Της Σοφίας-Δυσσέλιας Λίτσα,
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τα πιο ευπώλητα βιβλία για τη χρονιά, που μας πέρασε, ήταν τα παιδικά και τα βιβλία ψυχολογίας-αυτοβελτίωσης. Όσον αφορά τα πρώτα, είναι λογικό οι γονείς, θέλοντας να αξιοποιήσουν γόνιμα τον χρόνο με τα παιδιά τους, να προέβησαν στην αγορά τους. Όσον αφορά τα βιβλία αυτοβελτίωσης, οι Έλληνες αναγνώστες τα έχουν τιμήσει δεόντως την τελευταία δεκαετία. Όπως όλα δείχνουν, η καραντίνα αποτέλεσε για πολλούς περίοδο περισυλλογής και αυτοπροσδιορισμού, εξ ου και η προτίμηση σε τέτοιου είδους αναγνώσματα. Πρόκειται, ουσιαστικά, για «εγχειρίδια βίου», που καταδεικνύουν στον αναγνώστη ποια είναι η ενδεδειγμένη στάση απέναντι σε διάφορες καταστάσεις και προβλήματα που ο καθένας μας μπορεί να κληθεί να αντιμετωπίσει.
Για πολλούς, τα βιβλία αυτοβελτίωσης συνιστούν τον «προσωπικό τους ψυχολόγο», έναν «έντυπο σύμβουλο ζωής», θα λέγαμε. Το ζήτημα είναι αρκετά περίπλοκο και σίγουρα θα ήταν μεγάλη αυθαιρεσία να υποστηρίξει κανείς, ότι είναι ικανά να αντικαταστήσουν εξ’ ολοκλήρου το λειτούργημα του ψυχολόγου/ψυχοθεραπευτή. Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να ακυρώνει τόσο απροκάλυπτα και αναίτια έναν ολόκληρο επιστημονικό κλάδο. Παρ’ όλα αυτά, η προσιτή τους τιμή και η ευκολία, να τα προμηθευτεί κανείς, δελεάζουν ολοένα και περισσότερους να τα αγοράσουν, πιστεύοντας ότι διαβάζοντάς τα θα λύσουν τα προβλήματά τους ή θα βρουν απαντήσεις για τις απορίες σχετικά με τη ζωή.
Αναντίρρητα, οι επικρατούσες συνθήκες, εν μέσω πανδημίας, ο κατ’ οίκον εγκλεισμός και ο περιορισμός των μετακινήσεων έχουν επηρεάσει τον ψυχισμό όλων μας. Η εσωστρέφεια και το αίσθημα μοναξιάς είναι για πολλούς αναπόφευκτα. Σε τέτοιες στιγμές, οι άνθρωποι διστάζουν ή και ντρέπονται -εσφαλμένα- να μοιραστούν τους προβληματισμούς τους με άλλους ανθρώπους και να εξωτερικεύσουν τα προβλήματά τους. Ορισμένοι επιλέγουν να κρύψουν το πρόβλημα «κάτω από το χαλί», ενώ άλλοι αναζητούν τις λύσεις σε όσα έχουν ήδη γραφτεί σε διάφορα εγχειρίδια για περιπτώσεις παρόμοιες με τις δικές τους. Κάπως έτσι εξηγείται η ραγδαία ζήτηση για βιβλία αυτοβελτίωσης το τελευταίο διάστημα.
Τα βιβλία αυτά, όταν είναι γραμμένα από γνώστες της ψυχολογικής επιστήμης και όχι από άτομα αναρμόδια, είναι ικανά να προσφέρουν στον αναγνώστη κάποιες γενικές συμβουλές και «κατευθυντήριες γραμμές» για τον τρόπο αντιμετώπισης ενός ζητήματος. Σε καμία περίπτωση, όμως, τα άψυχα αυτά αντικείμενα δεν μπορούν -και δεν πρέπει- να αντικαταστήσουν τις συνεδρίες με τον ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή. Πρώτα απ’ όλα, αν παραδεχόμασταν ότι μια τέτοια αντικατάσταση είναι δυνατή, αυτομάτως θα υποβαθμίζαμε την αξία της ανθρώπινης επαφής και αλληλεπίδρασης. Η επίσκεψη στον ψυχολόγο αποτελεί κατάθεση ψυχής και συνίσταται στην εξωτερίκευση τον σκέψεων εκείνου, που αναζητεί λύσεις, στην επικοινωνία ψυχολόγου και «ασθενούς» (ας μου επιτραπεί ο όρος, χάριν συντομίας) μέσα από τα βλέμματα, καθώς και τις απαντήσεις και τις παραινέσεις του ψυχολόγου πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, που ταλανίζει τον ασθενή.
Επιπλέον, πρέπει να θυμόμαστε, ότι τα βιβλία αυτοβελτίωσης δεν προβαίνουν στη διαδικασία της εξατομίκευσης, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της επιστήμης της Ψυχολογίας. Οι προτροπές και τα παραδείγματα που περιέχονται σε αυτά τα βιβλία είναι, κατά κόρον, αφηρημένα. Δυστυχώς, μερικά από αυτά βρίθουν από γενικεύσεις και υπεραπλουστεύσεις, οι οποίες μπορούν να επιφέρουν ακόμα και επιβλαβή αποτελέσματα στον ψυχισμό και τη συμπεριφορά του αναγνώστη. Όταν, λόγου χάριν, ένα βιβλίο τέτοιου είδους πραγματεύεται το πρόβλημα του εθισμού στα παίγνια (χαρτιά, στοιχήματα κλπ.), συνήθως αναφέρει ακραία παραδείγματα ανθρώπων που έχασαν αμύθητες περιουσίες εξαιτίας αυτού του εθισμού τους. Ο αναγνώστης, που βρίσκεται στην αρχή αυτού του εθισμού και ο οποίος χάνει σε εβδομαδιαία βάση περί τα 50€, διαβάζοντας το παραπάνω ακραίο παράδειγμα, όχι μόνο δεν θα αφυπνιστεί και δεν θα αναγνωρίσει τον εαυτό του και το πρόβλημά του, αλλά, τουναντίον, θα εφησυχάσει και θα νιώσει ότι βρίσκεται σε πιο προνομιακή θέση (αφού δεν χάνει και αμύθητες περιουσίες) και θα συνεχίσει τη βλαπτική αυτή ασχολία.
Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι τα βιβλία αυτοβελτίωσης πολλές φορές εκθέτουν θεωρίες χωρίς σαφείς «οδηγίες» για την εφαρμογή τους στην πράξη. Παρατηρείται έτσι το φαινόμενο, τα βιβλία αυτά, πράγματι, να προτρέπουν στην υιοθέτηση κάποιων μελλοντικών συνηθειών, όχι όμως στην ουσιαστική αλλαγή τρόπου σκέψης. Όσον αφορά, για παράδειγμα, τα βιβλία που στόχο έχουν την καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης, το περιεχόμενό τους είναι προτροπές για συμπεριφορές που ένα άτομο με αυτοπεποίθηση θα είχε («περπατάτε αργά και σταθερά», «μιλάτε δυνατά και καθαρά», «χαμογελάστε στον καθρέφτη και πείτε ότι αξίζετε»). Πράγματι, οι πράξεις αυτές προσδίδουν στιγμιαία αυτοπεποίθηση και τονώνουν το ηθικό του πράττοντος, ωστόσο δεν επιτυγχάνουν ουσιαστική θεραπεία του ψυχικού τραύματος που προκαλεί το έλλειμμα αυτοπεποίθησης. Ένα βιβλίο, λοιπόν, μπορεί εύκολα να μας καλλιεργήσει νέες συνήθειες και να μας ωθήσει σε βελτιωτικές της κατάστασής μας ενέργειες, δύσκολα όμως μπορεί να μας αλλάξει ολόκληρη τη στάση ζωής μας (με κάποιες επιφυλάξεις για την «Ασκητική» του Καζαντζάκη).
Καταλήγοντας, φαίνεται πως τα βιβλία αυτοβελτίωσης βρίσκονται αρκετά ψηλά στις προτιμήσεις των Ελλήνων αναγνωστών -και όχι μόνο- γεγονός διόλου παράξενο, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τις δύσκολες και πρωτόγνωρες στιγμές, που όλοι ζούμε. Κάθε ανάγνωσμα που προέρχεται από αξιόλογη και καλόπιστη πηγή, αναμφίβολα, είναι αρωγός στην καλλιέργεια της ψυχής. Αυτό που πρέπει να γίνεται σαφές, όμως, είναι ότι κανένα ανάγνωσμα, όσο καλογραμμένο και να είναι, δεν μπορεί να αντικαταστήσει ένα λειτούργημα. Εξάλλου, όπως απεφάνθη, πολύ πριν από εμάς, και ο Αριστοτέλης, «κανείς δεν γίνεται ιατρός απλά και μόνο διαβάζοντας ιατρικά βιβλία».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Τα βιβλία που διαβάσαμε στις καραντίνες, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
