Της Μαρίας Μαλανδράκη,
Το ζήτημα της ψυχικής υγείας βρισκόταν ανέκαθεν στο επίκεντρο ενδιαφέροντος των κοινωνικών επιστημών. Από τη φιλοσοφία στην κοινωνιολογία και τελικά στην ψυχολογία και την ψυχιατρική, ο τρόπος που αναπτύσσεται η ψυχοσύνθεση του ατόμου προς μια υγιή ή μη κατεύθυνση μελετήθηκε από διαφορετικές οπτικές και δόθηκαν ποικίλες ερμηνείες αναφορικά με τα ψυχικά νοσήματα και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Παρ’ όλα αυτά, μόλις την τελευταία δεκαετία το ζήτημα της ψυχικής υγείας αλλά και της ανάγκης ειδικής βοήθειας σχετικά με αυτή φαίνεται να μην αποτελεί ένα θέμα «ταμπού» ή κάτι το οποίο μπορεί κανείς να χλευάσει (ενδεικτικά αξίζει να θυμηθεί κανείς τη σάτιρα κατά της Britney Spears από τα ΜΜΕ το 2007). Πώς, όμως, η σημασία της ψυχικής υγείας μεταβλήθηκε και ποια είναι τα πλεονεκτήματα ή τα μειονεκτήματα αυτού του φαινομένου;
Σε ένα πρώτο επίπεδο, ένας από τους κύριους λόγους είναι η αύξηση των ψυχικών νοσημάτων. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε έρευνα του 2017, 1 στους 7 πολίτες παγκοσμίως πάσχει από ένα ή περισσότερα ψυχικά νοσήματα ή αντιμετωπίζει προβλήματα εθισμού. Η κρίση και η συνεχής ανανοηματοδότηση των αξιών, οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής, ο υπερπληθυσμός, η αύξηση του ατομικισμού και η δυσκολία σύναψης κοινωνικών σχέσεων, η συστηματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως ένα υποκατάστατο της κοινωνικότητας, καθώς και η αποξένωση του ατόμου από το φυσικό του περιβάλλον, φαινόμενα τα οποία αποτελούν καταστατική συνθήκη των σύγχρονων κοινωνιών, έχουν επηρεάσει σε τόσο μεγάλο βαθμό τον σύγχρονο άνθρωπο που είναι πλέον αδύνατο να αγνοήσουμε την αξία της ψυχικής υγείας και των τρόπων θεραπείας της.
Την ίδια στιγμή, η «μόδα» της πολιτικής ορθότητας και της συστηματικής πειθάρχησης των ατόμων, εντός των ορίων του μη προσβλητικού και της ενσυναίσθησης, αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της ανάδειξης της σημασίας των παραπάνω ζητημάτων. Θα μπορούσε κανείς να πει πως αυτή είναι η «καλή μεριά» της συγκεκριμένης τάσης, που ενίοτε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα πράγματι λύνει. Με άλλα λόγια, ο τρόπος με τον οποίο είναι πλέον κοινώς αποδεκτό -ακόμη και στον κυβερνοχώρο- ότι ο χλευασμός κάποιου και ιδιαίτερα ενός ατόμου με προβλήματα ψυχικής υγείας είναι κάτι ανήθικο συνέβαλε στο να δοθεί περισσότερος «χώρος» στους νοσούντες να μοιραστούν τη δική τους αλήθεια, χωρίς να φοβούνται τον κοινωνικό στιγματισμό, ενθαρρύνοντας έτσι και άλλους ανθρώπους να ακολουθήσουν την ίδια πορεία.
Συνεπώς, τόσο η αλματώδης αύξηση των ψυχικά νοσούντων όσο και η μεταβολή των αξιών ως προς τον τρόπο αντιμετώπισής τους αποτέλεσαν δύο από τους βασικούς παράγοντες αποστιγματισμού των ίδιων, των συγκεκριμένων ασθενειών, αλλά και των μεθόδων θεραπείας τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει μια γενικευμένη επίγνωση των συμπτωμάτων συγκεκριμένων ψυχικών ασθενειών, όπως της κατάθλιψης ή της αγχώδους διαταραχής, από τους πολίτες, κάνοντάς τους να αποφεύγουν τις εναλλακτικές μεθόδους θεραπείας της ψυχικής τους υγείας, στρεφόμενοι σε ειδικούς ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές, ψυχαναλυτές, ψυχιάτρους κ.ά. και μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες επιδείνωσης της υγείας τους.
Το μοναδικό αρνητικό στοιχείο που θα μπορούσε κανείς να προσάψει στη συγκεκριμένη κατάσταση είναι το πώς μπορεί η ψυχική υγεία να εργαλειοποιηθεί από επιτήδειους σε μια προσπάθεια να αποσπάσουν τη συμπάθεια του συνόλου. Με τη συγκεκριμένη τακτική αποσκοπούν στο να αποπροσανατολίσουν την κοινή γνώμη από το να τους ασκήσει δριμεία κριτική σε μια ανήθικη πράξη που οι ίδιοι άσκησαν. Τέτοιες περιπτώσεις συναντώνται συχνά στον τρόπο που πολλές φορές άνθρωποι που διέπραξαν μια εγκληματική πράξη προσπαθούν να αποδείξουν πως δεν έχουν σώας τας φρένας προκειμένου να λάβουν πιο ευνοϊκή μεταχείριση και μια ηπιότερη ποινή.
Σε κάθε περίπτωση, ο νέος τρόπος ενσυναίσθησης της ψυχικής υγείας και των προβλημάτων που σχετίζονται με αυτήν αποτελεί κάτι πρωτόγνωρο στην ιστορία των κοινωνιών, που άλλοτε αρέσκονταν στον κοινωνικό στιγματισμό και τον χλευασμό των ανθρώπων που νοσούσαν ψυχικά. Η ανανοηματοδότηση αυτή ανοίγει τον δρόμο για αυτούς τους ανθρώπους, προκειμένου να λάβουν τη βοήθεια που χρειάζονται, ενώ την ίδια στιγμή κάνει όλο και πιο επιτακτική την ανάγκη στροφής του κρατικού μηχανισμού στη δημιουργία δημόσιων φορέων αντιμετώπισης και θεραπείας των συγκεκριμένων προβλημάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Depression as a disease of modernity: explanations for increasing prevalence, ncbi.nlm.gov, διαθέσιμο εδώ
- Mental Health, ourworldindata.org, διαθέσιμο εδώ
