Της Θένιας Λαμπρινουδάκη,
Μεταξύ άλλων δικαιωμάτων που προστατεύονται από το πεδίο εφαρμογής του Αστικού Κώδικα, βρίσκεται το δικαίωμα προσωπικότητας, το οποίο θεσπίστηκε από τον νομοθέτη στο άρθρο 57 ΑΚ. Σύμφωνα με την ερμηνεία του νόμου, το δικαίωμα της προσωπικότητας καλύπτει διάφορες εκφάνσεις και πλευρές όπως η φυσική υπόσταση, η ψυχική, η ηθική κτλ. Ξεκινώντας από τη φυσική υπόσταση της προσωπικότητας, η οποία αποτελεί και τη βασικότερη πτυχή, περιλαμβάνει τη ζωή, την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα, αγαθά που προσβάλλουν τόσο την προσωπικότητα όπως ορίζεται από το αστικό δίκαιο, προστατεύονται όμως και από το χώρο του ποινικού δικαίου. Τη φυσική υπόσταση συμπληρώνει η ψυχική που αφορά τον συναισθηματικό κόσμο και την ομαλή ψυχοσωματική ανάπτυξη του ατόμου. Παράδειγμα της ψυχικής υπόστασης αποτελεί η σχέση με συγγενή πρόσωπα και η ακώλυτη επικοινωνία με αυτά. Από το δικαίωμα της προσωπικότητας προστατεύεται και η ηθική υπόσταση του προσώπου που αποτελείται κυρίως από αγαθά, όπως η τιμή, η υπόληψη και η αξιοπρέπεια. Τα αγαθά αυτά κρίνονται κάθε φορά βάσει των υποκειμενικών εκτιμήσεων που έχουν για το θιγόμενο πρόσωπο οι άλλοι και όχι με βάση τις προσωπικές εκτιμήσεις του δικαιούχου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που εντάσσεται στην ηθική υπόσταση του δικαιώματος της προσωπικότητας συνιστά η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, ενέργεια που αναμφίβολα θίγει την αξιοπρέπεια του προσώπου.
Εκτός από τις ανωτέρω βασικές πτυχές, το δικαίωμα της προσωπικότητας περιλαμβάνει και το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξή της. Η προσωπική ασφάλεια, η ελευθερία της κίνησης, της επικοινωνίας, καθώς και η ανάπτυξη κάθε είδους οικονομικών, κοινωνικών και επιστημονικών δραστηριοτήτων είναι δικαίωμα κάθε προσώπου άμεσα συνυφασμένο με την προσωπικότητά του και για αυτό προστατεύεται από το ίδιο άρθρο του αστικού κώδικα. Στο ίδιο πεδίο ανήκουν και όλα τα μέσα που προσδιορίζουν την προσωπικότητα ενός ατόμου και που λαμβάνουν ίση προστασία, όπως είναι το όνομα, η εικόνα, η φωνή και κάθε άλλο στοιχείο εξατομίκευσης. Επιπλέον, κρίνεται αυτονόητο πως με την ίδια προστασία καλύπτονται και όλα τα στοιχεία που αφορούν τη ζωή και την προσωπικότητα του ατόμου και που το ίδιο έχει αποφασίσει να παραμείνουν κρυφά (σφαίρα απορρήτου).
Το δικαίωμα της προσωπικότητας καθώς και οι διάφορες εκφάνσεις του δύνανται να προσβληθούν τόσο εσωτερικά (από το ίδιο το άτομο) όσο και εξωτερικά (από τρίτους). Όσον αφορά τη πρώτη περίπτωση, η εσωτερική προσβολή (π.χ. παραίτηση από δικαίωμα) δεν ενδιαφέρει το δίκαιο και δε ρυθμίζεται από τον αστικό κώδικα, απαγορεύεται, όμως, λόγω του αναπαλλοτρίωτου χαρακτήρα της προσωπικότητας. Αντίθετα η προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας από τρίτα άτομα ενδιαφέρει τη δικαιοσύνη μόνο όταν είναι παράνομη. Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία κάθε προσβολή είναι παράνομη. Το παράνομο ωστόσο αίρεται μόνο σε κάποιες περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος οι οποίες είναι: όταν συναινεί ο δικαιούχος, όταν προβλέπεται από τον νόμο, όταν δεν υπερβαίνει το κοινωνικό μέτρο και όταν η προσβολή αποτελεί άσκηση δικαιώματος.
Με την αγωγή για την προστασία της προσωπικότητας, ο δικαιούχος μπορεί να διεκδικήσει πρώτον άρση της προσβολής, η οποία κατά την άσκηση της αγωγής θα πρέπει να είναι υφιστάμενη και παράνομη, δεύτερον παράλειψη της προσβολής στο μέλλον πράγμα το οποίο θα πρέπει να επιβεβαιώνει η ύπαρξη βάσιμου κινδύνου για επανάληψη προσβολής στο μέλλον και τρίτον αποζημίωση με την προϋπόθεση ότι ο δικαιούχος υφίσταται περιουσιακή ζημία από την προσβολή. Σε κάποιες περιπτώσεις υφίσταται και αξίωση ικανοποίησης ηθικής βλάβης, δηλαδή της μη αποτιμητής σε χρήμα ζημία που υπέστη το πρόσωπο, της ψυχικής στεναχώριας που του προκλήθηκε από την προσβολή.
Σήμερα δυστυχώς οι φορείς των δικαιωμάτων της προσωπικότητας έρχονται αντιμέτωποι αρκετές φορές με πράξεις που προσβάλλουν διαφορετικές εκφάνσεις της. Η προσωπικότητα, ωστόσο, κρίνεται ως ένα από τα σπουδαιότερα και πιο σύνθετα αγαθά, γι’ αυτό και θα πρέπει να προστατεύεται με κάθε νομικό τρόπο.
Πηγές
- «ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ», ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Σ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ, 4η ΕΚΔΟΣΗ , ΑΘΗΝΑ 2012, ΣΕΛ 170-187
