Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Κατά τη διεξαγωγή της Επανάστασης του 1821, κομβικής σημασίας αναμετρήσεις διεξήχθησαν, με τις χερσαίες στρατιωτικές δυνάμεις να επιδεικνύουν απαράμιλλη γενναιότητα. Όμως, αρκετές από αυτές θα είχαν λήξει με δυσάρεστο και πολύνεκρο, για αυτές, αποτέλεσμα, εάν δεν υπήρχε η συνεπικουρία των θαλασσίων δυνάμεων.
Κατά την Ελληνική Επανάσταση, η θάλασσα αποτέλεσε πραγματικά ένα κρίσιμο πεδίο πολεμικής αναμέτρησης. Ήδη, από τις παραμονές της ενάρξεως του Αγώνα είχαν αναπτύξει αξιοσημείωτη εμπορική ναυτιλία, η οποία απλωνόταν σε μεγάλο μέρος της Μεσογείου και όχι μόνο, αλλά και πλούσια πολεμική εμπειρία, από την υπηρεσία των ναυτών σε μισθοφορικά, πειρατικά και κουρσάρικα πλοία. Επιπροσθέτως, πολλοί νησιώτες αποκτούσαν εμπειρία, καθώς υποχρεώνονταν σε ναυτική στράτευση στο πλευρό των Οθωμανών. Στα νησιά έκανε την εμφάνισή της προεπαναστατικά μια νέα κοινωνική τάξη, απαρτιζόμενη από πλοιοκτήτες και καπεταναίους. Η ανάδειξή της υποβοηθήθηκε, κατά κύριο λόγο, από τη συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Η υπογραφή της, το 1774, επέτρεπε σε ελληνικά πλοία, τα οποία έπλεαν υπό ρωσική σημαία, να φέρουν εξοπλισμό και να κινούνται ανεμπόδιστα. Οι ανακατατάξεις και οι συγκύριες αυτές στη Μεσόγειο έδωσαν ώθηση στην ελληνική ναυτιλία.
Αν και τα περισσότερα τουρκοκρατούμενα νησιά συνέβαλλαν στον Αγώνα,. αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή των τριών ισχυρότερων, της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών. Η συμβολή τους, πέραν του σημαντικού και αξιόμαχου στόλου, επεκτεινόταν και στην οικονομική ενίσχυση, ενώ συμμετείχαν και στη διοίκηση. Με την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης, ο εμπορικός στόλος μετατράπηκε σε μεγάλο βαθμό σε πολεμικό. Ο χώρος, στον οποίο έδρασε ήταν, κατά κύριο λόγο, το Αιγαίο και τα στενά των Δαρδανελίων.
Η επανάσταση ξεκίνησε, το Μάρτιο του 1821, στο Μοριά και τη Στερεά Ελλάδα, με τα νησιά να ακολουθούν τον Απρίλιο. Παρά το γεγονός ότι η Φιλική Εταιρεία είχε διεισδύσει σε αρκετά μεγάλο βαθμό σε αυτά, είναι φανερή η καθυστέρηση στο ξεσηκωμό. Αυτή οφείλεται σε οργανωτικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες και αμφιβολίες, καθώς είναι ξεκάθαρο πως η συμμετοχή ενός νησιού σε μια επανάσταση θα επέφερε πολλές απώλειες, τόσο σε χρήματα όσο και σε ανθρώπινες ζωές. Σε κάποια από αυτά λαϊκές εξεγέρσεις προηγούνται και επισπεύδουν την κήρυξη της επανάστασης.
Στις 27 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε κίνημα στην Ύδρα, η οποία στην πορεία προσέφερε πολλά στον Αγώνα, από τον πλοίαρχο Αντώνη Οικονόμου. Η έκρηξη αυτή βρίσκει την Ύδρα κάτοχο αμύθητου πλούτου, ο οποίος προέρχεται από το εξαιρετικά προσοδοφόρο εμπόριο σίτου, το οποίο πραγματοποιούσε κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους. Ο στόλος της νήσου αποτελείτο από 186 πλοία διαφόρων μεγεθών, τα οποία συνολικά μπορούσαν να μεταφέρουν 27.736 τόνους, με τον αντίστοιχο των Σπετσών να αριθμεί 64 πλοία χωρητικότητας 15.907 τόνων. Τέλος, τα Ψαρά διέθεταν 35 – 40 πλοία, ενώ η Κάσος μπορούσε να διαθέσει 15 πλοία.
Οι πλοιοκτήτες, όμως, της Ύδρας ήταν διστακτικοί. Έτσι, ο Οικονόμου ιδρύει στις 31 Μαρτίου τη Διοίκηση, αντιτιθέμενος στην υπάρχουσα Καγκελαρία. Υπό την πίεση του κινήματος του Υδραίου πλοιάρχου, άλλα και πιεζόμενοι από τις γειτονικές Σπέτσες, οι οποίες εισήλθαν στον Αγώνα, οι Υδραίοι πρόκριτοι μετέβαλαν τη στάση τους και τάχθηκαν υπέρ της επανάστασης, η οποία κηρύχθηκε επίσημα στις 15 Απριλίου. Η αναγγελία της επανάστασης έγινε με την παρακάτω προκήρυξη:
«ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ. Το Ελληνικόν Έθνος βεβαρυμένον πλέον να στενάζη υπό τον σκληρόν ζυγόν υπό τον οποίον τέσσαρας περίπου αιώνας καταθλίβεται επονειδίστως, τρέχει με γενικήν και ομόφωνον ορμήν εις τα όπλα δια να κατασυντρίψη τας βαρείας αλύσσους τας υπό των βαρβάρων Μωαμεθανών περιτεθίσας εις αυτό. …
Ημείς οι προύχοντες, οι συγκροτούντες την διοίκησιν της Νήσου ταύτης επιτρέπομεν εις τον Καπετάνιον Γιακουμάκην Τουμπάζην του πλοίου Θεμιστοκλής, το οποίον έχει κανόνια δεκαέξ και άλλα πολεμικά όπλα υπό την Ελληνικήν σημαίαν να υπάγη μετά του πλοίου τούτου, όπου ήθελε κρίνει ωφέλιμον και αναγκαίον εις τον κοινόν αγώνα, και να ενεργή κατά των Οθωμανικών δυνάμεων δια ξηράς τε και θαλάσσης πάν ό,τι συγχωρείται εις νόμιμον πόλεμον, έως ού η ελευθερία και ανεξαρτησία του Ελληνικού Γένους να αποκατασταθή με στερέωσιν …
16 Απριλίου 1821»
Η είσοδος της Ύδρας στον Αγώνα επέδρασε καταλυτικά στις εξελίξεις. Ήδη, πριν την εξέγερση της Ύδρας, στις 3 Απριλίου, είχαν ήδη ξεσηκωθεί οι Σπέτσες με τον Πόρο, τη Σαλαμίνα και την Αίγινα να ακολουθούν. Τα Ψαρά έσυραν το χορό της επανάστασης στις 10 Απριλίου. Ο στόλος των Σπετσιωτών, αποτελούμενος από εμπορικά πλοία, τα οποία μετατράπηκαν σε πολεμικά με έξοδα των πλοιοκτητών, έλαβε μέρος σε πολλές ναυμαχίες και αποκλεισμούς οχυρών, όπως του Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς.
Οι ναυτικές νήσοι, με την είσοδό τους στον Αγώνα, ανέδειξαν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Χατζηγιάννης Μέξης και Κοσμάς Μπαρμπάτσης. Σημαντική ήταν επίσης, η συμβολή των Σπετσών στην προστασία των άλλων δύο μεγάλων νησιών του Αγώνα, καθώς κατάφερε για σημαντικό χρονικό διάστημα να καθηλώσει τον οθωμανικό στόλο κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας του Ναυπλίου. Η υποχώρηση του εχθρικού στόλου σήμανε τη ματαίωση των πλάνων του για ισοπέδωση των ελληνικών ναυτικών βάσεων στις Σπέτσες και την Ύδρα, ενώ κατέστησε ανέφικτο τον ανεφοδιασμό των Τούρκων που βρίσκονταν πολιορκημένοι στο Ναύπλιο. Με την πολύτιμη αυτή συμβολή το Ναύπλιο, σημαντικότατο οχυρό, έπεσε στα χέρια των Ελλήνων. Τα δύο αυτά νησιά όχι μόνο συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ελληνική επανάσταση, αλλά επλήγησαν και λιγότερο σε σχέση με άλλα.
Το τρίτο νησί, το οποίο προσέφερε στον Αγώνα, είναι τα Ψαρά. Ο ηρωικός ψαριανός στόλος κατεδίωξε πολλές φορές τον τουρκικό στόλο, καταβυθίζοντάς τον και ματαιώνοντας τα άκρως επικίνδυνα σχέδια απόβασης χερσαίων δυνάμεων στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από τον Απρίλιο του 1824, οι Ψαριανοί ήξεραν πως ο εχθρικός στόλος, με επικεφαλή το Χοσρέφ Πασά, είχε στόχο την εξολόθρευση της Σάμου αρχικά, και εν συνεχεία του νησιού τους. Παρά τις δραματικές εκκλήσεις τους προς την κυβέρνηση, αυτή δεν ανταποκρίθηκε. Η βοήθεια που ζήτησαν από την Ύδρα και τις Σπέτσες στη συνέχεια, αν και διαβεβαιώθηκαν πως θα σταλεί, άργησε τραγικά. Στις 20 Ιουνίου, ο οθωμανικός στόλος κατέπλευσε και πραγματοποιήθηκε η πρώτη απόπειρα απόβασης. Αν και, επί τρεις μέρες, η αντίσταση των Ψαριανών ήταν ηρωική και οι μάχες εκτυλίσσονταν εκ του συστάδην, οι συντονισμένες κινήσεις του εχθρικού στρατού και στόλου έκαμψαν τους αμυνόμενους. Η σφαγή και το ολοκαύτωμα που ακολούθησε, δεν είχε προηγούμενο. Από τους 30.000 κατοίκους του νησιού, οι 18.000 σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Τα Ψαρά ήταν το νησί, το οποίο πλήρωσε με τον πιο φρικτό τρόπο τη συμμετοχή του στην ελληνική επανάσταση. Μετά την καταστροφή του το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων μετακινήθηκε σε άλλα νησιά. Το νησί ήταν κατεστραμμένο τόσο οικονομικά όσο και υλικά.
Οι θυσίες και οι πρωταγωνιστές των νησιών αυτών τοποθετούνται, επάξια στο ίδιο σκαλί με αυτούς της ηπειρωτικής Ελλάδος, συνθέτοντας ένα ένδοξο πάνθεο και ένα αδιάσειστο θεμέλιο λίθο, πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε το Ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γ. Κ. Κορδάτου (1957) Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, τόμος Β΄ Αθήνα: Εκδ. 20ος Αιώνας
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
- Ι. Μιχαηλίδης (2010), Ο αιώνας των Ελλήνων- πολίτικες επιλογές και στρατιωτικές επιχειρήσεις (1821-1827). Αθήνα: Εκδ. Εθνική Τράπεζα
- D. Dakin (2012), Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923 Αθήνα: Εκδ. ΜΙΕΤ.
- Σ. Καργάκος (2019). Η ελληνική επανάσταση του 1821, Τόμος Α. Αθήνα: Εκδ. Περίτεχνων.
