Της Αίγλης Μπένου,
Ο Αλή Πασάς Τεπελενλής, μουσουλμάνος Αλβανός στην καταγωγή, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ηπείρου από το 1788, που κηρύχθηκε πασάς των Ιωαννίνων, μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Αλή Πασάς αποτελεί ένα «φαινόμενο», καθώς είναι ο μόνος που κατάφερε να κυβερνήσει για 33 χρόνια, ενώ άλλοι έμεναν στη θέση του πασά για 1 με 2 χρόνια το πολύ. Μόχθησε πολύ για την επέκταση της περιοχής του και επεδίωκε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξάπλωση της εξουσίας του. Οι στόχοι του αυτοί τον καθιστούσαν άπληστο και σκληρό, καθώς χρησιμοποιούσε ποικίλες πρακτικές βίας απέναντι σ’ όσους θεωρούσε εχθρούς για την εκτέλεση των σχεδίων του.
Προφανώς επειδή η πολιτική του Αλή Πασά δεν ήταν φιλική προς μεγάλο μέρος των ανθρώπων της διοίκησής του, οι δυσαρεστημένοι επέλεξαν να στραφούν εναντίον του. Ο ξακουστός Πασόμπεης ενημέρωσε το Σουλτάνο Μαχμούτ Β’ για την πρόθεση του Τεπελενλή να ανεξαρτητοποιηθεί. Ωστόσο, να τονίσουμε ότι σκοπός του Αλή δεν ήταν η απόσχισή του από το κράτος, αλλά η μεγαλύτερη επέκταση της δύναμής του. Ο Αλή Πασάς στα λόγια του Πασόμπεη απαντά, πως δεν είχε καμία τέτοια πρόθεση και για να το αποδείξει, διέρρευσε στο κράτος τις ενέργειες της Φιλικής Εταιρίας, για τις οποίες γνώριζε από το 1819. Στη συνέχεια, ο Αλή, όντας άπληστος, κατάφερε με ύπουλο τρόπο να επιβάλει στην εξουσία του και το Νότο της Αλβανίας.
Συγκεκριμένα, για να το επιτύχει αυτό, απομάκρυνε από το προσκήνιο το συγγενή του και διοικητή της Αυλώνας Ιμπραήμ πασά, υποκινώντας εναντίον του εξέγερση μιας φρουράς Αλβανών. Έτσι, τον πολιόρκησε στο Μπεράτι. Ο Αλή ως συγγενής και καλός διοικητής έστειλε δυνάμεις, για να διαδώσουν το φρούριο από την πολιορκία, οι οποίες μετέφεραν έπειτα τον Ιμπραήμ και την οικογένειά του στα Ιωάννινα. Εδώ, γίνεται αντιληπτή η πλεονεξία του Τεπελενλή , αλλά και η πονηρία, αφού εμπνευστής αυτής της πολιορκίας ήταν ο ίδιος. Μόλις ενημερώθηκε για τις εξελίξεις αυτές ο Σουλτάνος, διέταξε να επιστρέφει στο σαντζάκι της Αυλώνας ο Ιμπραήμ. Όμως, επειδή εκείνη την περίοδο η αυτοκρατορία είχε να αντιμετωπίσει τον πόλεμο με τους Ρώσους, δεν επέμεινε σ’ αυτή την απόφαση, και ύστερα από λίγο διορίστηκε ο γιός του Αλή Πασά, Μουχτάρ στο σαντζάκι Αυλώνας.
Αργότερα, ο Αλή Πασάς με γοργό ρυθμό συμπεριέλαβε στην εξουσία του και τα μέρη που είχε προσαρτήσει ο ίδιος στην Τοσκηρία. Φαίνεται, λοιπόν, πως δεν υπάκουε τις εντολές της κυβέρνησης σχετικά με τη μη επέκταση των περιοχών του. Μάλιστα, η απόπειρα δολοφονίας το 1820 του Πασόμπεη, την οποία είχε αναθέσει σε δύο Αλβανούς, κρίθηκε συνωμοτική και δόθηκε από το Σουλτάνο η ποινή, να διατηρήσει στη διοίκησή του μόνο το σαντζάκι των Ιωαννίνων. Η περιοχή των Ιωαννίνων, ακόμη, υποβλήθηκε υπό αυστηρή κρατική εποπτεία, καθώς ο Σουλτάνος πλέον δε μπορούσε να είναι αμέτοχος απέναντι στις πράξεις του Τεπελενλή διότι κατανόησε πως θα αποτελούσε εμπόδιο και κίνδυνο για τη συνοχή της αυτοκρατορίας. Στόχος πια του Σουλτάνου ήταν η απομάκρυνση του Αλή Πασά από το πασαλίκι των Ιωαννίνων, ώστε να περιοριστεί μόνο στο Τεπελένι. Επιπλέον, εξαιρέθηκε από τα καθήκοντα του βεζίρη, που ασκούσε στα Ιωάννινα.
Από την άλλη μεριά, ο Αλή Πασάς προσφεύγοντας δυο φορές στην κυβέρνηση, ζήτησε συγχώρεση, επισημαίνοντας τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στο κράτος. Η άρνησή του, όμως, να αποδεχθεί την απόφαση του Σουλτάνου, θεωρήθηκε εξέγερση. Ο Αλή Πασάς κηρύχθηκε αποστάτης, «φιρμανλής». Έτσι, δόθηκε εντολή να μεταβεί από τη μια μεριά στόλος στις ακτές της Αλβανίας υπό την αρχηγία του Νασουχζαντέ Αλή Μπέη και από τη στεριά οι δυνάμεις του Χουρσίτ Πασά. Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη, μεταξύ του Αλή Πασά, ο οποίος διέθετε στρατιώτες από πολλές περιοχές και του Χουρσίτ Πασά, με τουρκικά στρατεύματα πιστά στην Υψηλή Πύλη.
Όλος ο στρατός των Οθωμανών, κατά τη διάρκεια του ξεσπάσματος της Επανάστασης των Ελλήνων, είχε στραφεί στην καταστολή της αποστασίας του Αλή Πασά, καθώς επί 18 μήνες, από Ιούνιο του 1820 ως Φλεβάρη του 1822, με το θάνατο του Αλή, τον πολιορκούσαν στα Ιωάννινα. Σ’ αυτό το σημείο, λοιπόν, είμαστε σε θέση να αναφέρουμε την επίδραση της αποστασίας του Αλή Πασά στην Επανάσταση του 1821. Ο στρατός του Αλή ήταν πολυεθνικός και περιλάμβανε πολλούς Έλληνες, οι οποίοι πριν την επανάσταση ήταν ενταγμένοι στην Αυλή του Αλή Πασά, όπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και πολλοί ακόμη. Αυτοί, όντας στο στρατό του Αλή πασά, πολεμούσαν τους Τούρκους στρατιώτες για λογαριασμό του. Κοντά του έλαβαν μόρφωση πάνω σε ζητήματα στρατηγικής και πολέμου, τα οποία εφήρμοσαν στη μετέπειτα δράση του. Ωστόσο, όταν κηρύχθηκε η Ελληνική Επανάσταση, εγκατέλειψαν τον Τεπελενλή, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει η εξουσία του.
Εκείνη, μάλιστα, την περίοδο, ο Τεπελενλής είχε αρχίσει να μοιράζει χρήματα, προσπαθώντας να βάλει εμπόδια στην οθωμανική διοίκηση. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται, με βάση ένα αμερικανικό πρωτοσέλιδο που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Αλή Πασά στα Ιωάννινα, όπου αναφέρει ότι ο Αλή Πασάς έδωσε χρήματα, αλλά και όπλα στο Θεόδωρο Βλαδιμιρέσκου, ο οποίος μαζί με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ετοίμαζαν την επανάσταση στις Παραδουνάβιες επαρχίες. Γεγονός που μας φανερώνει, ότι είχε στραφεί ολοκληρωτικά εναντίον του Οθωμανικού κράτους. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι η οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε έναν εμφύλιο πόλεμο, τον οποίο βρήκαν ως αφορμή οι Έλληνες για να δράσουν. Εξάλλου, δεν πρέπει να μας διαφύγει ότι η έδρα της Οθωμανικής διοίκησης στην Πελοπόννησο, η Τριπολιτσά, απελευθερώθηκε 23 Σεπτεμβρίου 1821, όταν ο στρατός του διοικητή της Πελοποννήσου Χουρσίτ πολιορκούσε τον Αλή Πασά στα Ιωάννινα. Καταληκτικά να τονιστεί, πως ο Τεπελενλής, πριν το θάνατό του, προσέφερε χρήματα και στη Φιλική Εταιρία και βοήθησε ακόμη και στην εξάπλωσή της στα Ιωάννινα, ενώ στην αρχή της είχε σταθεί εμπόδιο.
Κλείνοντας, θα ήθελα να παραθέσω και την άποψη του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, ο οποίος πολύ ορθά, αναφέρει πως η αντίσταση του Αλή Πασά συμπίπτει με το ελληνικό εθνικό κίνημα, αποτέλεσε μια πολύ θετική συγκυρία, την οποία η ελληνική επανάσταση εκμεταλλεύτηκε. Ο Αλή Πασάς, ως μουσουλμάνος πασάς, προφανώς, δεν είχε κανένα λόγο να ενδιαφέρεται για την επανάσταση των Ελλήνων. Απλώς, οι επιδιώξεις του υπήρξαν τύχη για την Ελληνική Επανάσταση. Επομένως, τα σχέδια του Αλή Πασά Τεπελενλή αξιοποιήθηκαν σωστά από την ελληνική διπλωματία, καθιστώντας το ρόλο του πολύ σημαντικό για την εξέλιξη της Επανάστασης του 1821.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- E. K. Fleming (2000) Αλή Πασάς, Ο Μουσουλμάνος Βοναπάρτης. Αθήνα: Εκδ. Οδυσσέας
- Σ. Π. Αραβαντινός (2004) Ιστορία του Αλή Πασά του Τεπελενλή Τόμος 2. Αθήνα: Εκδ. Δωδώνη
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος
- Çakin (s.d.) “Η εξέγερση του Αλή πασά Τεπελενλή, οι συνέπειές της σε εκείνη του Μοριά και η πορεία της Ελλάδας προς την ανεξαρτησία” (Μτφρ. Α. Μαρούδα) [Τελ. Πρόσβαση 25 Φεβρουαρίου 2021] Διαθέσιμο εδώ
