Της Ανθής Ρούσσου,
Ο Sandro Botticelli ή Alessandro Filipepi, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ήταν ένας Φλωρεντινός ζωγράφος, που άκμασε στην αρχή της Αναγέννησης και επηρέασε τις επόμενες γενιές καλλιτεχνών με το έργο του. Η πρώιμη Αναγέννηση (14ος-15ος αιώνας) χαρακτηρίζεται για τη μεταβατική περίοδο από το συμβατικό και στερεότυπο τρόπο αναπαράστασης των μορφών στην αναπαράσταση με φυσικότητα, η οποία θα εξεταστεί μέσω των έργων του Botticelli.
Ο Sandro Botticelli γεννήθηκε το 1445 και μεγάλωσε σε ένα φτωχό μέρος της πόλης της Φλωρεντίας. Σε νεαρή ηλικία, εγκατέλειψε το σχολείο και ξεκίνησε να εργάζεται ως χρυσοτεχνίτης, ένα επάγγελμα αρκετά διαδεδομένο στο ξεκίνημα του 15ου αιώνα. Στα 18 του χρόνια ήρθε σε επαφή με έναν από τους διασημότερους ζωγράφους της εποχής του, τον Fra Filippo Lippi, έγινε μαθητευόμενός του και σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε ο αγαπημένος ζωγράφος της οικογένειας Medici, μίας ισχυρής ομάδας πλούσιων ευγενών της Φλωρεντίας. Το πρώτο έργο, όμως, που ανέλαβε με βέβαιη χρονολόγηση σε ηλικία 25 ετών ήταν Η Δύναμη (1470), ο τελευταίος πίνακας μιας σειράς 7 έργων με θέμα τις Αρετές, παραγγελία για το Palazzo della Mercanzia. Η ανάθεση ενός τέτοιου έργου σε ένα νεαρό άνδρα αποδείκνυε πόσο αναγνωρισμένος ήταν ήδη στη Φλωρεντία. Η σταθερή εκπαίδευση στο φλωρεντινό στυλ σε πίνακες ζωγραφικής, τοιχογραφίες και σχέδιο ήταν που εξασφάλισε στο ζωγράφο μία θέση στον καλλιτεχνικό κύκλο.
Το κορυφαίο δημιούργημα του Sandro Botticelli ήταν η Αλληγορία της Άνοιξης (1478), έργο για την εξοχική κατοικία του Lorenzo di Pierfrancesco de Medici, το οποίο είχε παραγγείλει για το γάμο του και στόλιζε τον προθάλαμο του υπνοδωματίου του. Το θέμα της Αλληγορίας της Άνοιξης είναι επηρεασμένο από την περιγραφή της άνοιξης του Οβίδιου και από ένα εύθυμο ποίημα της γέννησης του έρωτα την άνοιξη του Poliziano. Ξεκινώντας από δεξιά, απεικονίζεται ο άνεμος Ζέφυρος, που αρπάζει τη νύμφη και θεά των λουλουδιών Χλωρίδα, με την οποία είναι παράφορα ερωτευμένος. Μετανιωμένος, ωστόσο, για τη συμπεριφορά του απέναντι στην αγαπημένη του, τη μεταμορφώνει σε Φλώρα και την απελευθερώνει σε έναν κήπο που κυριαρχεί η αιώνια άνοιξη. Στο κέντρο του πίνακα βρίσκεται η θεά Αφροδίτη με το φτερωτό Έρωτα να πετά από πάνω της, σημαδεύοντας με το βέλος του τις τρεις Χάριτες. Το βλέμμα της Αφροδίτης μας οδηγεί στο αριστερό τμήμα του πίνακα, στο οποίο βρίσκεται η συνοδεία της, οι τρεις Χάριτες που χορεύουν, ενώ κοντά τους βρίσκεται ο Ερμής, ο φύλακας του κήπου. Το σύνολο των εννέα φιγουρών από την κλασική μυθολογία δε δημιουργεί ένα γνωστό μύθο, αλλά χρησιμοποιείται αλληγορικά για την απεικόνιση πτυχών της αγάπης, της ειρήνης και της ευημερίας. Ο Botticelli, επιθυμώντας να αποφύγει να χαρακτηριστεί παγανιστής, ακολούθησε τη μέθοδο των νεοπλατωνικών φιλοσόφων.
Πιο συγκεκριμένα, στο Μεσαίωνα οι κλασικοί μύθοι ερμηνεύονταν ως αλληγορίες χριστιανικών ιδεών, ακόμη κι όταν δεν παρουσιάζονταν σημαντικές ομοιότητες μεταξύ τους. Πολλοί καλλιτέχνες, προκειμένου να επαναφέρουν τους αρχαίους θεούς στα θέματα ζωγραφικής και γλυπτικής, υιοθέτησαν νεοπλατωνικές θεωρήσεις, οι οποίες υποστήριζαν πως η ανθρώπινη ζωή συνδέεται με το Θεό, μέσω ενός πνευματικού κύκλου, που διαρκώς ανεβαίνει και κατεβαίνει. Όλες οι αποκαλύψεις, είτε πηγάζουν από τη Βίβλο είτε από τον Πλάτωνα είτε από αρχαίους μύθους (αποκαλύψεις θεών) είναι στην ουσία μία. Με αυτή τη λογική, η ομορφιά, η αγάπη και η μακαριότητα είναι ενωμένες, εφόσον ανήκουν στον ίδιο κύκλο. Επομένως, νεοπλατωνιστές, όπως ο Botticelli, μπορούσαν να απεικονίζουν τη θεά Αφροδίτη και την Παρθένο Μαρία ως πηγές θείου κάλλους.
Η ίδια λογική εφαρμόστηκε σε έναν ακόμη πασίγνωστο πίνακά του, τη Γέννηση της Αφροδίτης (1485-1486). Ο Ζέφυρος με τη Χλωρίδα (ή την Αύρα) και η Φλώρα παρίστανται στη γέννηση της αναδυόμενης από τη θάλασσα Αφροδίτης, σε μια νεοπλατωνική αλληγορία του Έρωτα, όπου οι Άνεμοι που σπρώχνουν τη θεά προς τη στεριά, προσωποποιούν το πάθος του αισθησιακού έρωτα, ενώ η Φλώρα που την υποδέχεται στην ακτή, την αγνότητα. Η σύντηξη μυθολογίας και ποίησης του έργου επιβεβαίωσαν το πέρασμα σε μία νέα εποχή απεικόνισης με την εισαγωγή της προσπάθειας για προοπτική και βάθος, τη ρυθμική κίνηση και φυσικότητα των μορφών, την προσεκτική επιλογή χρώματος ως έκφραση συναισθήματος, τη διακόσμηση και τη λεπτομέρεια του τοπίου.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, τα έργα του υποδήλωναν κάποια εμπλοκή στις θρησκευτικές και πολιτικές αναταραχές της Φλωρεντίας, χάνοντας την εύνοια του κοινού του. Ο Botticelli περιέπεσε σε κατάσταση φτώχειας και μελαγχολίας, αφήνοντας την τελευταία του πνοή το 1510. Η δημοτικότητα του Botticelli αυξήθηκε ξανά στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν μια αναπτυσσόμενη εκτίμηση για τις τέχνες και τον πολιτισμό της Φλωρεντίας προκάλεσε ενδιαφέρον για το έργο του. Σήμερα, θεωρείται ένας από τους καλλιτέχνες που αντιπροσωπεύουν καλύτερα τη γραμμική κομψότητα της ζωγραφικής της Πρώιμης Αναγέννησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Janson H. W., Janson A. F., Ιστορία της Τέχνης: Η Δυτική Παράδοση, Αθήνα, εκδόσεις Έλλην, 2011, σσ. 441-444
- Χαραλαμπίδη Α., Η Ιταλική Αναγέννηση: Αρχιτεκτονική, Ζωγραφική, Γλυπτική, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2017, σσ. 126-129
- Pater W., Η Αναγέννηση: Μελέτες για την τέχνη και την ποίηση, Αθήνα, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2011, σσ. 60-71
- Charles V., Renaissance Art, New York, Parkstone Press International, 2010, σσ. 24-28
- Sandro Botticelli, The National Gallery, διαθέσιμο εδώ
- Spring, Le Gallerie Degli Uffizi, διαθέσιμο εδώ
- The Birth Of Venus, Le Gallerie Degli Uffizi, διαθέσιμο εδώ
