Της Νάντιας – Ελπίδος Δουρίδα,
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, φαίνεται πως η Εύβοια αποτελούσε μέρος εξαιρετικής σημασίας για τους κατακτητές, ιδίως εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης. Μάλιστα, δεν παρέλειπαν να διατηρούν εκεί πανίσχυρη στρατιωτική δύναμη, και σε συνδυασμό με τα οχυρά της Χαλκίδας και του Καράμπαμπα είχαν καταφέρει να έχουν τον πλήρη έλεγχο της Ανατολικής Στερεάς. Συγκριτικά με άλλες περιοχές της Ελλάδας, η οθωμανική διοίκηση στην Εύβοια είχε επιδείξει το πιο σκληρό της πρόσωπο. Οι Έλληνες ήταν κατεξοχήν υπόδουλοι, ενώ η γη άνηκε εξ ολοκλήρου στον κατακτητή.
Στις 11 Απριλίου 1821, Δευτέρα του Πάσχα, έγινε έκτακτη συνέλευση των αγάδων, καθώς ανησυχούσαν, εξαιτίας των εκτεταμένων επαναστατικών κινημάτων στην υπόλοιπη χώρα. Διάφορες προτάσεις ήρθαν στην επιφάνεια, η πλειοψηφία των οποίων χαρακτηριζόταν από την αισχρότητα και το μίσος που έτρεφαν οι κατακτητές για το γένος των Ελλήνων. Εν τέλει αποφασίστηκε η σύλληψη και η σφαγή όλων των προκρίτων, η οποία και πραγματοποιήθηκε.
Παρά την καταπίεση και τις αχρειότητες που υπέστησαν οι Έλληνες της Εύβοιας για πολλά χρόνια, δε δείλιασαν να βάλουν και αυτοί με τη σειρά τους το λιθαράκι τους στο οικοδόμημα του νέου ελληνικού έθνους, το οποίο ξεκίνησε με την Επανάσταση. 8 Μαΐου 1821 αποφάσισαν πρώτη φορά οι κατακρεουργημένοι Ευβοείς να σηκώσουν με τη σειρά τους το λάβαρο της Επανάστασης. Πιο συγκεκριμένα, οι κάτοικοι της Λίμνης ήταν αυτοί που πρώτοι πήραν τα όπλα, και παρακινούμενοι από το Διάκο που βρισκόταν στην απέναντι Λαμία, επιχείρησαν να αντισταθούν στους «τυράννους».
Στο χωριό Άγιος, εκείνες τις ημέρες έφτασε ο Πρωτοσύγκελος Μακάριος Βαρλαάμ Σκυριανός. Μαζί με τον Ωμούς Αγά είχε σταλεί από τους Τούρκους για να κατάσχει όλα τα επαναστατικά όπλα και να καταπνίξει κάθε απόπειρα αποφυγής από το κατεστημένο. Από την άλλη, στο χωριό Κοντοδεσπότι, μερικοί τσοπάνηδες σκότωσαν όλους τους Τούρκους συνοδούς. Ο Βαρλαάμ τότε κατευθύνθηκε προς τον Άγιο, όπου ενώθηκε με τους Κλέφτες του Τομαρά.
Την αρχηγία της επανάστασης στην Εύβοια, την ανέλαβε σύντομα ο Αγγελής Γοβγίνας ή Γοβγιός, που κατάφερε να οργανώσει στρατόπεδο στα Βρυσάκια. Εκεί συνέβη η πρώτη μεγάλη σύγκρουση με τους Τούρκους, η οποία ήταν μάλιστα και νικητήρια, καθώς ο τουρκικός στρατός με αρχηγό τον Ομέρ Βρυώνη, ηττήθηκε. Στην εν λόγω μάχη επέδειξε αξιοθαύμαστες δεξιότητες, φυσικές και πνευματικές, ο στρατηγός Νίκος Κριεζώτης. Οι επιτυχίες όμως, δεν έμελλαν να συνεχιστούν αδιάκοπα. Στα Στείρα, Νότια Εύβοια, οι αγωνιστές ηττήθηκαν. Δεν ήταν αυτή όμως, η μεγαλύτερη απώλεια, καθώς η έκβαση της επανάστασης από εδώ και στο εξής ήταν αμφίρροπη. Με το θάνατο του Ηλία Μαυρομιχάλη, γιο του Πετρόμπεη, που είχε έρθει στην Εύβοια για να βοηθήσει τα ελληνικά στρατεύματα να καταλάβουν την Κάρυστο και με την ενέδρα στα δύο Βουνά, που σκοτώθηκε ο Αγ. Γοβιός, αρχηγός στην Εύβοια γίνεται ο Ν. Κριεζώτης.
Η αρχηγία του νησιού και της επανάστασης όμως, αποτελούσε θέση τόσο περιζήτητη, που οδήγησε σε εμφύλια διαμάχη ανάμεσα στον Κριεζώτη και το Διαμαντή Νικολάου, οπλαρχηγό του Ολύμπου. Με νικητή τον Κριεζώτη, οι Ευβοείς κατόρθωσαν συνεχόμενες νίκες ενάντια του Ομέρ Μπέη, με τις πιο γνωστές να είναι στο Διακόφτι και στο Βατίτσι. Έτσι, ο Κριεζώτης πολιόρκησε την Κάρυστο, αλλά η μοίρα του είχε άλλα σχέδια. Η άφιξη του τουρκικού στόλου διέλυσε το ελληνικό στρατόπεδο και είχε αιματηρές συνέπειες. Ο άμαχος πληθυσμός καταδιώχτηκε και εν τέλει εκτελέστηκε. Ο Κριεζώτης αναγκάστηκε τότε να αποσυρθεί στη Σκόπελο.
Τη θέση του Κριεζώτη ανέλαβε στη συνέχεια ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ο οποίος περιορίζει και πολιορκεί τους Τούρκους στο φρούριο της Χαλκίδας. Παράλληλα, ο Κριεζώτης επιστρέφει για άλλη μια φορά στην Εύβοια και πολιορκεί την Κάρυστο. Και οι δύο πολιορκίες ήταν συστηματικές και διήρκησαν σχεδόν 6 μήνες, χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα, καθώς η απαραίτητη αρωγή από τις υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις ήταν υποτυπώδης έως ανύπαρκτη. Οι δύο πολιορκίες διαλύθηκαν εύκολα, με την άφιξη τουρκικού στόλου και την αποβίβαση δυνάμεων στο νησί. Ακολούθησαν σκηνές απύθμενης βίας και αγριότητας από μέρους των κατακτητών. Η Εύβοια δεν ήταν ακόμη γραφτό να παραχωρηθεί στο ελληνικό έθνος.
Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ο ηρωισμός και το πείσμα των ντόπιων αγωνιστών, το οποίο εκδηλώθηκε με ποικίλους τρόπους, ανεξαρτήτως τελικού αποτελέσματος. Χωρίς καμία εμπειρία πολέμου ή την απαιτούμενη πειθαρχία, ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για να εξασφαλίσουν μια ελεύθερη και ανεξάρτητη πατρίδα. Μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό κατείχε όπλα και φυσέκια, ενώ οι υπόλοιποι ήταν οπλισμένοι με γεωργικά εργαλεία ή ρόπαλα. Η κατάσταση όμως,, είχε φτάσει στο απροχώρητο και οι αυθαιρεσίες των Τούρκων ενάντια στους Έλληνες της Εύβοιας ξεπερνούσαν τα όρια της τυραννίας.
Το Φεβρουάριο του 1826, ο φιλέλληνας Κάρολος Φαβιέρος επιχείρησε για τελευταία φορά να καταλάβει την Κάρυστο, χωρίς όμως επιτυχία, καθώς ο στρατός του βρέθηκε σε αδιέξοδο στη θέση Λυκόρεμα, απέναντι από τα νησιά Πεταλιοί. Ο Κριεζώτης έσπευσε αμέσως να βοηθήσει με ελληνικά πλοία, τα οποία έλυσαν και αυτό το κώλυμα, αλλά δεν απελευθέρωσαν την Κάρυστο.
Η ελπίδα για την Εύβοια δεν εμφανίστηκε παρά μόνο μετά την άφιξη του Καποδίστρια. Στις 13 Ιανουαρίου 1830 με αντίστοιχο φιρμάνι, η Εύβοια παραχωρήθηκε επιτέλους στους Έλληνες και εντάχθηκε στο νεοσύστατο τότε κράτος. Παρά την καθυστέρηση όμως, της συγχώνευσής της με την επικράτεια, κανείς δε μπορεί να αμφισβητήσει την τόλμη και την πυγμή που χαρακτήριζε τους κατοίκους της, οι οποίοι παρά τις κακουχίες που υπέστησαν, δεν εγκατέλειψαν ποτέ την αδιάκοπη προσπάθεια να αποδεσμευτούν από τις «αλυσίδες» της σκλαβιάς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Κόκκινος (1974). Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ. Τόμος 1. Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα Α. Ε.
- Συλλογικό Έργο (1975) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος ΙΒ΄ Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Α. Ε. Βακαλόπουλος (1980), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού Τόμος Ε΄, Εκδ. Θεσσαλονίκη
- Τ. Βουρνάς (2006), Ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδος Τόμος Α΄, Αθήνα: Εκδ. Πατάκης.
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
