Της Ερμιόνης Μπάδα,
Στις 25 Σεπτεμβρίου 2008, αξιωματούχος της κολομβιανής κυβέρνησης προχωρά σε συνέντευξη τύπου για να παρουσιάσει ασυνεχείς και ασυμβίβαστες πληροφορίες από λίστες θανόντων ανταρτών. Είχε προηγηθεί μία σχετική μαρτυρία από μέλος του κολομβιανού στρατού προς απεσταλμένους των Ηνωμένων Εθνών, μαρτυρία που δεν κατέληξε σε απτά στοιχεία και εγκαταλείφθηκε. Ήταν η αρχή για να έρθει στην επιφάνεια ένα από τα πιο ειδεχθή σκάνδαλα στην ιστορία της Κολομβίας και όχι μόνο. Το σκάνδαλο των Falsos Positivos ή False Positives, όπως θα ονομαστεί αργότερα, εμφανίστηκε στα τέλη του 2008 και εξακολουθεί να απασχολεί μέχρι και σήμερα, με έρευνες και δίκες να εκκρεμούν, ενώ ανακαλύπτονται όλο και περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες.
Falsos Positivos είναι η ονομασία που χρησιμοποιείται για να περιγράψει αθώους Κολομβιανούς πολίτες, οι οποίοι δολοφονήθηκαν παράνομα από μέλη του κολομβιανού στρατού και καταχωρήθηκαν ως μέλη των αντάρτικων. Συνήθως, ήταν άνδρες, νέοι σε ηλικία, αγρότες, άστεγοι, άτομα με μαθησιακές δυσκολίες αλλά και οικογένειες ακόμη και παιδιά, κατά κύριο λόγο από περιθωριοποιημένες περιοχές. Η συνήθης πρακτική όσων μελών του στρατού συμμετείχαν σε αυτή τη διαδικασία ήταν να δελεάσουν πολίτες σε απομακρυσμένες περιοχές με το πρόσχημα της προσφοράς εργασίας χρησιμοποιώντας «πληρωμένους διαμεσολαβητές» και αφού αποδεχόντουσαν την πρόταση και ακολουθούσαν, τους δολοφονούσαν και τους έντυναν ώστε να έχουν την εμφάνιση ανταρτών και να καταχωρούνται ως θανόντες ένοπλοι εχθροί. Το χειρότερο, ωστόσο, σημείο του σκανδάλου, εκτός από την έκταση και τον αριθμό των θυμάτων, ήταν το κίνητρο των θυτών.
Οι πληροφορίες δείχνουν ότι η πρακτική αυτή στηρίζεται σε μία κυβερνητική πολιτική που είχε ως στόχο τη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων, ή την ψευδαίσθηση αυτής, έναντι των αντάρτικων και ιδιαίτερα των FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia-Revolutionary Armed Forces of Colombia), του ισχυρότερου αντάρτικου στην επί πολλών δεκαετιών εσωτερική σύγκρουση της Κολομβίας. Η κολομβιανή κυβέρνηση είχε ως πρωτεύον δείκτη επίτευξης του στόχου, τον αριθμό των θανάτων του αντιπάλου. Έχοντας αυτό σαν αυτοσκοπό, πρόσφεραν χρήματα, μετάλλια, επιπρόσθετες άδειες, μπόνους σε στρατιωτικές μονάδες που σημείωναν το υψηλότερο ποσοστό θανάτων. Χρονικά, η πρακτική τοποθετείται ήδη στη δεκαετία του ‘70 και του ‘80 όπου συμμετείχε μικρό ποσοστό του στρατεύματος. Οι όροι μεταβλήθηκαν στα μέσα και τέλη της δεκαετίας του 2000, όταν πλέον ο αριθμός των στρατιωτών που λάμβανε μέρος αυξήθηκε δραματικά και οι θηριωδίες τους δε μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητες.
Τα πρώτα στοιχεία της Εισαγγελίας της Κολομβίας αναφέρονταν σε περίπου 2.249 θύματα για το διάστημα 1988-2014 με ενδείξεις αύξησης του αριθμού. Ωστόσο, με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης το 2016 μεταξύ της Κυβέρνησης και των FARC, τα δεδομένα άλλαξαν. Η συνθήκη προέβλεπε την ίδρυση ενός Δικαστικού Οργάνου για την ομαλή μετάβαση της χώρας σε περίοδο ανάκαμψης και ειρήνης. Το JEP (Ειδικό Δικαστήριο για την Ειρήνη) ανέλαβε την εν λόγω υπόθεση και τα ευρήματά του ήταν αποστομωτικά. Η πρόσφατη ανακοίνωσή του αναφέρεται σε τριπλάσιο αριθμό θυμάτων που φτάνει τις 6.402, ενώ τα στοιχεία προσιδιάζουν για πολύ μεγαλύτερους αριθμούς. Ιδιαίτερο εύρημα αποτελεί το γεγονός ότι η πλειονότητα των παράνομων δολοφονιών διεπράχθησαν μεταξύ 2002-2008, το διάστημα προεδρίας του Álvaro Uribe.
Η σημασία αυτού στο στοιχείου έγκειται στη μορφή και την πορεία του εν λόγω Προέδρου. Ο Uribe, με την απόκτηση της πολιτικής εξουσίας έφερε και μία νέα προσέγγιση στον τρόπο μεταχείρισης της εσωτερικής κρατικής σύγκρουσης, υποστηρίζοντας την καταδίωξη των ανταρτών–επαναστατών, την πολιτική της «σιδερένιας γροθιάς». Αντίστοιχη προσέγγιση είχε και μετά το πέρας της θητείας του, όταν υποστήριξε ότι η συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε ήταν άστοχη καθώς ήταν πολύ επιεικής με τους αντάρτες, κάτι που αποτελεί και κεντρική επιχειρηματολογία του ομώνυμου κινήματος Uribismo. Μέσα από στοιχεία του JEP αλλά και του Human Rights Watch, φαίνεται ότι εφαρμοστής της πολιτικής αυτής ήταν, μεταξύ άλλων, ο στρατηγός Mario Montoya, άλλοτε εθνικός ήρωας και κεντρική φιγούρα του νικητήριου αγώνα ενάντια στους FARC που οδήγησε στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη. Πολλές αιματηρές επιχειρήσεις και περιπτώσεις έχουν συνδεθεί με τη δική του θητεία στο στρατό και φαίνεται να αποτελεί κομμάτι αυτής της αλυσίδας εγκλημάτων. Η δίκη του αναμένεται να διεξαχθεί εντός του 2021 και είναι σίγουρα κομβικός σταθμός για την εξέλιξη της υπόθεσης.
Το αποτρόπαιο σκάνδαλο των Falsos Positivos είναι ένα στίγμα για την ιστορία της Κολομβίας που την εμπόδισε και την πήγε πολλά βήματα πίσω όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μέχρι σήμερα, πάνω από 1.700 έχουν καταδικαστεί για τα σχετικά εγκλήματα και το JEP έχει ακόμη μακρά πορεία μέχρι να αποδοθεί η δικαιοσύνη για τις οικογένειες. Σαν χώρα, η Κολομβία έχει χαρακτηριστεί και εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από εγγενή και συστημική βία. Καθ’ όλη τη νεότερη πορεία της, θεσμικά, κρατικά και συστημικά, παρουσιάζει μία τάση και προδιάθεση για βία, η οποία μπορεί να πάρει τεράστιες διαστάσεις και μορφές. Από τους πολίτες στα όπλα που επέτρεπαν οι παλαιότεροι νόμοι ως απάντηση στους αντάρτες μέχρι και τις αυτόνομες παραστρατιωτικές ομάδες, η βία είναι παρούσα, δυσδιάκριτη και πολλές φορές άτοπα νομιμοποιημένη. Ακόμη και σήμερα, μετά την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης, οι εναπομείναντες και ανασυγκροτούμενοι αντάρτες βρίσκονται υπό καθεστώς τρομοκρατίας με επιθέσεις του στρατού να διεξάγονται καθημερινά, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο και τους απλούς πολίτες. Η πιθανή κυβερνητική και πολιτειακή εμπλοκή έρχεται να κλονίσει ακόμη περισσότερο την εμπιστοσύνη προς τους κρατικούς θεσμούς και να ταράξει την κοινωνικοπολιτική υπόσταση της χώρας. Τα αποτελέσματα είναι ρευστά και ο αριθμός των οικογενειών που είναι άμεσα ενδιαφερόμενοι και αναζητά απαντήσεις, εξακολουθεί να είναι μεγάλος. Με βεβαιότητα, η υπόθεση Falsos Positivos είναι ένα από τα χειρότερα κεφάλαια της Κολομβίας, ενώ η έκτασή της παραμένει τρομακτικά άγνωστη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Peace court: Colombia army ‘behind 6,400 extrajudicial killings’, BBC, διαθέσιμο εδώ
- ‘A mockery of us’: Victims’ families decry ex-Colombia army chief, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
-
Colombia tribunal reveals at least 6,402 people were killed by army to boost body count, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
-
On Their Watch- Evidence of Senior Army Officers’ Responsibility for False Positive Killings in Colombia, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
