Του Κωνσταντίνου Δήμου,
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και οι επακόλουθοι Ναπολεόντειοι πόλεμοι είχαν πολύ μεγαλύτερες επιπτώσεις από αυτές που υπολόγιζε η ευρωπαϊκή δεσποτεία, καθώς δεν μπορούσαν να οριοθετηθούν αυστηρά μόνο εντός του γαλλικού γεωγραφικού χώρου. Οι ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού εξαπλώθηκαν επίσης στα ταραχώδη Βαλκάνια. Ναυτικοί, έμποροι και λόγιοι που δραστηριοποιούνταν στην ηπειρωτική Ευρώπη έφεραν μαζί τους, εκτός από τα εμπορικά προϊόντα, και το σύνθημα της «Liberté, égalité, fraternité» στα υποδουλωμένα έθνη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, λειτουργώντας ως προπομποί της πλέον φιλόδοξης ελληνικής επανάστασης του 1821 και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Μερικά από αυτά τα λιγότερα γνωστά μεν, φιλόδοξα δε επαναστατικά κινήματα ήταν τα εξής:
Η πρώτη επανάσταση που προέκυψε στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες ήταν αυτή των Σέρβων στο πασαλίκι του Βελιγραδίου το 1804, ως αντίδραση στην εκμετάλλευση και τη δυσβάσταχτη φορολογία τους από τους γενίτσαρους και τους σπάχηδες (ιππείς, στρατιωτικοί αξιωματούχοι). Οι Σέρβοι επιθυμούσαν να απαλλαγούν από τη γενιτσαροκρατία και να επιστρέψουν πίσω στη σουλτανική επικυριαρχία. Η κακοδιοίκηση – ή μάλλον καλύτερα η έλλειψη διοίκησης – από την Υψηλή Πύλη εξαιτίας της αποδυνάμωσης της ισχύς της στις ακριτικές επαρχίες από τους διπλωματικούς και στρατιωτικούς αγώνες έναντι στους Γάλλους, τους Ρώσους και τον αποστάτη Αλή Πασά Τεπελενλή των Ιωαννίνων, ώθησε τους εξαθλιωμένους Σέρβους σε επανάσταση. Οι γενίτσαροι και οι αρχηγοί τους (dahis) αγνοούσαν επιδεικτικά την εξουσία των τοπικών αρχόντων (κνεζ), δολοφονούσαν αδιακρίτως οποιονδήποτε στέκονταν εμπόδιο στο δρόμο τους, και στη συνέχεια οικειοποιούνταν τιμάρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μετατρέποντας τα σε προσωπικά τσιφλίκια.
Στην προσπάθειά τους να εμποδίσουν την ασυδοσία, υποστηρίζοντας τις μεταρρυθμίσεις του Σουλτάνου Σελήμ Γ΄, Σέρβοι, σπάχηδες, τοπικοί άρχοντες, και ο ελληνικής καταγωγής Χατζή Μουσταφά πασάς, κυβερνήτης του Βελιγραδίου, θα σφαγιαστούν άγρια από τους γενίτσαρους κατά το διάστημα 1801-1804. Οι Σέρβοι όρισαν για αρχηγό τους τον Καραγιώργη Πέτροβιτς, ο οποίος έχοντας διατηρήσει καλές σχέσεις με την εμπορική και αγροτική τάξη, είχε αποκτήσει την ευρύτερη υποστήριξη των Σέρβων, ενώ και ο ίδιος ανήκε στην ομάδα των Χαϊντούκων (κλεφτών). Οι γενίτσαροι σε διάστημα τριών μηνών (Φεβρουάριος – Μάιος1804) είχαν όλοι εκδιωχθεί, με τη Σερβία να αποκτά πλήρη αυτονομία υπό ειδικό καθεστώς ρωσικής προστασίας και σουλτανικής επικυριαρχίας, παρόμοιο με αυτό της Επτανησιακής Πολιτείας που είχε επιτευχθεί μερικά χρόνια πριν, καθώς οι Σέρβοι είχαν ουσιαστικά προασπίσει τα συμφέροντα της Υψηλής Πύλης και την παρουσία του οθωμανικού κράτους στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. Αυτή η κατάσταση όμως, ήταν φυσικό να είναι απλά προσωρινή.
Ο αγώνας των Σέρβων είχε εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα, επιδιώκοντας πλήρη ανεξαρτησία. Αφορμή για ένα νέο γύρο συγκρούσεων, αυτή τη φορά με τους Τούρκους, στάθηκαν οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι του 1806-1812, με τους Σέρβους να στηρίζουν τις επεκτατικές βλέψεις του τσάρου Αλέξανδρου Α΄. Ωστόσο, η εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ της ρωσικής – οθωμανικής αυτοκρατορίας και Γαλλίας υπήρξε βραχύχρονη. Η συνθήκη του Τιλσίτ (Ιούνιος 1807) μεταξύ Ναπολέοντα και Ρώσων και η συνθήκη του Βουκουρεστίου μερικά χρόνια αργότερα (1812) μεταξύ Ρώσων και Τούρκων, έβαλαν οριστική ταφόπλακα στα αλυτρωτικά όνειρα των Σέρβων. Απομονωμένοι από τις συμφιλιωμένες πλέον Μεγάλες Δυνάμεις και εγκαταλειμμένοι από τον Καραγιώργη που κατέφυγε στην Αυστροουγγαρία, οι τελευταίοι θύλακες επανάστασης συντρίφτηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις.
Το κίνημα του Νίκου Τσάρα, γνωστού και ως Νικοτσάρα (1774-1807), ξεκίνησε να αναπτύσσεται στις παρυφές του Ολύμπου και είχε αρχικά υποστηρικτικό χαρακτήρα στις ρωσικές χερσαίες και αργότερα ναυτικές επιχειρήσεις κατά των Τούρκων, όπως η ναυμαχία του Άθου στο Άγ. Όρος και οι συγκρούσεις με τους Αλβανούς δερβεναγάδες. Αφού μετέφερε τον εαυτό και τους άνδρες μαζί με τις οικογένειες τους στις βόρειες Σποράδες, ξεκίνησε έναν ανελέητο πόλεμο ενάντια στις δυνάμεις του Αλή Πασά και της Υψηλής Πύλης, τόσο στη ξηρά όσο και στη θάλασσα. Ήταν τέτοια η ενεργητικότητά του, που ο Ρώσος ναύαρχος Σενιαβίν αναγκάστηκε να τον περιορίσει, καλώντας τον στην Τένεδο τον Ιούνιο 1807, προκειμένου να καταστρώσουν ένα οργανωμένο σχέδιο φυγής του Νικοτσάρα στη Βλαχία, για να ενωθεί με τα εκεί ρωσικά στρατεύματα. Με αυτόν τον τρόπο, ο Σενιαβίν θα απομάκρυνε το Νικοτσάρα από τη βόρεια Ελλάδα, αποτρέποντας πιθανά αντίποινα των Τούρκων έναντι Ελλήνων χωρικών. Εν τέλει, το φιλόδοξο αυτό σχέδιο ναυάγησε. Ο Νικοτσάρας με μια δύναμη 320 ανδρών (120 Τουρκαλβανούς και 200 Έλληνες) αποβιβάστηκε στο Σταυρό της Χαλκιδικής και προχώρησε προς τη Ζίχνα, ερχόμενος όμως, αντιμέτωπος με τον Ισμαήλ μπέη των Σερρών που είχε υπό την αρχηγία του 8.000 άνδρες. Οι Τουρκαλβανοί μάλιστα, πρόδωσαν τον Έλληνα πειρατή και ενώθηκαν με τον εχθρό.
Ωστόσο, ο Νικοτσάρας και οι εναπομείναντες άνδρες του επέδειξαν σθεναρή αντίσταση μέχρι τέλους, ανοίγοντας δρόμο με τα γιαταγάνια και πολεμώντας ίντσα -ίντσα για λίγο αέρα ζωής και ελευθερίας. Ο ίδιος με περίπου 60 άνδρες τον Ιούνιο του 1807 παγιδεύτηκαν στο Άγ. Όρος, αλλά κατάφεραν να διαφύγουν. Περίπου ένα μήνα μετά, ο Νικοτσάρας έπεσε μαχόμενος στο Λιτόχωρο εναντίον Τούρκων και Ελλήνων χωρικών, οι οποίοι δεν έτρεφαν και ιδιαίτερη εκτίμηση για το σινάφι των κλεφτοπειρατών. Η σωρός του ετάφη από συντρόφους του στη Σκιάθο, στη μονή της Ευαγγελίστριας. Ο Κολοκοτρώνης είπε για το Νικοτσάρα ότι: «Η προσφορά του στον αγώνα μας, θα ήταν μεγάλη εάν ζούσε τώρα».
Η σερβική επανάσταση επηρέασε άλλο ένα επαναστατικό κίνημα, αυτό του Θύμιου Μπλαχάβα, το οποίο ξέσπασε το 1808 ενάντια στην τυραννική εξουσία του Αλή Πασά. Μαρτυρίες υποστηρίζουν ότι ο Πάπα – Θύμιος είχε αναπτύξει αλληλογραφία με τον Καραγιώργη, όπου ο τελευταίος παρότρυνε τον πρώτο να ξεσηκώσει τους Έλληνες, όπως αυτός τους Σέρβους. Τελικά, οι αδελφοί Θύμιος και Θεοδωράκης Μπλαχάβας κατάφεραν να ξεσηκώσουν μερίδα του ελληνικού πληθυσμού και δυσαρεστημένους Αλβανούς και Τούρκους απέναντι στον Αλή Πασά και τους Σουλιώτες μισθοφόρους του, αλλά όχι και τους Τούρκους μπέηδες και αγάδες του θεσσαλικού κάμπου, που ήθελαν να διατηρήσουν τη μετέωρη θέση τους μεταξύ της οθωμανικής εξουσίας και του Αλή Πασά, έτσι ώστε να συνταχθούν στη συνέχεια με τον αδιαμφισβήτητο νικητή της σύγκρουσης. Η κατάληξη του κινήματος μπορεί να χαρακτηριστεί τραγική, εξαιτίας της έλλειψης οργάνωσης και εμπιστοσύνης. Οι αρματολοί που εμπιστεύθηκε ο Μπλαχάβας για τη φύλαξη του περάσματος Μετσόβου – Καλαριτών άφησαν το γιο του Αλή Μουχτάρ και 6.000 Αλβανούς να καταφύγουν στα χωριά της Καλαμπάκας και των Τρικάλων, με αποτέλεσμα οι δύο αντίπαλοι να κονταροχτυπηθούν με σοβαρές απώλειες εκατέρωθεν. Ο Θύμιος μάλιστα, έχασε και τον αδελφό του.
Οι εναπομείναντες επαναστάτες κατέφυγαν στον Όλυμπο και από εκεί στις Σποράδες, συνεχίζοντας τις επιδρομές και τις παρενοχλήσεις στα διερχόμενα καράβια. Ωστόσο, ο Μπλαχάβας υπήρξε εύπιστος, και αυτό σφράγισε το τέλος: έχοντας λάβει την υπόσχεση αμνηστίας από τον Καπουδάν Πασά, κατέφυγε σε αυτόν, συνελήφθη και έπειτα τον παρέδωσαν στον Αλή Πασά. Έμεινε φυλακισμένος για τρεις μήνες υπομένοντας βασανιστήρια για να προδώσει υποτιθέμενους συνεργάτες του στις ρωσικές αρχές, που ετοίμαζαν επανάσταση των Ελλήνων στην Κέρκυρα. Ο κρατούμενος δεν ομολόγησε τίποτε και εκτελέστηκε μαρτυρικά. Αν και τα προαναφερθέντα κινήματα πνίγηκαν στο αίμα, άφησαν το πάθος των αγωνιστών και την πίστη τους στην ελευθερία ως παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές αγωνιστών, οι οποίοι εκδικήθηκαν το θάνατό τους και εκπλήρωσαν το όνειρο της Ελευθερίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1980),Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΑ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Π. Μιχαηλάρη “Οι Επαναστάτες πριν την Επανάσταση – Η ανταρσία του Θύμιου Βλαχάβα κατά του Αλή πασά” Δημοσιεύτηκε 20 Σεπτεμβρίου 2000 Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ
- Σπ. Σφέτας (2009) , Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία, τομ. Α΄. Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας
