Της Μαρίας Χονδρονάσιου,
Richard Nixon, o μοναδικός Αμερικανός Πρόεδρος που, εξαιτίας του σκανδάλου Watergate, παραιτήθηκε από το αξίωμά του. Ταυτοχρόνως, όμως, και ο πρώτος Αμερικανός Πρόεδρος που επισκέφθηκε την Κίνα το 1972 και άσκησε πολιτική κατευνασμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπήρξε Γερουσιαστής της California, έπειτα Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Eisenhower και τελικά Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα από το 1969 έως το 1974.
Την αδιαμφισβήτητη πείρα του ερχόταν να ενισχύσει η μεγάλη του αγάπη για το διάβασμα, μία ασχολία στην οποία επιδιδόταν με ιδιαίτερο πάθος κατά τον ελεύθερο χρόνο του, μιας και ήταν μία μοναχική προσωπικότητα, σε σχέση με άλλα πολιτικά φιλόδοξα πρόσωπα. Όπως πολύ εύστοχα περιγράφει και ο χρόνιος στενός συνεργάτης του και τέως Υπουργός Εξωτερικών, Henry Kissinger, στο βιβλίο του, «Παγκόσμια Τάξη»: «αυτός ο συνδυασμός τον καθιστούσε τον καλύτερα προετοιμασμένο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής Πρόεδρο από την εποχή του Theodor Roosevelt». Ένας πολιτικός, στον οποίο ανατέθηκε η αποκατάσταση της εσωτερικής γαλήνης, αλλά και η συσπείρωση του αμερικανικού πνεύματος, μετά από μία δεκαετία γεμάτη τόσο εσωτερική, όσο και εξωτερική ανισορροπία. Μια ιδιοφυία, την οποία πρόλαβαν τα γεγονότα και δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την πρωτοπόρα στρατηγική του, η οποία βασιζόταν σε γεωπολιτικές παραμέτρους.
Βασική του επιδίωξη, όντας αμετανόητα ρεαλιστής, ήταν η διασφάλιση του εθνικού συμφέροντος. Ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής του αποτελεί η ισορροπία ισχύος. Είχε δηλώσει ξεκάθαρα, πως, στην περίπτωση που ένα έθνος είναι πολύ πιο ισχυρό συγκριτικά με έναν δυνητικό του αντίπαλο, αυτόματα δημιουργείται η πιθανότητα ένοπλης σύρραξης. Ο Nixon πίστευε σε ένα διεθνές σύστημα, με τις Ηνωμένες Πολιτείες στον ρόλο του ισχυρού, συνυπάρχοντας όμως ειρηνικά με μία ισχυρή Σοβιετική Ένωση, Κίνα, Ευρώπη και Ιαπωνία. Αποτελεί, όντως, ένα οξύμωρο σχήμα αυτή του η δήλωση, μιας και εκείνη τη χρονική στιγμή μαινόταν ο Ψυχρός Πόλεμος και οι σχέσεις με την Κίνα απείχαν πολύ από το να χαρακτηριστούν ως ιδανικές. Οι διπλωματικές ενέργειες είχαν παύσει για μία εικοσαετία και τα δύο κράτη μόλις είχαν αρχίσει να κάνουν τα πρώτα βήματα επαναπροσέγγισης. Θα ήταν αφελές να θεωρήσει κανείς πως όλες αυτές οι ενέργειες ήταν αποτέλεσμα ενός πνεύματος αλτρουισμού ή ανιδιοτέλειας. Μέσω αυτών εξυπηρετούνταν το στρατηγικό σχέδιο του Nixon, που δεν ήταν άλλο από το να χρησιμοποιήσει την Κίνα ως εξισορροπητικό παράγοντα απέναντι στο αντίπαλο δέος του Ψυχρού Πολέμου. Αυτό τοποθετούσε την Αμερική πιο κοντά στις δύο κομμουνιστικές υπερδυνάμεις σε σχέση με την μεταξύ τους συνεργασία. Μπορεί να υπήρχε ιδεολογική σύμπλευση μεταξύ Κίνας και Ρωσίας, αλλά ο Nixon γνώριζε καλά, πως, μπροστά στις γεωπολιτικές επιδιώξεις, η ιδεολογική καθαρότητα δεν σημαίνει και πολλά.
Έτσι, λοιπόν, η επίσκεψη του Προέδρου στην Κίνα, από τις 21 έως τις 28 Φεβρουαρίου 1972, έμεινε στην ιστορία. Ήταν μία κίνηση αναζωπύρωσης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και αποσκοπούσε στην εκκίνηση διαπραγματεύσεων και συνεργασίας στο πλαίσιο της διατήρησης του status quo και της ειρήνης. Ήταν, επίσης, ένα μεγάλο πλήγμα για τη Σοβιετική Ένωση. Όπως έχει γράψει και ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, «το άνοιγμα του Nixon στην Κίνα υπήρξε η πιο αποδοτική κίνηση των Η.Π.Α. ενάντια στη Σοβιετική Ένωση σε όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου». Κατά τις συζητήσεις μεταξύ Nixon-Kissinger-Zhou Enlai, έγινε σαφής ο φόβος των Κινέζων, για πιθανή επίθεση Σοβιετικών στην Κίνα, κάτι που λειτούργησε θετικά στις μεταξύ τους σχέσεις. Απτή απόδειξη του διαπραγματευτικού τόνου είναι πως, τον Φεβρουάριο του 1971, έναν χρόνο πριν την επίσκεψη του Nixon στην Κίνα, στην ετήσια αναφορά, σχετικά με την εξωτερική πολιτική, την αποκάλεσε «Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας». Ήταν η πρώτη φορά που ένα επίσημο αμερικανικό έγγραφο αναγνώριζε την Κίνα ως λαϊκή δημοκρατία και μεταξύ άλλων δήλωσε, πως η Αμερική είναι πρόθυμη να συζητήσει στο πλαίσιο του εθνικού συμφέροντος.
Ο Πρόεδρος Nixon κατάφερε μέσα σε λίγα μόλις χρόνια να εξασθενίσει τη σοβιετική απειλή, είτε αυτό γινόταν μέσα από την επίσκεψή του σε Πολωνία, Ρουμανία και Γιουγκοσλαβία ως αμφισβήτηση του σοβιετικού ελέγχου, είτε μέσα από την έναρξη του Συνεδρίου για την Ευρωπαϊκή Ασφάλεια, είτε μέσα από τη δημιουργία στενής συνεργασίας με την Αίγυπτο, πρώην σύμμαχο της Σοβιετικής Ένωσης. Η συμμετοχή του σε διάσκεψη κορυφής με τη Σοβιετική Ένωση επιβεβαιώνει τους λεπτομερείς και συγκροτημένους χειρισμούς του για τη μη διατάραξη της καθεστηκυίας τάξης.
Πέραν, όμως, από τους δίχως άλλο εκπληκτικούς διπλωματικούς χειρισμούς με Σοβιετική Ένωση και Κίνα, εξακολουθούσε να υπάρχει το μείζον πρόβλημα, που λεγόταν Βιετνάμ. Ήδη οι αμερικανικές δυνάμεις μετρούσαν 8 χρόνια στο Βιετνάμ το 1972. Είχαν ήδη χαθεί μέχρι τότε 50.000 ζωές Αμερικάνων στρατιωτών και ο πόλεμος κατέστη πιο ζημιογόνος και αιματηρός ακόμη και από τον πόλεμο της Κορέας. Εκτός από αυτά, ο αντιαμερικανισμός όλο και άνθιζε στην παγκόσμια κοινότητα και παραλλήλως, ακόμη και ο ίδιος ο λαός των Η.Π.Α. είχε εξασθενίσει και διαμαρτυρόταν έντονα για τα πεπραγμένα σε μία τόσο απομακρυσμένη από αυτούς γωνιά του πλανήτη. Είναι πραγματικά απίστευτο ότι μία υπερδύναμη, όπως οι Η.Π.Α., είχαν διαθέσει ανθρώπινους πόρους, τεχνολογία και υπέρογκα χρηματικά ποσά για μία τέτοια σύρραξη και, παρ’ όλα αυτά, δεν είχαν καταφέρει να αναχαιτίσουν τους Viet Cong του Βορείου Βιετνάμ.
Ο Nixon έβλεπε πως είχε δημιουργηθεί αδιέξοδο και έπρεπε να τερματίσει τον πόλεμο με «έντιμη ειρήνη», όπως είχε δηλώσει, ώστε να εξασφαλίσει την επανεκλογή του τον Νοέμβρη του 1972. Πράγματι, υπήρξε θριαμβευτική η νίκη του και, εν συνεχεία, κύριο μέλημά του ήταν να εξαναγκαστεί το Βόρειο Βιετνάμ να αποσύρει τις δυνάμεις του από τον Νότο. Στις 23 Ιανουαρίου 1973, υπογράφηκε η συμφωνία ανακωχής μεταξύ Βορείου και Νοτίου Βιετνάμ, αλλά η παραβίασή της ξεκίνησε σχεδόν αμέσως. Οι αμερικανικές δυνάμεις επέστρεψαν στην πατρίδα τους και οι τίτλοι τέλους είχαν μπει. Από τη στιγμή που ο Nixon έβλεπε πως δεν υπήρχε η στήριξη του αμερικανικού λαού, δεν είχε σκοπό να διακυβεύσει τη θέση του.
Συνοψίζοντας, η εξωτερική πολιτική του Richard Nixon προσέγγιζε τη διεθνή τάξη ως μία οικουμενική έννοια, μεθοδικά και προσεκτικά, όπως κανένας άλλος από την εποχή του Roosevelt. Με βαθιά αντικομμουνιστικές ιδεολογίες και θέτοντας σε προτεραιότητα το εθνικό συμφέρον, προσέγγισε προσεκτικά την Κίνα, ήρθε σε επαφή με τη Σοβιετική Ένωση και ταυτοχρόνως μείωσε τον έλεγχό της. Ο τερματισμός του πολέμου στο Βιετνάμ τού έδωσε την απαιτούμενη λαϊκή στήριξη, αλλά ο θρίαμβός του δεν μπόρεσε να κρατήσει παραπάνω, μιας και λίγο καιρό αργότερα είδε το φως της δημοσιότητας το σκάνδαλο Watergate, με τον αμερικανικό λαό να αντιμετωπίζει πλέον τον Πρόεδρο με άλλο μάτι, κυρίως αυτό της δυσπιστίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η επίσκεψη του Νίξον στην Κίνα, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Οι ΗΠΑ αποχωρούν από το Βιετνάμ, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Το δόγμα Νίξον και η διεθνής ύφεση, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Nixon and Mao, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Détente, History, διαθέσιμο εδώ
- Παγκόσμια Τάξη, Henry Kissinger, Α.Α. Λιβανή, Αθήνα, 2014
