Της Ιωάννας Κουτσομιχάλη,
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα invsetopedia.com, ο όρος «Τρίτος Κόσμος» είναι μια ξεπερασμένη και υποτιμητική φράση, που έχει χρησιμοποιηθεί, κατά κύριο λόγο, ιστορικά, για να περιγράψει μια τάξη αναπτυσσόμενων εθνών στον τομέα της οικονομίας. Είναι κομμάτι ενός τμήματος που αποτελείται από τέσσερα μέρη και που έχει ως σκοπό να συγκρίνει τις οικονομικές καταστάσεις των χωρών του κόσμου. Ο «Τρίτος Κόσμος» υπολείπεται τόσο του «Πρώτου», όσο και του «Δευτέρου Κόσμου». Βρίσκεται, εντούτοις, πιο «μπροστά» από τον «Τέταρτο Κόσμο,» παρόλο που οι χώρες του «Τετάρτου Κόσμου» δεν έχουν αναγνωριστεί στο σύνολό τους από την πλειοψηφία της διεθνούς κοινότητας. Σήμερα, η προτιμώμενη ορολογία είναι «αναπτυσσόμενο έθνος» ή αλλιώς μια χώρα χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (ο αγγλικός οικονομικός όρος είναι LMIC: low and middle-income countries). Επειδή πολλές χώρες του «Τρίτου Κόσμου» ήταν οικονομικά φτωχές, έγινε στερεότυπο να αναφερόμαστε στις φτωχότερες χώρες ως «χώρες του Τρίτου Κόσμου».
Οι πρώτες αναφορές για την προέλευση του όρου παραπέμπουν σε ένα σύστημα «ταξινόμησης» των χωρών που μάλλον πρωτοεμφανίστηκε σε ορισμένες επιστημονικές εργασίες, κατά την περίοδο του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Μία κάπως διαφορετική χρήση του όρου χρησιμοποίησε ο Γάλλος Αλφρέντ Σωβύ. Συγκεκριμένα, σε ένα άρθρο του στο γαλλικό περιοδικό “L’ Observateur”, στις 14 Αυγούστου 1952, χρησιμοποίησε τον γαλλικό όρο “Tiers monde”, που παραπέμπει, ευθέως, στις χώρες που κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου δεν είχαν ταχθεί στη δυτική σφαίρα επιρροής ή στο Σοβιετικό μπλοκ. Το άρθρο αυτό αναφερόταν κατά βάση στην κοινωνική τάξη που αποτελούταν από το μη προνομιούχο, αδικημένο τμήμα του πληθυσμού.
Φτώχεια, πόλεμος, πείνα, ιατρική περίθαλψη, ελλιπής εκπαίδευση και ασφάλεια, αυτά είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, έχει παρθεί μια πληθώρα σημαντικών μέτρων και έχουν συναφθεί πολλές συμφωνίες, με στόχο την αντιμετώπιση της παγκόσμιας φτώχειας. Από το 1990, περισσότεροι από 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν απελπιστεί από την φτώχεια, ενώ, στις ημέρες μας, το 9,2% του συνολικού πληθυσμού επιβιώνει με περίπου δύο δολάρια την ημέρα. Η εικόνα των τριτοκοσμικών χώρων είναι ιδιαίτερα στενάχωρη. Τα παιδιά και οι νέοι ενήλικες αντιπροσωπεύουν τα 2/3 των φτωχών του κόσμου, ενώ στην πρώτη θέση βρίσκονται οι γυναίκες, οι οποίες αποτελούν την πλειοψηφία στις περισσότερες χώρες. Η ακραία φτώχεια συγκεντρώνεται ολοένα και περισσότερο στο νότιο κομμάτι της αφρικανικής ηπείρου. Τα ποσοστά φτώχειας σχεδόν διπλασιάστηκαν στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική μεταξύ του 2015 και του 2018, από 3,8% σε 7,2%. Τέτοιες συνθήκες φτώχειας σημαίνουν, καταρχάς, ότι δεν είναι δυνατή η πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Σημαίνουν όχι ηλεκτρισμό, περιορισμένο καταφύγιο, και συχνά λίγο έως καθόλου φαγητό στο τραπέζι. Για τα μικρά παιδιά, μια τέτοια διατροφή μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας, που ενδεχομένως να επηρεάσουν μόνιμα την ανάπτυξή τους. Αξίζει να σημειωθεί πως εξακολουθούν να υπάρχουν χώρες, στις οποίες πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση ούτε σε καθαρό πόσιμο νερό, ούτε σε αποχέτευση. Τέλος, τα υψηλά επίπεδα φτώχειας σηματοδοτούν την εξάπλωση ασθενειών, που, κάτω από άλλες συνθήκες, θα μπορούσαν να προληφθούν και ως εκ τούτου προκαλούν τον «περιττό» θάνατο χιλιάδων παιδιών.
Οι οκτώ από τις δέκα φτωχότερες χώρες του κόσμου υποφέρουν ή υπέφεραν πρόσφατα από μεγάλης κλίμακας βίαιες συγκρούσεις. Οι πόλεμοι στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν βαρύ ανθρώπινο, οικονομικό και κοινωνικό κόστος και αποτελούν σημαντική αιτία φτώχειας και υπανάπτυξης. Για παράδειγμα, οι επιπρόσθετοι θάνατοι βρεφών, που προκλήθηκαν από τον πόλεμο στην Καμπότζη, εκτιμήθηκαν ότι ανέρχονται στο 3% του πληθυσμού της χώρας, το 1990. Οι περισσότερες τρέχουσες συγκρούσεις, όπως στο Σουδάν ή το Κονγκό, αφορούν εμφύλιες διαμάχες. Βέβαια, σημειώνουμε ότι συχνά υπάρχει σημαντική παρέμβαση-επέμβαση από άλλα κράτη (συνήθως από το δυτικό ημισφαίριο) «για ανθρωπιστικούς λόγους», όπως στην περίπτωση του Αφγανιστάν.
Πολλές ομάδες ανθρώπων, που αγωνίζονται μαζί, θεωρούν ότι ανήκουν σε μια κοινή κουλτούρα (εθνοτική ή θρησκευτική). Επομένως, ένας βασικός λόγος που αγωνίζονται μπορεί να είναι η διατήρηση της πολιτιστικής αυτονομίας τους. Εξαιτίας αυτού του φαινόμενου, υπάρχει μια τάση να αποδίδονται οι πόλεμοι σε «αρχέγονα» εθνικά πάθη, γεγονός που τους κάνει να φαίνονται ανυπέρβλητοι. Αυτή η άποψη, όμως, δεν φαίνεται να είναι σωστή σε αρκετές των περιπτώσεων, καθώς αποσπά την προσοχή των αναλυτών από σημαντικούς υποκείμενους οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες των υπαρχουσών συγκρούσεων. Έχουν προταθεί τέσσερις οικονομικές υποθέσεις, για να εξηγηθούν οι ενδοκρατικοί πόλεμοι, βάσει παραγόντων που σχετίζονται με τα ομαδικά και τα ιδιωτικά κίνητρα, την αποτυχία του κοινωνικού συμβολαίου και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Αν και ο πολιτισμός ενός ατόμου είναι εν μέρει κληρονομημένος, καθώς περνάει σε αυτόν από γενιά σε γενιά, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι είναι, επίσης, κατασκευασμένος και επιλεγμένος. Για αυτό, πολλοί άνθρωποι έχουν πολλαπλές πολιτισμικές ταυτότητες. Πολλές από τις εθνικές ταυτότητες στην Αφρική, που σήμερα φαίνεται να είναι τόσο ισχυρές, δημιουργήθηκαν από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις για διοικητικούς σκοπούς και ως εκ τούτου διατηρούν μια αδύναμη σύνδεση με την κουλτούρα της προ-αποικιακής Αφρικής. Τα όριά τους είναι, λοιπόν, σε γενικές γραμμές, ρευστά και δικαίως έχουν χαρακτηριστεί ως «ασαφή σύνολα».
Στην απέναντι όχθη, οι χώρες του Πρώτου Κόσμου δεν φαίνεται πως έχουν αντιληφθεί πλήρως τις τραγικές καταστάσεις που βιώνουν οι τριτοκοσμικές χώρες. Ο δυτικός τρόπος ζωής φαίνεται να έχει φτάσει στο αποκορύφωμα του. Τα έχουμε (σχεδόν) όλα: πληθώρα θέσεων εργασίας με ικανοποιητικούς μισθούς, αρκετά λειτουργικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, προσβάσιμη ιατρική περίθαλψη και επτά είδη παγωτού σοκολάτας! Σε σύγκριση με τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, ζούμε μια ζωή αφθονίας. Παρ’ όλα αυτά, παραπονιόμαστε. «Δεν μου αρέσει το κούρεμα μου, το πανάκριβο κινητό μου αργεί να φορτίσει και ούτω καθεξής», το φαινόμενο αυτό ονομάζεται “first world problems” και χρησιμοποιείται για να σατιρίσει αυτές τις περιστάσεις. Οι πολίτες των χωρών του «Πρώτου Κόσμου» τείνουν να αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα με πολύ δραματικό τρόπο, αγνοώντας την διαρκή πάλη που δίνουν οι τριτοκοσμικές χώρες, για να μπορέσουν να εξασφαλίσουν τα απολύτως απαραίτητα, καθημερινά αγαθά. Παρόλο που, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι έχει ευαισθητοποιηθεί για αυτές τις περιοχές, ένα συμπαθητικό ποσοστό, γκρινιάζει για τις «μικρότητες» της καθημερινότητας.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι, για να βοηθηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες. Χρειάζεται, όμως, λίγη περισσότερη έρευνα εκ μέρους των απλών πολιτών. Αξίζει να γνωρίζετε ότι σε παγκόσμια βάση, ανεξάρτητα από την οικονομική κατάσταση του καθενός, οι άνθρωποι μπορούν πάντα να χρησιμοποιούν τις φωνές τους και να βοηθούν εκείνους που το έχουν ανάγκη. Υπάρχουν μύριοι τρόποι, για να βοηθήσουμε εκείνες τις χώρες. Η εθελοντική εργασία και οι δωρεές στις ΜΚΟ είναι οι πιο σίγουροι μέθοδοι προσφοράς και βοήθειας στον συνάνθρωπο, στα πλαίσια του «παγκόσμιου χωριού» στο οποίο συνυπάρχουμε όλοι μαζί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Countries of the third world, nationsonline.org, διαθέσιμο εδώ
- Α free, open resource to solve our third world problems, opensource.com, διαθέσιμο εδώ
- Πείνα στον κόσμο, env-edu.gr, διαθέσιμο εδώ
