Της Μαρίας Κελεπούρη,
Αυτή τη φορά θα ακολουθήσω τον ρυθμό της μουσικής που διασχίζει σύνορα και εποχές, ενώνοντας ανθρώπους που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα αλλά στους ποιητικούς στίχους μπορούν να αναγνωρίσουν τα πιστεύω τους και να ενωθούν ιδεολογικά ή και πολιτισμικά με προγενέστερους από αυτούς ποιητές, που τα λόγια τους όμως βρίσκουν αντίκτυπο ακόμα και στη σύγχρονη πορεία της κοινωνίας. Οι εγχώριοι συνθέτες εμπνεύστηκαν από ξένους ποιητές που είτε προέρχονταν από γειτονικές χώρες είτε βρίσκονταν στην άλλη άκρη της γης. Κι έτσι αυτές οι δημιουργίες βρήκαν τον δικό τους χώρο στην ελληνική μουσική πραγματικότητα.
Τα ποιήματα του Φεντερίκου Γκαρθία Λόρκα είναι αυτά που κατέχουν εξέχουσα θέση στη μελοποιημένη ποίηση της χώρας μας, ίσως γιατί εκφράζουν με τόλμη τα οργισμένα αισθήματα κατά της φρανκικής δικτατορίας στην Ισπανία. Και μάλλον δεν είναι τυχαίο πως το «Από έρωτα πεθαίνουν τα κλαριά» κυκλοφόρησε το 1969, εν μέσω του στρατιωτικού πραξικοπήματος, για να ενθαρρύνει τον λαό. Το ποίημα αποδόθηκε στα ελληνικά από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο και μετά τη σύνθεση του Γιάννη Γλέζου τραγουδήθηκε από τον Γιάννη Πουλόπουλο. Η μουσική σύνθεση παραπέμπει στην ισπανική παράδοση, ενώ παράλληλα θυμίζει επαναστατικά εμβατήρια.
Η ποίηση ενός φίλου του Λόρκα, του προξένου της Χιλής στη Μαδρίτη, αποτέλεσε κι αυτή τη βάση για την ανάπτυξη μιας νέας μελωδίας. Ο Pablo Neruda, που έχει χαρακτηριστεί ως ο ποιητής της ειρήνης, στρέφει το μελαγχολικό βλέμμα του στους αγωνιστές της Χιλής που συλλαμβάνονται και φυλακίζονται, δίχως να παρατηρεί πρόσωπο ή φύλο. Έτσι, το ποίημα «Γυναίκα που αγάπησα» αποτελεί το σύμβολο των ανθρώπων που θυσιάστηκαν στο όνομα της ελευθερίας. Στην Ελλάδα αποτέλεσε μέρος του κύκλου τραγουδιών «Τα ερωτικά» το 1980, που ερμηνεύτηκαν από τον Δημήτρη Ψαριανό σε μουσική του Χρήστου Γκάρτζου.
Από τη γείτονα Τουρκία κατάγεται ο ποιητής Ναζίμ Χικμέτ, του οποίου τα έργα μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Η ποίησή του μπορεί να θεωρηθεί ως μία προσπάθεια συμφιλίωσης όλων των λαών, ανάγκη που πιθανώς προέρχεται τόσο από τη συνύπαρξη στην ψυχή του της τουρκικής καταγωγής και των ελληνικών ηθών, εφόσον γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, όσο και από την αριστερή ιδεολογία που είχε ενστερνιστεί. Οι πολιτικές του πεποιθήσεις ήταν κόκκινο πανί για το τουρκικό κράτος, το οποίο αρνούνταν να αναγνωρίσει την υπηκοότητα σε έναν κομμουνιστή επαναστάτη. Όμως, στην Ελλάδα τα ποιήματά του βρήκαν δίοδο και μελοποιήθηκαν από τον Μάνο Λοΐζο και τον Θάνο Μικρούτσικο. Ο τελευταίος δώρισε στη μουσική τα «Αν η μισή καρδιά μου» και «Η πιο όμορφη θάλασσα».
Ακόμη, με τις νότες έχουν συνδεθεί και έργα του Γερμανού ρομαντικού ποιητή του 19ου αιώνα Χάινριχ Χάινε, όπως «Ο έρωτας του ποιητή» που προέρχεται από τα «Λυρικά Ιντερμέδια». Ο λυρισμός τους επιτυγχάνεται μέσα από μια ειρωνική διάθεση που άνοιξε τον δρόμο προς τη μουσική. Η πρώτη επεξεργασία έγινε από τον Σούμαν, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν και Έλληνες συνθέτες. Από την άλλη πλευρά, η ποίηση του περιθωρίου ή ακόμα και της αναρχικής έκφανσης της κοινωνίας χρωστά τη θέση της στη μουσική στον Θάνο Ανεστόπουλο. Ήταν εκείνος που έκανε την ποίηση του Μπουκόφσκι ίσως πιο προσιτή, χάρη στις νότες, κυρίως μέσα από «Το τελευταίο ποίημα». Επειδή τα έργα του αποτύπωναν τη σκληρή και ίσως επαναστατική πλευρά της κοινωνίας, παρόλο που αποτελούσαν αληθινή όψη της αμερικανικής πραγματικότητας, αγνοήθηκαν από την κριτική, που διάλεξε τον δρόμο της εθελοτυφλίας. Ωστόσο, ανταμείφθηκαν από τη ζεστή αποδοχή τους στο ευρωπαϊκό κοινό.
Η μελοποίηση ξένων ποιημάτων που ανήκουν σε διαφορετικές εποχές ή έχουν βρει θεμέλιο σε διαφορετικά λογοτεχνικά κινήματα αποδεικνύει την ύπαρξη ενός ανοιχτού ορίζοντα που αφήνει περιθώρια για προσθήκες όχι μόνο στη μουσική, αλλά και στη σκέψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Abrams, Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, Πατάκης, 2012
- Αρχείο ΕΡΤ. Διαθέσιμο εδώ
