Της Κέλλυς Πάντου,
Όλοι μας έχουμε ακουστά για την Μεγάλη Ύφεση του 20ού αιώνα. Τι γνωρίζουμε, όμως, για την ιστορία πίσω από το γεγονός; Επίκεντρο του οικονομικού «σεισμού» που αποτελεί το μεγάλο κραχ είναι η Αμερική. Μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, στις ΗΠΑ η βιομηχανική παραγωγή και το μέσο εισόδημα υπερδιπλασιάζονται. Η αυξανόμενη αισιοδοξία μεταφράστηκε και σε άνοδο των τιμών στο χρηματιστήριο, το οποίο αποδείχτηκε επικίνδυνο για την οικονομική και κοινωνική ευημερία.
Από το 1921 μέχρι και τα μισά του 1929, ο επονομαζόμενος δείκτης του Dow Jones στην Νέα Υόρκη σημείωσε αλματώδη αύξηση από 60 σε 400 μονάδες. Ο δείκτης αυτός αποτυπώνει τη δυναμική της χρηματιστηριακής αγοράς, μετρώντας τις αποδόσεις των μετοχών των 30 μεγαλύτερων εταιριών στο χρηματιστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών. Έτσι λοιπόν, η ποσοστιαία προαναφερθείσα αύξηση της τάξης του 218% είχε πολύ θετικό αντίκτυπο στον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης της χώρας, με ένα γενικότερο κλίμα αισιοδοξίας να συνοδεύει την άνθιση των επενδύσεων. Όπως η ιστορία απέδειξε όμως, οι τράπεζες και οι χρηματιστηριακές αγορές λειτουργούσαν μέσα στην αναρχία.
Όσο λοιπόν η αξία των μετοχών αυξανόταν, τόσο οι ειδικοί έκαναν λόγο για τη «φούσκα» που ήταν έτοιμη να εκραγεί. Σε έναν συνολικό πληθυσμό των 125 εκατομμυρίων, μόλις κάποιοι 2 εκατομμύρια πειραματίζονταν με τις μετοχές. Ωστόσο, οι τράπεζες παρείχαν τόσο γενναιόδωρα πιστώσεις, δάνεια και ρευστό σε επιχειρήσεις, που ο καθένας μπορούσε με ένα δολάριο να αγοράσει μετοχές αξίας εννέα δολαρίων. Θα έλεγε κανείς πως το χρηματιστήριο δημιουργούσε χρήμα “ex nihilo”, γεγονός που πέρα από ψευδές, άμβλυνε τη διάσταση της φούσκας. Οι πιο συνειδητοποιημένοι, φοβούμενοι την κάμψη των τιμών των μετοχών, άρχισαν να ρευστοποιούν μέσα σε ένα κλίμα πανικού. Το συμβάν αυτό οδήγησε σχεδόν 13 εκατομμύρια μετοχές να αλλάξουν χέρια στις 24 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς. Καταλαβαίνουμε με σημερινά μάτια τον μεγάλο όγκο της ποσότητας, την υποχώρηση του δείκτη Dow Jones κατά 9%, και γιατί χάρισε στην συγκεκριμένη μέρα το όνομα «Μαύρη Πέμπτη». Βέβαια ο πανικός και οι σπασμωδικές κινήσεις συνεχίστηκαν. Τα πιο ισχυρά ανθρώπινα πιόνια της σκακιέρας της Γουόλ Στριτ άρχισαν να αγοράζουν μαζικά μετοχές με τις καλύτερες αποδόσεις, λεγόμενες και “blue chips”, σε μια προσπάθεια να συγκρατήσουν την πτώση. Η τακτική αυτή ακολουθήθηκε καθώς είχε αποβεί σωτήρια στην χρηματιστηριακή κρίση του 1907 όμως όχι σε αυτή την περίπτωση.
Η εβδομάδα που ακολούθησε ήταν κρίσιμη και υπολογίζεται πως χάθηκαν 30 δις εκατομμύρια δολάρια. Την Δευτέρα οι τιμές συνέχιζαν την απότομη καθοδική τους πορεία, με τους επενδυτές να πασχίζουν να πουλήσουν τα χαρτιά τους ώστε να επενδύσουν σε πιο πρόσφορες ευκαιρίες. Ο δείκτης μας χάνει το 16% της αξίας του και όλο και περισσότερες μετοχές αλλάζουν χέρια. Την επόμενη μέρα, την «Μαύρη Τρίτη», η Γουόλ Στριτ καταρρέει. Πολλές τράπεζες με μετοχές στο χρηματιστήριο έρχονται σε αδιέξοδο και ανακηρύττουν πτώχευση, όπως και περίπου 85 χιλιάδες επιχειρήσεις. Έτσι, χοντρικά 14 εκατομμύρια πολίτες έμειναν άνεργοι, έχασαν τις οικονομίες τους και βρέθηκαν να χρωστάνε όχι μόνο στους χρηματιστές, αλλά κατά επέκταση και στις τράπεζες. Το πλήγμα ήταν ιδιαίτερα μεγάλο για την αγροτική τάξη, που ξαφνικά δεν είχε αγορά να επιθυμεί τα προϊόντα της και είδε το εισόδημά της να εξανεμίζεται. Το γεγονός αυτό έρχεται να επιδεινώσει την ήδη κρίσιμη κατάσταση της Αμερικανικής αγοράς. Από το 1929 μέχρι το 1932 οι μετοχές στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης είχαν χάσει πάνω από το 73% της αξίας τους. Η εποχή της Μεγάλης Ύφεσης είχε αρχίσει να εξαπλώνεται και στις χώρες της Ευρώπης, με πτώχευση εταιριών, μαζική ανεργία και μεγάλη κεφαλαιοκρατική συγκέντρωση. Ήταν πλέον εμφανές πως οι μέρες της ξεγνοιασιάς είχαν τελειώσει και η ιστορία απέδειξε πως χρειάστηκε ένας παγκόσμιος πόλεμος για να ανασύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον υπόλοιπο κόσμο από την ύφεση.
Επισήμως το 1930 ο χρηματιστηριακός δείκτης φθάνει άνευ προηγουμένου χαμηλά επίπεδα. Έτσι τον επόμενο κι’όλας χρόνο το Κογκρέσο συγκρότησε την Επιτροπή Πεγκόρα με αποστολή να μελετήσει τις αιτίες της τρομερής αυτής κρίσης. Βάσει των πορισμάτων της, ψήφισε τον νόμο “Glass-Steagall” που ουσιαστικά διαχώρισε τις τράπεζες σε επενδυτικές και εμπορικές. Ο τότε πρόεδρος της Αμερικής, Φραγκλίνος Ρούζβελτ προσπάθησε ιδιαίτερα για την θέσπιση του παραπάνω νόμου, σε συνδυασμό με ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων γνωστά και ως New Deal για την ανακούφιση του λαού από την κρίση. Πιο αναλυτικά, ο παραπάνω νόμος απαγόρευε στις τράπεζες να παρέχουν χρηματιστηριακές μονάδες και στις επενδυτικές εταιρίες να στηρίζουν όλο το κεφάλαιο τους σε πελατειακές καταθέσεις. Κάπου εδώ να σημειωθεί πως η νομοθεσία αυτή καταργήθηκε προ δεκαετίας, γεγονός που για πολλούς εξηγεί την πιο πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση του 2009.
Ο δείκτης του Dow Jones χρειάστηκε τουλάχιστον 25 χρόνια για να επανέλθει στα επίπεδα που βρισκόταν προ του κραχ. Ωστόσο ο χρόνος ανάρρωσης ήταν διαφορετικός από την μία οικονομία στην άλλη. Οι περισσότερες χώρες ακολούθησαν το παράδειγμα της Αμερικής και εφάρμοσαν προγράμματα ανακούφισης, με το γενικότερο πλαίσιο της πολιτικής να αμφισβητείται και να κλονίζεται. Η οικονομική και ηθική εξαθλίωση των ανθρώπων σίγουρα συνέβαλλε στην εδραίωση εξτρεμιστικών απόψεων, που άνοιξαν τον δρόμο προς τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Αναφορές
- Stock market crash of 1929, Britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Αμεση ανάλυση: Πανδημία και Χρηματιστήρια, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Χρηματιστηριακή Κρίση του 1929, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Barry Eichengreen: “Hall of Mirrors: The Great Depression, the Great Recession, and the Uses-and Misuses-of History”, Oxford University Press, Οκτώβρης 2016.
