Του Πάνου Μπόβαλη,
Με θυμάμαι παιδάκι να ψάχνω τη βιβλιοθήκη του παππού μου και το βλέμμα μου να πέφτει πάνω σε δυο παλιά, ψιλοφθαρμένα και βαριά βιβλία, τα οποία ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα. O συγγραφέας τους ήταν ο Mark Twain. Αναφέρομαι σε δύο συγκεκριμένα έργα του: «Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ» & «Οι περιπέτειες του Χωκ Φιν». Ο παππούς μου με παρακίνησε να τα ξεκινήσω και ενθουσιασμένος από την πρώτη ανάγνωση, πέρασα ένα ολόκληρο καλοκαίρι να διαβάζω τα δύο βιβλία. Σε αυτά, πέρα από τις περιπέτειες των δυο νεαρών παιδιών, διάβασα για πρώτη φορά και έμαθα την ύπαρξη της Πολιτείας και του ποταμού του Μισισιπή. Ο ιστορικός συγγραφέας σκιαγραφούσε τον Μισισιπή τόσο όμορφα και γλαφυρά, περιγράφοντας τα τοπία, τα ποταμόπλοια, αλλά και τις συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή του στη συντηρητική πολιτεία του Νότου.
Ερχόμενοι στο σήμερα και πριν από λίγες ημέρες, ένας πολύ καλός μου φίλος μού πρότεινε να δω μια σχετικά παλιά ταινία του ’88 με τίτλο «Ο Μισισιπής καίγεται», βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα. Η ταινία σε καθηλώνει από το πρώτο λεπτό και τα συναισθήματα κατά τη διάρκεια της ταινίας εναλλάσσονται συνεχώς. Άγχος, Θυμός, Στενοχώρια, μεγαλύτερος θυμός και Δικαίωση στο τέλος. Ταινία με happy ending, αν και στην πραγματική ιστορία η δικαίωση άργησε να έρθει…
Με το τέλος της ταινίας άρχισα να ψάχνω -όπως κάθε cinefil που σέβεται τον εαυτό του και πάνω απ’ όλα είναι περίεργος- την πραγματική ιστορία στην οποία βασίστηκε η ταινία, μία ιστορία που σίγουρα αξίζει να ειπωθεί και να ακουστεί, να γραφεί και να διαβαστεί.
Το καλοκαίρι του 1964, λοιπόν, τρεις νεαροί άνδρες εξαφανίστηκαν στην κομητεία Neshoba του Μισισιπή. Επρόκειτο για τρεις ακτιβιστές πολιτικών δικαιωμάτων -ένας νεαρός μαύρος ονόματι James Chaney και δύο λευκοί νεαροί που άκουγαν στο όνομα Michael Schwerner και Andrew Goodman. Ο Chaney και ο Schwerner εργάζονταν για το συνέδριο των φυλετικών διακρίσεων (CORE) στην κομητεία του Meridian και επιθυμούσαν τη δημιουργία ενός σχολείου ελευθερίας, ενός εναλλακτικού σχολείου που θα βοηθούσε τους Αφροαμερικανούς να οργανωθούν πολιτικά και πολιτιστικά στην περιοχή και ο Goodman ήταν ένας από τους εκατοντάδες φοιτητές που δούλευε εθελοντικά για την εγγραφή ψηφοφόρων, την εκπαίδευση και τα πολιτικά δικαιώματα στο πλαίσιο του θερινού προγράμματος του Μισισιπή. Την περίοδο εκείνη, στην Αμερική, γινόταν μια προσπάθεια οι Αφροαμερικάνοι πολίτες να αποκτήσουν ίσα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα με τους Λευκούς και, ενώ αυτή η εκχώρηση δικαιωμάτων και πολιτικών ισότητας προχωρούσε με εντατικούς ρυθμούς στην υπόλοιπη χώρα, η βαθιά συντηρητική κοινωνία του Μισισιπή αρνούνταν πεισματικά την αλλαγή που ερχόταν.
Οι τρεις άνδρες πίστευαν ότι η δουλειά τους ήταν απαραίτητη για την αλλαγή, αλλά γνώριζαν ότι ήταν και επικίνδυνη. Ο λόγος; Η άνοδος της Κου Κλουξ Κλαν. Η φασιστική οργάνωση μετρούσε στον Μισισιπή πάνω από 10.000 μέλη και η επίδρασή της στην κοινωνία ήταν μεγάλη. Η Κου Κλουξ Κλαν ήταν αποφασισμένη να κάνει τα πάντα, προκειμένου να σταματήσει το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1964, έκαψαν περισσότερες από 20 εκκλησίες Αφροαμερικάνων του Μισισιπή. Στις 16 Ιουνίου, η οργάνωση στόχευσε την εκκλησία που ο Schwerner σκόπευε να δημιουργήσει το σχολείο της ελευθερίας και, πριν κάψουν την εκκλησία, ξυλοκόπησαν άγρια όσους παρευρίσκονταν εκείνη την ημέρα στον ναό. Είχαν πάει, με σκοπό να σκοτώσουν τον Schwerner, αλλά εκείνος απουσίαζε, καθώς είχε πάει να εκπαιδεύσει μια ομάδα εθελοντών.
Επιστρέφοντας στον Μισισιπή, οι τρεις άνδρες επισκέφτηκαν τα ερείπια της καμένης εκκλησίας. Στον δρόμο της επιστροφής από την εκκλησία προς την κομητεία του Meridian, η αστυνομία σταμάτησε το αυτοκίνητό τους και οι νεαροί συνελήφθησαν. Ο Chaney που οδηγούσε συνελήφθη για υπερβολική ταχύτητα και ο Schwerner με τον Goodman κρατήθηκαν για έλεγχο. Οι άνδρες κρατήθηκαν από τις 4 μ.μ. και αφέθηκαν ελεύθεροι στις 10 μ.μ., δηλαδή αργά το βράδυ. Μια πομπή αυτοκινήτων της αστυνομίας υποτίθεται ότι θα τους συνόδευε μέχρι ένα σημείο. Ο αναπληρωτής σερίφη, ο οποίος ήταν εκείνος που τους συνέλαβε, ήταν επίσης υψηλόβαθμό στέλεχος της Κου Κλουξ Κλαν. Ειδοποίησε, λοιπόν, μέλη της φασιστικής οργάνωσης και εκείνοι ακολούθησαν την αυτοκινητοπομπή, οδηγώντας το όχημα των τριών ανδρών σε έναν χωματόδρομο.
O Chaney, που ήταν ο μαύρος άνδρας, ξυλοκοπήθηκε με αλυσίδες, τον ευνούχισαν και εκτελέστηκε μπροστά στους δυο φίλους του. Όταν ο Schwerner έβαλε τον νεκρό Chaney στην αγκαλιά του, ένα μέλος της ΚΚΚ τον ρώτησε: «Είναι ο εραστής σου;». Και πριν προλάβει να απαντήσει τον πυροβόλησαν στην καρδιά. Ο Goodman προσπάθησε να ξεφύγει τρέχοντας, όμως δεν τα κατάφερε και πυροβολήθηκε και εκείνος. Τα πτώματά τους μεταφέρθηκαν εν συνεχεία σε μια λίμνη ενός αγροκτήματος της περιοχής. Η νεκροψία αποκάλυψε ότι ο Goodman θάφτηκε πιθανότατα ζωντανός και τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν ότι προσπάθησε να σκάψει για να σωθεί, αλλά δυστυχώς υπέκυψε στα τραύματά του.
Την επόμενη μέρα, το FBI ξεκίνησε να ψάχνει τους αγνοούμενους άνδρες, ονομάζοντας την υπόθεση “Mississippi Burning” και ο Γενικός Εισαγγελέας των Η.Π.Α., Robert F. Kennedy, έδωσε εντολή σε περίπου 200 ομοσπονδιακούς πράκτορες να πάνε από την Νέα Ορλεάνη στον Μισισιπή. Οι πράκτορες του FBI, λίγες ημέρες αργότερα, βρήκαν το αμάξι των δολοφονηθέντων, σε ένα ποτάμι νοτιοανατολικά της κομητείας Neshoba. Το αμάξι είχε καεί ολοσχερώς και κάθε πιθανό αποδεικτικό στοιχείο είχε καταστραφεί.
Το FBI, φοβούμενο πλέον ότι οι άντρες ήταν νεκροί και όχι απλά αγνοούμενοι, ζήτησε από εκατοντάδες ναυτικούς από έναν κοντινό ναυτικό αεροπορικό σταθμό να ερευνήσουν τους βάλτους, για να βρουν τα πτώματά τους. Αν και δεν βρήκαν τα νεκρά σώματα των αγνοουμένων, βρήκαν τα πτώματα 8 άλλων ατόμων, συμπεριλαμβανομένων και δύο μαύρων ακτιβιστών της CORE.
Στις 4 Αυγούστου, το FBI βρήκε τα πτώματα των δολοφονηθέντων αντρών, με τη βοήθεια που τους παρείχε ένας πληροφοριοδότης. Λίγο καιρό αργότερα, αποκαλύφθηκε ότι ο πληροφοριοδότης ήταν αστυνομικός της περιοχής που του παρασχέθηκε προστασία και 30.000 δολάρια, για να μιλήσει και να πει πού ήταν θαμμένοι οι τρείς άνδρες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του φθινοπώρου του 1964, το FBI συνέχισε να ερευνά την υπόθεση. Τα τοπικά δικαστήρια και η Πολιτεία δεν τους βοηθούσαν, θεωρώντας τα όποια στοιχεία υπήρχαν ανεπαρκή. Εν τέλει, με παρέμβαση και της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης, ασκήθηκαν κατηγορίες σε 21 άντρες για συνομωσία και παράβαση των αστικών δικαιωμάτων των Schwerner, Chaney και Goodman. 7 από τους 21 κατέληξαν στη φυλακή, μεταξύ των οποίων ο αναπληρωτής σερίφη και ο σερίφης της πόλης. Κανένας από τους καταδικασθέντες δεν εξέτισε περισσότερα από 6 χρόνια φυλάκισης. Ο δικαστής, που τους καταδίκασε, είπε λίγο καιρό αργότερα: «Σκότωσαν έναν νέγρο, έναν εβραίο και έναν λευκό. Τους έδωσα την ποινή που νόμιζα ότι άξιζαν.».
Ίσως αναρωτιέστε, ποιος κινούσε τα νήματα; Ποιος ήταν ο κύριος υπεύθυνος, ο εγκέφαλος για την οργάνωση των δολοφονιών, των εκφοβισμών και για το κάψιμο των εκκλησιών; Κεντρικό ρόλο, λοιπόν, στη όλη υπόθεση έπαιξε ένας μεγάλος συνωμοσιολόγος, ο Edgar Ray Killen, μεγαλοστέλεχος της Κου Κλουξ Κλάν, που εκτελούσε και καθήκοντα part-time πάστορα. Ο Killen όμως, αρχικά, δεν καταδικάστηκε και αθωώθηκε των κατηγοριών, αφού το δικαστήριο δεν μπορούσε να καταδικάσει έναν ιεροκήρυκα.
Η υπόθεση ενάντια στον Killen άνοιξε εκ νέου, όταν ένας δημοσιογράφος-ερευνητής από το Mississippi, ονόματι Jerry Mitchell, εντόπισε νέους μάρτυρες. Στις 21 Ιουνίου 2005, στην 41η επέτειο της δολοφονίας των τριών ακτιβιστών, μια δικαστική επιτροπή έκρινε τον Killen ένοχο για τη στρατολόγηση του όχλου που πραγματοποίησε τις δολοφονίες και τους εμπρησμούς και τον καταδίκασε για ανθρωποκτονία. Ο κατηγορούμενος εξέτισε τα 12 από τα 60 χρόνια που καταδικάστηκε σε φυλάκιση, προτού πεθάνει στις 11 Ιανουαρίου 2018, σε ηλικία 93 ετών.
Αντί οι απειλές και οι δολοφονίες να σωπάσουν τους Αφροαμερικάνους και να τρομάξουν τους ακτιβιστές των πολιτικών δικαιωμάτων, όπως νόμιζαν στην ΚΚΚ ότι θα συμβεί, ενίσχυσαν τις προσπάθειές τους. Όπως αναφέρει και το FBI στην ιστοσελίδα του, σχετικά με την υπόθεση, «στο τέλος, οι δολοφονίες της KKK εκπυρσοκρότησαν πίσω σε εκείνη. Ο αμερικάνικος λαός εξοργίστηκε και στράφηκε εναντίον τους και οι δολοφονίες έδωσαν μεγάλη ώθηση στον νόμο περί πολιτικών δικαιωμάτων του 1964».
Το 2014, καθεμία από τις οικογένειες των Schwerner, Goodman και Chaney έλαβαν το προεδρικό μετάλλιο της ελευθερίας. Ο αδερφός του Goodman, David, είπε: «Η ιστορία της Αμερικής έχει μια σκιά από πάνω της, διότι υπάρχουν πολλές υποθέσεις ακόμα που δεν έχουν επιλυθεί, ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη στις οικογένειες των θυμάτων, και ιδιαίτερα στους μαύρους πολίτες αυτής της χώρας, που δολοφονήθηκαν και σκοτώθηκαν ελέω της λευκής υπεροχής και του ρατσισμού.».
Αυτή, λοιπόν, είναι η ιστορία της υπόθεσης «Ο Μισισιπής καίγεται», μιας υπόθεσης που έγινε γνωστή διεθνώς μέσα από την ομώνυμη ταινία (την προτείνω ανεπιφύλαχτα σε όλους), που βοήθησε όχι μόνο να μην ξεχαστεί η μνήμη των τριών δολοφονηθέντων, αλλά και να συνεχιστεί η έρευνα, προκειμένου να αποδοθεί, έστω και καθυστερημένα, δικαιοσύνη. Η ιστορία αυτή με σόκαρε και με συγκλόνισε, υπενθυμίζοντάς μου ότι ο ναζισμός και ο ρατσισμός, που αναδύεται μέσα από αυτήν, αποτελεί το «απόλυτο κακό»…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 9 Things You Should Know About the ‘Mississippi Burning’ Murders, The Gospel Coalition, διαθέσιμο εδώ
- The Cost of Closing the ‘Mississippi Burning’ Murder Case, The Atlantic, διαθέσιμο εδώ
- Murder in Mississipi, PBS, διαθέσιμο εδώ
- Slain civil rights workers found, History, διαθέσιμο εδώ
