Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Ο άνθρωπος, όπως κι όλα τα έμβια όντα, γεννιέται, μεγαλώνει κι πεθαίνει. Η περιουσία του, όμως, δηλαδή το σύνολο των έννομων σχέσεων που έχει στην ιδιοκτησία του, χρειάζεται κάπως να ρυθμιστεί. Την τύχη της περιουσίας ρυθμίζει ο αστικός κώδικας στο κεφάλαιο του κληρονομικού δικαίου. Με λίγα λόγια, το κληρονομικό δίκαιο έρχεται να ρυθμίσει την τύχη της περιουσίας του προσώπου μετά το θάνατό του. Βάσει του άρθρου 1710 ΑΚ «κατά το θάνατο του προσώπου η περιουσία του ως σύνολο (κληρονομιά) περιέρχεται από το νόμο ή από διαθήκη σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (κληρονόμοι) »
Η κληρονομική διαδοχή των μοναχών, ωστόσο, είναι ιδιαίτερη με την έννοια ότι σε αυτούς δεν εφαρμόζονται οι κοινές διατάξεις του αστικού κώδικα, αλλά οι διατάξεις ενός εκκλησιαστικού νομοθετήματος (άρθρο 18 παρ. 1 Ν ΓΥΙΔ/1909). Ο επιθετικός προσδιορισμός «ιδιαίτερη» δε σημαίνει ότι αυτή είναι απαραιτήτως ευμενέστερη σε σχέση με τους λαϊκούς, παρά μόνο αφήνει να εννοηθεί πως η εφαρμογή ενός άλλου κληρονομικού καθεστώτος είναι λογική, εφόσον βρίσκονται σε μια σχέση υπεροχής μέσα στο σώμα της Εκκλησίας.
Οι μοναχοί είναι τα μόνα πρόσωπα που πεθαίνουν δύο φορές. Η πρώτη φορά είναι όταν ενδύονται το αγγελικό σχήμα, με την τελετή της μοναχικής κουράς. Η τέλεση της μοναχικής κουράς κι η απόκτηση της μοναχικής ιδιότητας λογίζεται θάνατος τόσο για την Εκκλησία όσο και για την πολιτεία. Η δεύτερη φορά που πεθαίνουν είναι βεβαίως ο βιολογικός τους θάνατος. Μόλις κάποιος καρεί μοναχός (δηλαδή «πεθαίνει» για πρώτη φορά) όλη του η περιουσία μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στη Μονή που πρόκειται να καταταγεί, αφού πρώτα βεβαίως αφαιρεθεί το ποσοστό της νόμιμης μοίρας (που δικαιούνται εκ του νόμου και αναγκαστικά κάποιοι στενοί συγγενείς του κληρονομούμενου).
Ο μοναχός και μετά την απόκτηση της ιδιότητάς του διατηρεί τη δικαιοπρακτική του ικανότητα κι έτσι ενώ είναι μοναχός μπορεί να αποκτήσει περιουσία. Αν αποκτήσει περιουσία με χαριστική αιτία (π.χ. κάποιος του δωρίσει ένα ακίνητο), η συγκεκριμένη περιουσία περιέρχεται στη Μονή του και ο ίδιος διατηρεί το μισό της επικαρπίας. Αν αποκτήσει από επαχθή αιτία (π.χ. πώληση συγγραφικού έργου, εργοχείρων), η συγκεκριμένη περιουσία παραμένει στην πλήρη κυριότητα του μοναχού. Η πρακτική συνέπεια όλων αυτών είναι πως κατά το χρόνο του βιολογικού του θανάτου (δεύτερος θάνατος) ο μοναχός μπορεί να βρεθεί με περιουσία. Αυτή η περιουσία κατά μία άποψη πρέπει να περιέλθει κατά το ήμισυ στην Εκκλησία της Ελλάδος (δηλαδή στο νομικό πρόσωπο) και κατά το ήμισυ στη Μονή του. Όμως, ορθότερη άποψη είναι αυτή που υποστηρίζει ότι θα πρέπει να περιέλθει στο σύνολό της στη Μονή του.
Τίθεται, τώρα, το εξής ερώτημα: μπορεί ο μοναχός έχοντας τη μοναχική ιδιότητα να συντάξει διαθήκη για τα συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία; Η απάντηση είναι καταφατική, αφού τονίσαμε πως ο μοναχός έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, ωστόσο τίθενται κάποιοι περιορισμοί: θα πρέπει να αφήνει τη συγκεκριμένη περιουσία είτε στο μοναστήρι (εκεί θα πήγαινε ούτως ή άλλως) είτε σε κάποιον από του μοναχούς που βρίσκονται στο ίδιο μοναστήρι. Η ratio γενικά είναι να παραμείνει η περιουσία εντός του κόλπου του μοναστηριού. Εάν ο μοναχός αποχώρησε από τη Μονή όχι νόμιμα αλλά αυθαίρετα, δεν αποβάλλει τη μοναχική ιδιότητα και συνεπώς εξακολουθεί να ισχύει ως προς αυτόν το ανωτέρω ειδικό νομοθετικό καθεστώς.
Πηγές
- Κληρονομικό Δίκαιο, Δ. Βαρελάς
- (απόφαση) ΜΠρΠατρ 441/2012 ΝΟΜΟΣ
- Μαθήματα εκκλησιαστικού δικαίου, Ι. Μ. Κονιδάρης
