Οι πρώτες επαναστατικές κινήσεις στη Στερεά Ελλάδα

Της Μαρίας Τσέα,

Για πολλά χρόνια, από τα τέλη του 18^ου έως και τις αρχές του 19^ου αι., η τυραννία του Αλή καταπίεζε και εξαντλούσε τους κατοίκους της Στερεάς Ελλάδας. Με διάφορες προφάσεις αφαιρούσε από τον πλούσιο, είτε Τούρκο είτε Χριστιανό, την περιουσία του και εκμηδένιζε ή δολοφονούσε τους δυνατούς. Εξαιτίας της αυθαίρετης εξουσίας του, οι ληστείες ήταν συχνό φαινόμενο και προς αντιμετώπισή του ο ίδιος χρησιμοποιούσε μεταβατικούς οπλοφόρους, οι οποίοι αποτελούσαν τα πολυθρύλητα καπετανάτα των ημερών εκείνων. Οι κάτοικοι που ασχολούνταν με ειρηνικές εργασίες ασπάζονταν το στρατιωτικό βίο των καπετανάτων, διότι αυτός τους προσέφερε ασφάλεια, άνεση, τιμή και κέρδος. Ο δεσποτισμός, δηλαδή του Αλή έδωσε στους Έλληνες πρόσβαση σε οπλισμό και προετοίμασε την ευτυχή ανέγερση της Ελλάδας.

Την ίδια στιγμή, οι Τούρκοι επαγρυπνούσαν σε κάθε γωνιά της Στερεάς καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την οργάνωση οποιασδήποτε επαναστατικής κίνησης. Οι επαρχίες, ωστόσο, που βρίσκονταν κοντά στην Πελοπόννησο δε συγκέντρωναν τόσο μεγάλη τουρκική δύναμη, δίνοντας την ευκαιρία στα Σάλωνα, το Λιδωρίκι και τη Λειβαδιά να επαναστατήσουν και να απελευθερωθούν.

Κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19^ου αιώνα, στη νότια Στερεά Ελλάδα δραστηριοποιούνταν οι οπλαρχηγοί Δημήτριος Ξηρός, γνωστός ως Πανουργιάς, ο Αθανάσιος (Μασσαβέτας) Διάκος, ο Γιάννης Ξύκης ή Δυοβουνιώτης και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Ήταν όλοι πρωταγωνιστές των πρώτων επαναστατικών κινημάτων στην περιοχή.

Ο Δημήτριος Πανουργιάς ήταν τότε οπλαρχηγός των Σαλώνων (σημερινή Άμφισσα). Ήταν εξαιρετικός πολεμιστής, γενναίος και ικανός αρχηγός και μέλος της Εταιρείας των Φιλικών. Όταν το Μάρτιο του 1821 φτάνει στα αφτιά του η είδηση του ξεσηκωμού της Αχαΐας, αναχωρεί για τη μονή του Αγίου Ηλία, που βρισκόταν κοντά στα Σάλωνα, για να κηρύξει εκεί την επανάσταση. Στους εξήντα πιστούς του άνδρες προστέθηκαν και αρκετοί θαρραλέοι Γαλαξιδιώτες. Όλοι μαζί, την 24^ην Μαρτίου πολιόρκησαν τους Τούρκους, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί στο φρούριο της περιοχής, και τους ανάγκασαν να συνθηκολογήσουν. Ήταν μια πολύτιμη πρώτη νίκη, η οποία εξασφάλισε αφενός την ελευθερία του Κορινθιακού κόλπου, που διευκόλυνε την επικοινωνία των Ρουμελιωτών με την απέναντι επαναστατημένη Πελοπόννησο, και αφετέρου την κατοχή από τον Πανουργιά εξακοσίων όπλων, τα οποία σήμαιναν και εξακόσιους νέους αγωνιστές.

Τέσσερις μέρες αργότερα, η ελληνική σημαία υψώθηκε και στο Λιδωρίκι. Κάπως έτσι, η Φωκίδα και η Δωρίδα (σημερινοί δήμοι Φωκίδας και Δωρίδας του νομού Φωκίδας) βρίσκονται, στις αρχές του Απρίλη, απολυτρωμένες από τους Τούρκους.

Σύντομα ήρθε και η σειρά της Λειβαδιάς. Αυτή είχε την τύχη να αριθμεί, εκείνη την εποχή, μεταξύ των οπλαρχηγών της τον Αθανάσιο Διάκο, ο οποίος στα τέλη του Μαρτίου απέστειλε γράμματα προς τους προκρίτους της περιφέρειας ζητώντας άνδρες και εφόδια. Αφού πραγματοποιήθηκε μια πρώτη στρατολογία, συναντήθηκαν στη μονή του Οσίου Λουκά ο Διάκος, ο επίσκοπος Αταλάντης Νεόφυτος, ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, ο Αθανάσιος Ζαφείρης και μερικοί από τους προκρίτους της Λειβαδιάς. Εκεί πάρθηκε η τελική απόφαση για εξέγερση. Μετά την ευλογία των όπλων από τον επίσκοπο Ησαΐα, ο Διάκος ξεκίνησε ταχύτατα με τους άνδρες του για το κέντρο της Λειβαδιάς. Μετά από σκληρή μάχη, η ελληνική σημαία υψώθηκε την 1^η Απριλίου 1821 στο φρούριο της Λειβαδιάς και ακολούθησε η δημιουργία διοικητικής επιτροπής στη Στερεά Ελλάδα από τους Νικόλαο Νάκο, Ιωάννη Λογοθέτη και Ιωάννη Φίλωνα, με αρχηγό των όπλων τον Αθανάσιο Διάκο.

Μετά από την απελευθέρωση των Σαλώνων από τον Πανουργιά και της Λειβαδιάς από το Διάκο, ένας άλλος ξακουστός οπλαρχηγός της Ρούμελης, ο Γιάννης Δυοβουνιώτης συγκρούστηκε με τον κατακτητή στην περιοχή της Αλαμάνας, στο κάστρο της Μπουδουνίτσας. Ο Δυοβουνιώτης και ο Διάκος πολιόρκησαν με μία στρατιωτική δύναμη το κάστρο στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί οι Τούρκοι και με τις υπόλοιπες δυνάμεις έσπευσαν να αντιμετωπίσουν δυνατή τουρκική καταδρομή από τη Λαμία.

Όταν ο Χουρσίτ πασάς αντιλήφθηκε πως η φλόγα της αποστασίας απλώθηκε πια σε όλη τη Ρούμελη, διέταξε τους στρατηγούς Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη τον Αρβανίτη να καταπνίξουν κάθε επαναστατική κίνηση. Τη δύναμή τους αποτελούσαν οκτώ χιλιάδες πεζοί και χίλιοι ιππείς. Ήταν αριθμοί πολλαπλάσιοι των μικρών και σκόρπιων δυνάμεων των ξεσηκωμένων. Η εντολή που δόθηκε στους δύο στρατηγούς ήταν να ξεκαθαρίσουν τα μικρά επαναστατικά σώματα της Ρούμελης και έπειτα να περάσουν στο Μοριά για να κόψουν και τη «ρίζα του προβλήματος».

Οι τρεις μεγάλοι οπλαρχηγοί της Ρούμελης, ο Διάκος, ο Δυοβουνιώτης και ο Πανουργιάς, ενώνουν τις δυνάμεις τους και αποφασίζουν να δώσουν μάχη στα στενά με τον εχθρό, όσο πολυάριθμος και αν είναι. Η δύναμη των Ελλήνων αριθμεί 1.500 άνδρες και καλείται να αντιμετωπίσει 9.000 Τούρκους. Ο Διάκος πιάνει το γεφύρι της Αλαμάνας, ο Πανουργιάς τη Χαλκωμάτα και ο Δυοβουνιώτης το γεφύρι του Γοργοποτάμου. Πριν προλάβουν να στρατοπεδεύσουν, καταφθάνουν οι τουρκικές δυνάμεις.

Η μάχη ξεκίνησε στις 24 Απριλίου 1821. Ήταν η μέρα του μαρτυρίου του Αθανάσιου Διάκου και η πτώση των Θερμοπυλών για ακόμη μία φορά. Ήταν μία από τις λίγες φορές που η μικρή δύναμη των Ελλήνων φάνηκε ανίσχυρη μπροστά στα πολλαπλάσια τουρκικά στρατεύματα, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική ήττα.

Μετά τη νίκη τους, οι δύο πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνης πίστεψαν πως ήταν πλέον ανοιχτός ο δρόμος για την Πελοπόννησο. Με αυτή τη σιγουριά, ο Ομέρ Βρυώνης στέλνει γράμμα στο γνώριμό του από την αυλή του Αλή πασά Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον καλεί να τον προσκυνήσει. Όταν ο Ανδρούτσος έλαβε το γράμμα, ξεκινά να συναντήσει το Βρυώνη. Σταματά όμως, στο Χάνι της Γραβιάς όπου μαζί με το Δυοβουνιώτη, τον Πανουργιά και το Μπούσγο, που είχαν γλιτώσει από τη σφαγή στην Αλαμάνα, αποφασίζεται πάση θυσία απόκρουση των Τούρκων, οι οποίοι κατέβαιναν προς την Άμφισσα. Θα αντιμετώπιζαν λοιπόν, τον εχθρό στο Χάνι της Γραβιάς στις 8 Μαΐου 1821.

Στη συμπλοκή αυτή η αντίσταση των Ελλήνων ήταν τόσο μεγάλη που έκανε τους δύο πασάδες να σαστίσουν. Οι 120 άνδρες του Ανδρούτσου αναμετρήθηκαν με τους 8.000 του Ομέρ Βρυώνη. Τα θύματα των Τούρκων ήταν πολυάριθμα. Μέσα σε λίγες ώρες πάνω από 300 είχαν σκοτωθεί και 600 είχαν τραυματιστεί. Αντιθέτως, οι Έλληνες έχασαν μόνο 6 αγωνιστές. Η στρατηγική επιτυχία της μάχης αυτής ήταν μεγάλη, καθώς παρεμποδίστηκε η κάθοδος ενός τόσο ισχυρού στρατού στην Πελοπόννησο, ενώ συνέβαλε στην έναρξη του αγώνα και στη δυτική Ελλάδα.

Οι παραπάνω πρωτοβουλίες ήταν τα πρώτα ξεσπάσματα των Ελλήνων της Στερεάς Ελλάδας που επιζητούσαν την ελευθερία τους. Με την απελευθέρωση της Ρούμελης, εδραιώθηκε η Επανάσταση του Μοριά και ακολούθησαν η απελευθέρωση της Αθήνας και της Εύβοιας. Και οι Έλληνες δε θα σταματούσαν μέχρι να ανακτήσουν και πάλι την υποδουλωμένη τους πατρίδα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Δ. Α. Κόκκινου (1974) Η Ελληνική Επανάσταση Τόμος Α΄ Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
• Συλλογικό Έργο (1975) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος ΙΒ΄ Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
• Δ. Φωτιάδη (1977) Η Επανάσταση του ’21 Τόμος Β΄. (2^η Εκδ) Εκδ. οίκος Βότση
• Σ. Τρικούπη (1978) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως Τόμος Α΄ Αθήνα: Εκδ. οίκος Χρ. Γιοβάνη
• Α. Ε. Βακαλόπουλου (1980) Ιστορία του νέου ελληνισμού Τόμος Ε΄ Θεσσαλονίκη
• Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.