Του Γιάννη Χουλιάρα,
Στις 14 Φεβρουαρίου, Τούρκοι αξιωματούχοι ανακοίνωσαν πως το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), η ένοπλη κουρδική οργάνωση που διεξάγει στρατιωτικό αγώνα κατά του τουρκικού κράτους από το 1984, εκτέλεσε 13 αιχμαλώτους σε κρησφύγετό της στο βόρειο Ιράκ. Στους εκτελεσθέντες συμπεριλαμβάνονταν μέλη των ενόπλων δυνάμεων, των υπηρεσιών πληροφοριών και της αστυνομίας της Τουρκίας. Η εκτέλεση των αιχμαλώτων έλαβε χώρα εν μέσω τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης στο βόρειο Ιράκ, η οποία είχε στόχο την καταπολέμηση του PKK και την απελευθέρωση Τούρκων αιχμαλώτων του.
Παρά το γεγονός ότι η διεθνής προσοχή έχει εστιάσει περισσότερο στις τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων στη Συρία τα τελευταία τέσσερα χρόνια, εντούτοις η εμπλοκή της Τουρκίας στο βόρειο Ιράκ χρονολογείται από αρκετά παλαιότερα. Η περιοχή αυτή ελέγχεται από την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (ΠεΚΚ). Η ΠεΚΚ προέκυψε ως de facto αυτόνομη πολιτική οντότητα, υπό τον έλεγχο των Κούρδων του Ιράκ, μετά τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991, ενώ οι αξιώσεις των Κούρδων ενισχύθηκαν περαιτέρω μετά την επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ιράκ το 2003, την οποία υποστήριξαν. Από τότε η ΠεΚΚ λειτουργεί, πρακτικά, ανεξάρτητα από την κεντρική ιρακινή κυβέρνηση, η οποία αδυνατεί να επιβάλλει αποτελεσματικά τον έλεγχό της, γεγονός που οδηγεί σε συχνές διενέξεις μεταξύ των δύο οντοτήτων.
Η αρχική αντίδραση της Τουρκίας στη δημιουργία της αυτόνομης κουρδικής οντότητας στο Ιράκ υπήρξε σφοδρά αρνητική. Κύρια ανησυχία της Άγκυρας ήταν το ενδεχόμενο η πιθανή ανεξαρτησία των Κούρδων στο γειτονικό Ιράκ να πυροδοτούσε ανάλογες κινητοποιήσεις στον κουρδικό πληθυσμό και της Τουρκίας. Επιπλέον, η αυτόνομη περιοχή θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως ασφαλές καταφύγιο για τους μαχητές του PKK. Πράγματι, το PKK εγκατέστησε την επιχειρησιακή βάση του στα βουνά Qandil, τα οποία βρίσκονται κατά μήκος των συνόρων Ιράκ-Ιράν, εκμεταλλευόμενο το γενικότερο χάος που επικρατούσε στο Ιράκ. Από το Ιράκ, το PKK εξαπέλυε διασυνοριακές επιθέσεις κατά της Τουρκίας, χρησιμοποιώντας το έδαφος της ΠεΚΚ ως «διάδρομο» μεταξύ της βάσης του στα βουνά Qandil και των κουρδικών περιοχών της νοτιοανατολικής Τουρκίας.
Εντούτοις, η πολιτική της Άγκυρας άρχισε σταδιακά να μεταβάλλεται ριζικά. Το 2008, μία τουρκική κυβερνητική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε για πρώτη φορά την ΠεΚΚ. Είχαν προηγηθεί μυστικές επαφές ανάμεσα στην ηγεσία της ΠεΚΚ και την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (MIT) της Τουρκίας. Το 2009, έλαβε χώρα η επίσκεψη του τότε Υπουργού Εξωτερικών Ahmet Davutoğlu στην Erbil, πρωτεύουσα της ΠεΚΚ. Το επόμενο έτος, εγκαινιάστηκε τουρκικό προξενείο στην αυτόνομη κουρδική περιοχή, ενώ ο τότε Πρόεδρος της ΠεΚΚ, Masoud Barzani, επισκέφθηκε την Άγκυρα. Μία ακόμη ιστορική στιγμή έλαβε χώρα το 2011, όταν ο τότε Πρωθυπουργός Recep Tayyip Erdoğan πραγματοποίησε επίσκεψη στην ΠεΚΚ.
Τι προκάλεσε την προσέγγιση ανάμεσα στην Τουρκία και την ΠεΚΚ; Ο κυριότερος παράγοντας ήταν το ότι η ύπαρξη και αυτονομία της ΠεΚΚ, με την στήριξη των Η.Π.Α., αποτελούσε πλέον μία πραγματικότητα, την οποία η Τουρκία δεν ήταν σε θέση να αντιστρέψει. Αυτό ώθησε την Άγκυρα να αναθεωρήσει την εχθρική στάση της και να ανακαλύψει κοινά συμφέροντα με την ιρακινή κουρδική ηγεσία.
Τα κοινά αυτά συμφέροντα προκύπτουν από τις πολιτικές διαιρέσεις στο εσωτερικό της ΠεΚΚ. Στην αυτόνομη κουρδική περιοχή κυριαρχούν δύο κόμματα, το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (ΔΚΚ), υπό την ηγεσία της οικογένειας Barzani, και η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (ΠΕΚ). Από το 1994 έως το 1998, οι δύο κουρδικές παρατάξεις διεξήγαν έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, κατά τον οποίο η ΠΕΚ υποστηρίχθηκε από το Ιράν. Ο πόλεμος έληξε τελικά με διαμεσολάβηση των Η.Π.Α. Λόγω της καλύτερης και πιο συνεκτικής οργάνωσής του, το ΔΚΚ ελέγχει σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της εδαφικής επικράτειας της ΠεΚΚ και κυριαρχεί στους κρατικούς θεσμούς.
Την ίδια στιγμή, το ΔΚΚ αντιμάχεται και την παρουσία του PKK εντός της ΠεΚΚ, θεωρώντας το ως επικίνδυνο πολιτικό ανταγωνιστή και απειλή για την κυριαρχία του. Το PKK είναι δημοφιλές σε περιοχές της ΠεΚΚ που δεν ελέγχονται από το ΔΚΚ. Η σύγκρουση αυτή οξύνεται και από τον προσωπικό ανταγωνισμό ανάμεσα στον Barzani και τον Abdullah Öcalan, ιδρυτή του PKK, για τη συμβολική ηγεσία επί του ευρύτερου κουρδικού εθνικού κινήματος.
Το ΔΚΚ αποφάσισε, ως εκ τούτου, να συνάψει στενές σχέσεις με την Τουρκία, οι οποίες του παρέχουν ασφάλεια έναντι των αντιπάλων του (ΠΕΚ και PKK) και το βοηθούν να διατηρήσει την πολιτική ηγεμονία του. Ταυτόχρονα, με την στήριξη της Τουρκίας, το ΔΚΚ εξασφαλίζει και την ελευθερία κινήσεων της ΠεΚΚ έναντι της αδύναμης ιρακινής κεντρικής κυβέρνησης στη Βαγδάτη, που επιθυμεί να ενισχύσει τον έλεγχό της επί της κουρδικής περιοχής.
Από την πλευρά της Τουρκίας, η προσέγγιση με την ΠεΚΚ και το ΔΚΚ, που κυριαρχεί σε αυτήν, έχει πολλά πλεονεκτήματα. Πρώτον, η συνεργασία με την ηγεσία της ΠεΚΚ βοηθάει την Τουρκία να αντιμετωπίσει το PKK, κάτι που θα ήταν δυσκολότερο να καταφέρει μονομερώς. Οι δυνάμεις του ΔΚΚ παρέχουν στην Άγκυρα κρίσιμη βοήθεια στην αντιμετώπιση της κοινής απειλής που προβάλλει το PKK. Δεύτερον, η πολιτική κυριαρχία του ΔΚΚ κρατάει εκτός εξουσίας την ΠΕΚ, κύριος εξωτερικός πάτρωνας της οποίας είναι το Ιράν, περιορίζοντας έτσι την ιρανική επέκταση στην εγγύς περιοχή της Τουρκίας. Τρίτον, η ΠεΚΚ λειτουργεί ως ζώνη προστασίας μεταξύ της τουρκικής επικράτειας και του υπολοίπου Ιράκ. Αυτό είναι σημαντικό για την Τουρκία, δεδομένης της ισχυρής επιρροής που διαθέτει το Ιράν στην κεντρική ιρακινή κυβέρνηση, καθώς και του κινδύνου διείσδυσης ισλαμικών εξτρεμιστικών οργανώσεων από το ασταθές Ιράκ στην Τουρκία.
Πρέπει να σημειωθεί, επιπλέον, πως το PKK και η ΠΕΚ διαθέτουν γενικά καλές σχέσεις, λόγω της κοινής τους αντίθεσης στο ΔΚΚ. Διαθέτουν, επίσης, διασυνδέσεις με το Ιράν, το οποίο ενίοτε χρησιμοποιεί τις δύο οργανώσεις κατά του ΔΚΚ και της Τουρκίας.
Η σύμπλευση του ΔΚΚ με την Τουρκία έχει επιφέρει μια άτυπη συνεννόηση ανάμεσα στην Άγκυρα και την Erbil. Η ηγεσία της ΠεΚΚ δεν αντιδρά στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που διεξάγει η Άγκυρα εντός της ιρακινής κουρδικής επικράτειας κατά του PKK, ως αντάλλαγμα για την τουρκική υποστήριξη. Τον Μάιο του 2019, η Τουρκία εξαπέλυσε στρατιωτική επιχείρηση κατά των βάσεων του PKK στο βόρειο Ιράκ, η οποία διευρύνθηκε τον Ιούνιο του 2020. Με την επιχείρηση αυτή, η Τουρκία εφαρμόζει το νέο της δόγμα ασφάλειας, το οποίο δίνει έμφαση στην εξουδετέρωση των τρομοκρατικών οργανώσεων (δηλαδή του PKK) σε περιοχές πέραν των συνόρων της, πριν αυτές πλήξουν την τουρκική επικράτεια. Στο πλαίσιο της επιχείρησης, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις εγκατέστησαν πάνω από 30 «προσωρινές» στρατιωτικές βάσεις στο έδαφος της ΠεΚΚ.
Αντί να αντιδράσει, ο Πρόεδρος της ΠεΚΚ, Nechirvan Barzani, δήλωσε πως η παρουσία του PKK είναι η κύρια αιτία για τις τουρκικές στρατιωτικές επιθέσεις, και πως η ΠεΚΚ «αντιτίθεται στη χρήση των εδαφών της για επιθέσεις κατά των γειτονικών χωρών, ειδικά κατά της Τουρκίας». Το ΔΚΚ έχει επανειλημμένα απευθύνει κάλεσμα στο PKK να αποσυρθεί από την ΠεΚΚ. Επίσης, σύμφωνα με αναφορές, οι δυνάμεις του ΔΚΚ (οι λεγόμενοι “peshmerga”) στήριξαν την τουρκική επίθεση κατά του PKK το περασμένο καλοκαίρι. Οι peshmerga απέκλεισαν κρίσιμες διόδους μεταξύ των βάσεων του PKK στα βουνά Qandil και της υπόλοιπης επικράτειας, ενώ παρείχαν στις τουρκικές δυνάμεις πληροφορίες για την τοποθεσία των μαχητών του PKK.
Με αυτή τη συνοπτική εξέταση των σχέσεων της Τουρκίας με το κουρδικό στοιχείο στο βόρειο Ιράκ, καθίσταται εμφανές το πόσο δυσχεραίνουν τον κουρδικό εθνικό αγώνα οι συγκρούσεις μεταξύ των κουρδικών παρατάξεων. Για να καταπολεμήσει τους αντιπάλους του, το ΔΚΚ έχει θέσει την εξουσία του υπό την άτυπη προστασία της Τουρκίας, με την Άγκυρα να εκμεταλλεύεται την κουρδική διχόνοια προκειμένου να διασφαλίσει τα ζωτικά συμφέροντά της. Είναι βέβαιο πως, όσο οι διαιρέσεις αυτές επικρατούν μεταξύ των κουρδικών παρατάξεων, θα παραμείνει άπιαστο όνειρο ο στόχος της εθνικής αυτοδιάθεσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Iraq, KRG, Turkey find common ground in response to PKK, Al-Monitor, διαθέσιμο εδώ
- Barkey, H., 2010. Turkey’s New Engagement in Iraq: Embracing Iraqi Kurdistan [ebook], Washington, DC: United States Institute of Peace, διαθέσιμο εδώ
- Turkey keen to expand its links with Iraq and KRG, Arab News, διαθέσιμο εδώ
-
Operation Claw and the Future of Turkey-Iraq Relations, Insamer, διαθέσιμο εδώ
-
Iraqi Kurdistan has voted for independence. What now?, Refworld, διαθέσιμο εδώ
- Is Turkey working with the KRG to further its expansionist agenda?, The Arab Weekly, διαθέσιμο εδώ
