Ισημερινή Γουινέα: Εκεί όπου η ανάπτυξη της τάξης του 150% δεν επαρκεί για να εξαλείψει τη φτώχεια

Της Ερωφίλης Σμυρνιωτάκη,

Η Δημοκρατία της Ισημερινής Γουινέας, ή Ισημερινή Γουινέα (Equatorial Guinea), βρίσκεται στη δυτική ακτή της Κεντρικής Αφρικής. Συνορεύει στα βόρεια με το Καμερούν, στα νότια και ανατολικά με την Γκαμπόν και στα δυτικά βρέχεται από τον Κόλπο της Γουινέας, ενώ, αντίθετα με το τι θα πίστευε κανείς με βάση την ονομασία της, κανένα μέρος της χώρας δε βρίσκεται πάνω στον Ισημερινό. Η έκτασή της υπολογίζεται στα 28.051 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ ο πληθυσμός της για το 2020 εκτιμάται στους 1.454.789 κατοίκους. Το νόμισμά της είναι το Φράγκο CFA Κεντρικής Αφρικής (XAF, 1XAF=0.0019USD), το οποίο τυπώνεται από την BEAC (Bank of Central African States) και χρησιμοποιείται σε άλλα 5 κράτη. Η Ισημερινή Γουινέα είναι μέλος, μεταξύ άλλων, της Αφρικανικής Ένωσης, της Οικονομικής και Νομισματικής Κοινότητας της Κεντρικής Αφρικής (Communauté Économique et Monétaire de l’Afrique Centrale – CEMAC),  της Τράπεζας των Κεντρικών Αφρικανικών Κρατών (Banque des États de l’Afrique Centrale – BEAC), του Διεθνή Οργανισμού Γαλλοφωνίας, της Κοινότητας Χωρών Πορτογαλικής Γλώσσας και του Οργανισμού Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών. Οι επίσημες γλώσσες της χώρας είναι τα ισπανικά, τα πορτογαλικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά.

Η Ισημερινή Γουινέα αποτέλεσε αποικία της Ισπανίας για 190 χρόνια, μέχρι και το 1968, όταν και ανεξαρτητοποιήθηκε. Έκτοτε έχουν υπάρξει μόλις δύο Πρόεδροι του κράτους και ο νυν Πρόεδρος, Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, ανήλθε στην εξουσία το 1979 μετά από πραξικόπημα εναντίον του πρώτου Προέδρου και θείου του, ο οποίος είχε ωθήσει το 1/3 του πληθυσμού να διαφύγει από τη χώρα κατά την περίοδο της τυραννίας του. Δημιουργήθηκε ένα μονοκομματικό αυταρχικό καθεστώς, δομημένο γύρω από την οικογένειά του, όπου ο Πρόεδρος προβάλλεται ως θεότητα σε άμεση σύνδεση με τον Θεό, με δικαίωμα να αποφασίζει να σκοτώσει κάποιον χωρίς να πάει στην κόλαση -αν και δηλώνει πως είναι Χριστιανός Καθολικός, όπως και η πλειοψηφία των πολιτών της χώρας.

Η χώρα βρίσκεται στην 6^η χειρότερη θέση στην ετήσια έρευνα του Freedom House για τα πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες. Θεωρητικά, η χώρα είναι συνταγματική δημοκρατία από το 1991. Ωστόσο, στην πραγματικότητα οι προεδρικές εκλογές που έχουν διεξαχθεί έκτοτε θεωρούνται νοθευμένες και ο Πρόεδρος έχει σταθερά καταπνίξει τις αντιπολιτευτικές τάσεις εντός του κράτους. Η οικογενειακή αυτή ελίτ έχει γίνει παγκοσμίως γνωστή για την πολυτελή ζωή της, ιδίως του γιου του Προέδρου της χώρας και Αντιπροέδρου, Teodoro Nguema Obiang Mangue, ο οποίος έχει αναφερθεί στη διεθνή ειδησεογραφία για τις πολυτελείς του διακοπές πρόσφατα αλλά κυρίως για τις κατασχέσεις περιουσιακών του στοιχείων στη Βραζιλία το 2018 και την Ελβετία το 2016 αλλά και την καταδίκη του για υπεξαίρεση, ερήμην, στη Γαλλία το 2017. Την ίδια στιγμή, υπολογίζεται πως το 44% του πληθυσμού της Ισημερινής Γουινέας ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ περισσότερο από το 50% του πληθυσμού δεν έχει σταθερή πρόσβαση σε πόσιμο νερό.

Μετά την ανακάλυψη πετρελαίου από τις αμερικανικές εταιρίες Mobil και United Meridian Corporation στη χώρα το 1995, η Ισημερινή Γουινέα έφτασε να είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου στην υποσαχάρια Αφρική σήμερα. Με την έναρξη της δραστηριοποίησης της χώρας στον πετρελαϊκό τομέα, η κυβέρνηση ξεκίνησε τη συνεργασία της με θεσμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και η χώρα βίωσε μία περίοδο ταχύτατης οικονομικής ανάπτυξης. Το 1997, ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ πλησίαζε το 150%, χωρίς ωστόσο ο πλούτος της χώρας να αντικατοπτρίζεται στο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού. Η ανισότητα στη χώρα είναι ακόμα δριμύτατη, καθώς το Gini Index βρίσκεται στο 0.793 για το 2021 σύμφωνα με το World Population Review. Το 2019, ήταν η χώρα με το τρίτο μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην αφρικανική ήπειρο. Κι όμως, βρισκόταν στην 145^η θέση στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Για τη βελτίωση αυτής της κατάστασης, και εν γνώσει πως τα κοιτάσματα πετρελαίου της χώρας εκτιμάται να εξαντληθούν ως το 2035, ήδη από το 2010 η κυβέρνηση έχει διαπιστώσει πως είναι αναγκαίο να διαφοροποιήσει τις πηγές εσόδων της και να κινηθεί προς τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες και ο τουρισμός.

Καθώς η οικονομία της χώρας είναι ιδιαίτερα εξαρτημένη από τον πετρελαϊκό τομέα, η σταθερότητά της διακυβεύεται από σχετικές μεταβολές στις τιμές των πετρελαϊκών αγαθών, σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Συγκεκριμένα, το 2017, το πετρέλαιο και οι λοιποί υδρογονάνθρακες αποτελούσαν το 90% των κυβερνητικών εσόδων, το 80% του ΑΕΠ και το 97% των εσόδων από τις εξαγωγές. Αυτό γίνεται ευδιάκριτο τόσο στην περίοδο της μαζικής ανόδου των εσόδων από τον πετρελαϊκό τομέα τη δεκαετία του 2000 όσο και κατά την παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008, καθώς και την κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου το 2014. Η κυβέρνηση ανταπεξήλθε στα ελλείματά της, χρησιμοποιώντας τα κρατικά αποθεματικά, με αποτέλεσμα αυτά να έχουν σχεδόν εξαντληθεί το 2017, με την εξυπηρέτηση του χρέους και το εξωτερικό έλλειμμα να παραμένουν ωστόσο σχετικά σταθερά. Η οικονομία παρέμεινε σε ύφεση μέχρι και το 2019, όταν και ο ρυθμός ανάπτυξης άγγιξε το -5,6%, και σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο η ύφεση προβλεπόταν να συνεχιστεί και το 2020 με μία μικρή τάση ανάπτυξης το 2021 εξαιτίας της προβλεπόμενης παγκόσμιας αναπτυξιακής τάσης μετά την πανδημία του κορωνοϊού. Ωστόσο, η εκτίμηση της οικονομικής δραστηριότητας μετά την πανδημία είναι αβέβαιη. Διαφορετικοί ερευνητές προτείνουν διαφορετικού τύπου ανάπτυξη μετά το πέρας του κορωνοϊού. Ο τύπος της ανάπτυξης που θα ακολουθήσει (π.χ. τύπου V ή τύπου L) θα επηρεάσει όχι μόνο το πότε θα υπάρξει ανάκαμψη, αλλά και το πόσο γρήγορα θα επιστρέψουν οι οικονομίες στα προ κορωνοϊού επίπεδα όσον αφορά το ΑΕΠ τους.

Ο προϋπολογισμός του κράτους δεν είναι -προφανώς- δημόσιος και δεν καταγράφονται οι δαπάνες του κράτους για την υγεία και την εκπαίδευση, με ελάχιστα δεδομένα να είναι διαθέσιμα κυρίως μέσω του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Παρά το γεγονός ότι η Ισημερινή Γουινέα είχε έσοδα περίπου 4 δισεκατομμύρια δολάρια από τον πετρελαϊκό τομέα, δαπάνησε περίπου 4,2 δισεκατομμύρια σε υποδομές, όπως κτίρια, αεροδρόμια και δρόμους, μεταξύ των ετών 2009 και 2013. Προς σύγκριση, το 2011 οι δαπάνες για την εκπαίδευση υπολογίζονται στα 140 εκατομμύρια δολάρια και για την υγεία στα 92 εκατομμύρια δολάρια, ενώ το 2008 ήταν μόλις 60 εκατομμύρια και 90 εκατομμύρια αντίστοιχα. Υπολογίζεται πως, σε γενικές γραμμές, το 80% του προϋπολογισμού δαπανάται σε υποδομές, ενώ μόλις το 2-3% δαπανάται για τους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας. Αυτή η κυβερνητική κατεύθυνση έρχεται σε αντιπαράθεση με το αναπτυξιακό μοντέλο που προτάσσεται από την Αφρικανική Ένωση, που επικεντρώνεται στην ανάπτυξη αυτών των τομέων, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ισημερινή Γουινέα δεν έχει υπογράψει τη σύμβασή της για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Ίσως αυτό δεν μας κάνει τόση εντύπωση δεδομένου ότι η Ισημερινή Γουινέα είναι προφανέστατα, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα δεδομένα, αλλά και σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αναφορά του Transparency International, ένα από τα δέκα πιο διεφθαρμένα κράτη του κόσμου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Africa News. 2019. Equatorial Guinea’s President marks four decades in power. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Africa Times. 2020. Report: EG’s Teodorin Obiang spotted at exclusive Maldives resort. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• BBC News. 2018. Equatorial Guinea country profile. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Birrell, I., 2011. The strange and evil world of Equatorial Guinea. [online] The Guardian. Available here. [Accessed 20 February 2021].
• BTI Transformation Index. 2020. BTI 2020 Equatorial Guinea Country Report. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Carroll, H., 2020. Homelessness in Equatorial Guinea: A Result of Corruption. [online] BORGEN Magazine. Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Freedom House, 2020. FREEDOM IN THE WORLD 2020. Freedom in the World. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Gavin, M., 2018. Equatorial Guinea’s Teodorin Obiang Faces Trouble Abroad for Corruption, Again. [online] Council on Foreign Relations. Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Human Rights Watch. 2017. Equatorial Guinea: Why Poverty Plagues a High-Income Nation. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Import-export.societegenerale.fr. 2020. Country risk of Equatorial Guinea: Economy. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Ljubas, Z., 2019. Equatorial Guinea Hopes to Rejoin Anti-Corruption Group. [online] OCCRP – Organized Crime and Corruption Reporting Project. Available here. [Accessed 20 February 2021].
• Macau Business. 2021. Equatorial Guinea: Lawyers argue that corruption is the ‘biggest pandemic’ in country. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• The World Bank. 2021. Equatorial Guinea | Data. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• The World Factbook. 2021. Equatorial Guinea. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].
• World Population Review. 2021. Gini Coefficient by Country 2021. [online] Available here. [Accessed 20 February 2021].