Η Αγγειοπλαστική Τέχνη της Σίφνου

Της Μαρίας-Ελένης Καποτά,

Η Σίφνος, κυκλαδίτικο νησί αναμνήσεων, γεύσεων, μυρωδιών και μπόλικου ήλιου, διακρίνεται μεταξύ άλλων για την αγγειοπλαστική τέχνη των ντόπιων, τη συνέχιση μιας παράδοσης που συνδυάζει τον μεσογειακό ήλιο, το νερό και τη γη.

Οι πρώτες ενδείξεις αγγειοπλαστικής τέχνης στις Κυκλάδες εμφανίζονται κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο, με την μορφή αγαλματιδίων και οικιακών σκευών. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Σίφνου, στο χωριό Κάστρο του νησιού, μπορεί κανείς να δει κεραμικά που βρέθηκαν στην περιοχή και τα οποία προέρχονται από τον 8^ο αιώνα π.Χ. έως και τον 2^ο αιώνα π.Χ. Οι πρώτοι δημιουργοί εργάζονταν σε αγγειοπλαστικά, τα λεγόμενα «τσικαλάδικα», στην ενδοχώρα του νησιού, όχι μακριά από το Άνω Πετάλι και τον Αρτεμώνα, για να αποφύγουν τους πειρατές που κατέκλυζαν το Αιγαίο. Αφότου ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, τα αγγειοπλαστεία μεταφέρθηκαν από την ενδοχώρα στους όρμους της Σίφνου, στους κολπίσκους, όπως στη Χερρόνησο και τον Πλατύ Γιαλό, οι οποίοι δεν επηρεάζονταν από τους βόρειους ανέμους και διευκόλυναν τη μετάβαση των πήλινων δημιουργιών στα καΐκια. Πριν την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, στη Σίφνο εργάζονταν εποχιακά πάνω από 180 δημιουργοί σε 90 αγγειοπλαστεία. Μάλιστα, το 2001 δημιουργήθηκε και το «Σωματείο Αγγειοπλαστών Σίφνου» από επαγγελματίες του είδους για να αναδειχθεί η τέχνη τους και για να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις της. Στα μετέπειτα χρόνια, το ίδιο Σωματείο διοργανώνει και καλοκαιρινές εκθέσεις. Το σήμα του Σωματείου δείχνει, επίσης, ότι ένα κεραμικό διακοσμητικό ή οικιακό  σκεύος που είναι πιθανόν να αγοράσετε φιλοτεχνήθηκε πράγματι στο νησί. Σήμερα, πολλά από τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής λειτουργούν ακόμη και η τέχνη συνεχίζει να βασίζεται σε μια παράδοση, στη δημιουργία, ταξιδεύοντας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τα καμίνια όπου γίνεται το ψήσιμο, οι χώροι όπου γίνεται το στέγνωμα, οι φούρνοι και άλλες συσκευές, όλα παίζουν ρόλο σε αυτήν την τέχνη. Εν ολίγοις, η διαδικασία περιλαμβάνει αυτό που είχε αναφέρει  ο δημιουργός κεραμικών προϊόντων, Αντώνης Ατσόνιος: «Ο τροχός, η χορδή, το σχοινάκι που θα αποσπάσει το νωπό κεραμικό από τον τροχό, η σπάτουλα από ξύλο ελιάς που φορμάρει τον πηλό και τα δυο μου χέρια, αυτά είναι τα εργαλεία μου, και με αυτά τους δίνω σχήμα. Μετά ακολουθεί το στέγνωμα στον ήλιο, το ψήσιμο, το βάψιμο, το γυάλωμα, το ξαναψήσιμο».

Απαυγάσματα της τέχνης των ντόπιων του νησιού είναι πιάτα με παραδοσιακά ή μοντέρνα σχέδια και μικρά αγγεία σε παστέλ χρώματα (φωτογραφία 3), τα οποία μπορούν να ενταχθούν με εύκολο τρόπο στην εσωτερική διακόσμηση ενός σπιτιού. Πέρα από αυτά, οι Σιφνιοί δημιουργούν και μαγειρικά σκεύη σε πολλά χρώματα, όπως γάστρες, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ξυλόφουρνο, αλλά και σε ηλεκτρικό φούρνο στο σπίτι. Κάποια παραδοσιακά μαγειρικά σκεύη του νησιού είναι η σκεπασταριά, στην οποία παρασκευάζεται η ρεβυθάδα και το μαστέλο, ένα σκεύος το οποίο χρησιμοποιείται για το μαγείρεμα κρέατος το Πάσχα. Ακόμα, υπάρχουν και χρηστικά αντικείμενα, όπως κανάτες, πιάτα, κούπες, σαλατιέρες, τασάκια, βάζα, κηροπήγια και άλλα. Σε αυτήν την κατηγορία διακρίνει κανείς τους παραδοσιακούς φλάρους, οι οποίοι αποτελούσαν και αποτελούν για πολλά από τα άσπρα κυκλαδίτικα σπίτια το πάνω μέρος της καμινάδας και διακρίνονται για τα περίτεχνα σχέδιά τους. Από αυτούς προήλθε και η φράση «τον κακό σου τον καιρό και τον μαύρο σου τον φλάρο» που σήμαινε ότι ο φλάρος δεν δούλευε σωστά και έβγαζε καπνό.

Τέλος, όλα αυτά τα αντικείμενα μπορεί να τα βρει κανείς σε μαγαζάκια σε διάφορα μέρη του νησιού, όπως στον Αρτεμώνα, στον Πλατύ Γιαλό ή στις Καμάρες και στην Απολλωνία. Για παράδειγμα, υπάρχει το μαγαζί της Τζάννη στην Απολλωνία με τις μοντέρνες, μινιμαλιστικές και οργανικές δημιουργίες της, οι οποίες είναι πολύ γνωστές και στον διεθνή χώρο. Μάλιστα, υπάρχει και η δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς εργαστήρια αγγειοπλαστικής, όπως αυτό του Αποστολίδη κοντά στις Καμάρες ή και του Λεμονή στον Πλατύ Γιαλό. Πολλοί από αυτούς τους καλλιτέχνες διοργανώνουν εκθέσεις των δημιουργιών τους ή συμμετέχουν σε εκθέσεις με δικά τους δημιουργήματα.

Αξίζει να επισκεφτείτε το νησί και να γνωρίσετε από κοντά την αγγειοπλαστική τέχνη και τους ανθρώπους της, οι οποίοι δουλεύουν με αγάπη και μιλούν πάντοτε με πάθος για τις δημιουργίες τους.

  ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• «Η Αγγειοπλαστική και τα τσικαλάδικα της Σίφνου» από το Επιμελητήριο Κυκλάδων. Διαθέσιμο εδώ
• “Why Sifnos is a Haven of Ceramicists.” από India Doyle. Διαθέσιμο εδώ
• «Κεραμικά Σίφνου». Διαθέσιμο εδώ
• «Ατσόνιος Κεραμικά». Διαθέσιμο εδώ 
• Χειροποίητα κεραμικά από τη Σίφνο. Διαθέσιμο εδώ 
• Μουσεία της Σίφνου. Διαθέσιμο εδώ