Της Κωνσταντίνας Οικονόμου,
Η πρώτη Συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων αποτελεί πλέον οργανικό κομμάτι του συστήματος του διεθνούς δικαίου. Το θριαμβευτικό κείμενο απέκτησε ισχύ στις 22 Ιανουαρίου του 2021, αποτελώντας ίσως μία από τις πρώτες ελπιδοφόρες ειδήσεις του νέου έτους. Η συνθήκη δεν είναι τίποτα λιγότερα από μία μικρή νίκη της ανθρωπότητας, αποκύημα ωστόσο της μεγάλης προσπάθειας των υπεύθυνων για την Παγκόσμια Καμπάνια για την κατάργηση των πυρηνικών όπλων (ICAN). Ενώπιον μάλιστα αυτής της προσπάθειας η καμπάνια βραβεύτηκε με Νόμπελ ειρήνης το 2017.
Μια μικρή αναδρομή στο χρονικό προπαρασκευής της συνθήκης: Το 2017 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε να συγκαλέσει συνέδριο για την διαπραγμάτευση μιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, που θα οδηγούσε τελικά στην εξάλειψη της χρήσης τους. Το συνέδριο έλαβε χώρα τον Μάρτιο και τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Ωστόσο, το κείμενο που θα αποτελούσε τελικά ψήφισμα της Συνέλευσης είχε ήδη αποκτήσει θεμέλια από το 2010, ενώ δύο διαδοχικά συνέδρια του ΟΗΕ άρχισαν να σχηματίζουν τις προτάσεις που θα του έδιναν την τελική του μορφή.
Τελικά, μέχρι σήμερα 51 κράτη συνολικά έχουν επικυρώσει το περιεχόμενο της Συνθήκης, ανάμεσά τους η Αυστρία, η Ιρλανδία, η Νέα Ζηλανδία και το Μεξικό. Επιπλέον, 37 πολιτείες των ΗΠΑ έχουν υπογράψει την Συνθήκη χωρίς όμως να την έχουν επικυρώσει.
Η Συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, αποτρέπει την χρήση, την απειλή χρήσης, την δημιουργία, τις δοκιμές, την παραγωγή, την παρασκευή, την απόκτηση ή την αποθήκευση πυρηνικών όπλων. Παράλληλα, καθιστά παράνομη την παροχή βοήθειας ή την ενθάρρυνση οποιουδήποτε σε ενέργειες που παραβαίνουν το περιεχόμενο της Συνθήκης.
Θα εξαναγκάσει λοιπόν, η συνθήκη με το περιεχόμενό της, τα κράτη να καταστρέψουν τα πυρηνικά τους όπλα; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Η επάνοδος της συνθήκης σε ισχύ, υπαγορεύει στα συμβεβλημένα κράτη, που την έχουν ταυτόχρονα επικυρώσει, να έχουν ήδη εξαλείψει οποιοδήποτε απόθεμα, προτού καν εισχωρήσουν στην συνθήκη ή τουλάχιστον να δεσμευτούν ότι θα το πράξουν μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, για να αποβεί αυτή η διάταξη αποτελεσματική θα πρέπει να συμμετέχουν τα κράτη τα οποία, όντως, έχουν στην κατοχή τους πυρηνικά τους όπλα.
Ακόμη, παρά το γεγονός ότι κανένα από τα κράτη που διατηρούν στο οπλοστάσιό τους πυρηνικά όπλα δεν έχουν υπογράψει την συνθήκη, το ταμπού για την χρήση αυτών, ισχυροποιείται πλέον και με νομικά δεσμευτικό τρόπο. Πέρα δηλαδή από την ηθική και ανθρωπιστική εναντίωση που συναντά η ανυπολόγιστα καταστροφική χρήση τους, ένας νέος παράγοντας που υπεισέρχεται στο διεθνές δίκαιο επιβεβαιώνει την αποστροφή της παγκόσμιας κοινότητας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι η χρήση πυρηνικών όπλων δεν έχει καταγραφεί ξανά μέσα σε 76 χρόνια, μετά τις ατομικές βόμβες στο Ναγκασάκι και την Χιροσίμα της Ιαπωνίας το 1945.
Τα κράτη επομένως που αποτυγχάνουν, ακόμη, να συμμετάσχουν στην διεθνή συνθήκη και αποτελούν ενδεχόμενους παράγοντες αναβίωσης πυρηνικών τακτικών, γνωρίζουν πολύ καλά την διεθνή κατακραυγή και καταδίκη που πρόκειται να αντιμετωπίσουν εφόσον δεν συμμορφωθούν.
Περεταίρω, η συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, ξεπερνά προηγούμενες προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας για τον περιορισμό της απάνθρωπης αυτής τακτικής, κατά ένα θεμελιώδες στάδιο. Σε αντίθεση με τον «προκάτοχό» της, την Συνθήκη για την μη-διασπορά των πυρηνικών όπλων, η παρούσα σύμβαση προτείνει στα πλαίσιά της, τρόπους εξάλειψης των πυρηνικών όπλων καθώς και ενδελεχείς οδηγίες για την διαπαντός απαγόρευση της χρήσης τους.
Συνολικά, πρέπει να γίνει δεκτό το γεγονός ότι η είσοδος της Συνθήκης στο διεθνές στερέωμα σηματοδοτεί μία μεγαλειώδη νίκη και ένα ανθρωπιστικό επίτευγμα, ωστόσο δεν μπορεί να σημάνει την αναστολή των προσπαθειών της ενίσχυσης του ταμπού για την χρήση των πυρηνικών όπλων. Αντίθετα, θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα σημείο αναφοράς, προπύλαιο μίας νέας εποχής στην διαχείριση και τον πυρηνικό παροπλισμό.
Πηγές
- «Why does the Nuclear Ban Treaty matter?» άρθρο του Magnus Lovøld, στο icrc.org, διαθέσιμο εδώ
- Treaty on the prohibition of nuclear weapons, un.org
- Treaty on the prohibition of nuclear weapons ─ The ‘Ban Treaty’, europarl.europa.eu
