Της Κέλλυς Πάντου,
Για πολλούς, αποτελεί τον πιο εκκεντρικό καλλιτέχνη του 20ού αιώνα. Για άλλους, τίποτα λιγότερο από μια ιδιοφυΐα. Από όποιο πρίσμα και αν επιλέξουμε να δούμε την ιστορία του, ο τσέχικης καταγωγής, Αμερικανός Άντι Γουόρχολ (Andy Warhol, 1928-1987) έχει αφήσει ανεξίτηλα το στίγμα του σε όποιον τομέα τον απασχόλησε. Ο εικονογράφος, σκηνοθέτης, παραγωγός, συγγραφέας, ζωγράφος και «πατέρας» της Pop Art κατάφερε να συνδέσει την τέχνη με την έννοια της επιχείρησης. Κατέρριψε το στερεότυπο πως το «καλό» δεν μπορεί να είναι και μαζικώς διανεμημένο.
Αποφοιτώντας από τη Σχολή Καλών Τεχνών το 1949, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και άρχισε τη συνεργασία του με το περιοδικό Glamour. Από εκείνο το σημείο και έπειτα έγινε γνωστός ως ένας από τους πιο ταλαντούχους εμπορικούς καλλιτέχνες της δεκαετίας. Με τη στροφή του στη ζωγραφική, το 1960 εισάγει στον κόσμο της τέχνης την έννοια της Pop Art, τέχνη που εστίαζε σε μαζικώς παραγόμενα εμπορικά προϊόντα της εποχής. Η νέα αυτή οπτική τάραξε τον κόσμο της τέχνης και έφερε τόσο την pop κουλτούρα όσο και τον Γουόρχολ στο επίκεντρο της προσοχής. Οραματιζόταν να ενώσει δύο κόσμους της τότε μοντέρνας εποχής, το εμπόριο και τις διασημότητες. Και τα κατάφερε.
Το έργο αυτό θα λέγαμε πως αποτελεί την απαρχή της Pop Art. Όταν ερωτήθηκε γιατί επέλεξε να ζωγραφίσει τα κουτάκια της σούπας, απάντησε πως αυτό ήταν το γεύμα του κάθε μέρα επί είκοσι χρόνια, το ίδιο ξανά και ξανά. Το γεύμα του αυτό, λοιπόν, είναι το θέμα του διάσημου αυτού έργου που αποτελείται από 32 ξεχωριστούς καμβάδες, έναν για κάθε γεύση της σούπας που υπήρχε τότε. Η τεχνική πίσω από το έργο είναι η προβολή, τα περιγράμματα και η αποτύπωση. Επαναλαμβάνοντας τόσες φορές σχεδόν την ίδια εικόνα, θίγει την ομοιομορφία και πανταχού παρουσία της συσκευασίας του προϊόντος. Στην πρώτη παρουσίαση του έργου, μάλιστα, ο Γουόρχολ εξέθεσε τους πίνακες σε ράφια, όπως ακριβώς θα τους έβρισκε κανείς στην αγορά. Ο καλλιτέχνης ήθελε πολύ έξυπνα να μιμηθεί την επαναληπτική και απαράλλακτη φύση της διαφήμισης και προώθησης, σχολιάζοντας έτσι τη μαζική αυτή παραγωγή. Είναι ένας ακόμα τρόπος να εκφράσει πως η τέχνη δεν είναι μόνο για μια χούφτα ελιτιστών, αλλά για το πλήθος, τη μάζα του αμερικανικού λαού. Το να ρίχνει ένας άνθρωπος, με την επιρροή του εν λόγω καλλιτέχνη, τον προβολέα σε καθημερινά, γνώριμα σε όλους θέματα της ζωής έδωσε νέα πνοή στην ηθικότητα της τέχνης και την απομυθοποίησε. Ο Γουόρχολ είχε αγκαλιάσει την ιδέα του να ζωγραφίζει, εστιάζοντας στην επανάληψη, παρά στη μοναδικότητα, ιδέα που πιστά αντέγραφε τον τότε κόσμο του.
Σίγουρα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα του είναι η σειρά με τα πορτραίτα της Μέριλιν. Χρησιμοποίησε μια τεχνική για της οποίας το τελικό αποτέλεσμα τύπωνε πολλαπλές οθόνες, μία με την αυθεντική φωτογραφία και πολλές άλλες με μεμονωμένα χρώματα. Όσον αφορά το στοιχείο της επανάληψης στη δουλειά του, ο Γουόρχολ έφερε την άποψη πως όσο περισσότερο κοιτάζεις ακριβώς το ίδιο πράγμα τόσο το ξεγυμνώνεις από τη σημασία του, τόσο καλύτερα και ουδέτερα αισθάνεσαι. Ο καλλιτέχνης επέλεξε τη Μέριλιν, όπως και πολλές άλλες διάσημες περσόνες της εποχής, για την ευρεία αναγνωρισιμότητά της. Αποσκοπεί στο να δείξει πως σε μια καταναλωτική κοινωνία γεμάτη με είδωλα, φήμη και εφήμερες μόδες τα άτομα τείνουν να αντιμετωπίζονται περισσότερο σαν προϊόντα, παρά άνθρωποι. Στις σειρές του αυτές, επέλεγε άτομα της “show biz” και μέσω της Pop Art τεχνικής του ίσως εσκεμμένα υπερέβαλε χρωματικά, θέλοντας να δείξει πόσο το κοινό εκθειάζει τους αστέρες, δίνοντάς τους μια υπεράνθρωπη χροιά, πόσο τους εμπορευματοποιεί. Αναντίρρητα το κοινό τείνει να προσεγγίζει τους αστέρες ως εν μέρει αθάνατες περσόνες, χωρίς να αναλογίζεται την ακόμα ανθρώπινη πλευρά τους. Παρότι από πολλούς οι σειρές αυτές του Γουόρχολ κρίθηκαν ως αντιφεμινιστικές, είναι κάθε άλλο παρά τέτοιες. Στην εν λόγω περίπτωση, όπως και στα πορτραίτα άλλων διάσημων προσωπικοτήτων του, ο καλλιτέχνης τα δημιούργησε σαν φόρο τιμής, μετά τον θάνατό τους. Μπορούμε να υποθέσουμε πως αυτό υποδεικνύει άλλο ένα πολιτικό σχόλιο για το πως η εμπορευματοποίηση των ατόμων αυτών συνδέεται με τον σε πολλές περιπτώσεις άδοξο, θάνατό τους.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό έργο του καλλιτέχνη είναι η σύνθεση με τα κρανία. Και οι 6 πίνακες είναι βασισμένοι στην ασπρόμαυρη φωτογραφία της εικόνας, τραβηγμένη από τους βοηθούς του. Οι ίδιοι, με εντολές του καλλιτέχνη, κουνούσαν προσεκτικά και μελετημένα το κρανίο ώστε σε κάθε καμβά να υπάρχει και ελάχιστα διαφοροποιημένη σκίαση. Τα έντονα χρώματα και η ευρεία χρήση των σκιών προσδίδουν έναν περαιτέρω μακάβριο τόνο στο θέμα του έργου. Για πολλούς το έργο συνδέεται με τη σχεδόν θανάσιμη εμπειρία του καλλιτέχνη το 1968, όταν μια θαυμάστριά του και μέλος του ευρύτερου κύκλου του τον πυροβόλησε στο στούντιό του. Ακόμα, από άλλους η εκκεντρική αυτή επιλογή του κεντρικού θέματος μεταφράζεται ως μια κραυγή για αφύπνιση της ανθρωπότητας, μια υπενθύμιση της εφημερίας μας στον κόσμο. Μία σημείωση πως τίποτα δεν κρατάει για πάντα, σε όσες ποσότητες και να υπάρχει, όσο φημισμένο και να είναι. Κερδίζοντας την προσοχή του κόσμου, ο Γουόρχολ συνεχώς έθετε νέα, δικά του όρια περί τέχνης, που, αν δεν σόκαραν, σίγουρα κρίθηκαν αμφιλεγόμενα.
Η πολυσχιδής προσωπικότητα του εν λόγω καλλιτέχνη σίγουρα έπλασε μια νέα ερμηνεία για την τέχνη στον 20ο αιώνα. Κατάφερε να φέρει την εικόνα στη ζωγραφική και μέσα από φανταχτερά και προκλητικά χρώματα να δώσει μια πιο ανθρώπινη έκφραση στην «καλή» τέχνη. Ο «προφήτης» του καταναλωτισμού και σύμβολο κατατεθέν της Pop Art, ωστόσο, απεβίωσε από επιπλοκές σε μια εγχείρηση ρουτίνας το 1987. Η πολιτισμική κληρονομιά του, όμως, εκτιμάται παραπάνω μέρα με τη μέρα – και όχι άδικα. Κατόρθωσε να σατιρίσει και να εορτάσει ταυτόχρονα τον υλισμό και τη διασημότητα, αποτυπώνοντας στα έργα του την αμερικάνικη κουλτούρα, και το ονομάτισε τέχνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, διαθέσιμο εδώ
- Ίδρυμα Τέχνης Tate, διαθέσιμο εδώ
- Andy Warhol, “The Philosophy of Andy Warhol (From A to B and Back Again)”, Harvest, 1977
- Duncan Fallowell, “20th century characters”, Vintage, 1994
- Klaus Honnef, “Warhol (Basic Art Series 2.0)”, TASCHEN, 2015
