Της Κωνσταντίνας Κούγια,
«Ο ελληνικός πόλεμος, έχει όλους τους καρπούς της εξέλιξης και της ωριμότητας. Δεν είναι σαν το αδύναμο μίσχο της νεαπολιτάνικης ελευθερίας, που δεν έχει ούτε ρίζες ούτε δύναμη, ούτε καν την ελάχιστη ελπίδα για άνθος ή καρπό. Είναι ριζωμένος βαθιά στα αιματοβαμμένα έγκατα του τούρκικου δεσποτισμού»
Εφημερίδα «Providence Patriot»-Νέα Υόρκη-15 Αυγούστου 1821
Τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναπτύχθηκε το φιλελληνικό ρεύμα, προσφέροντας σημαντική βοήθεια στον Αγώνα και ενισχύοντας τους Έλληνες ηθικά και υλικά. Αυτός ο φιλελληνικός πυρετός παρατηρήθηκε και πέρα από τον Ατλαντικό. Στην ανεξάρτητη πια και μεγάλη δημοκρατία των ΗΠΑ, η προσπάθεια απόκτησης της ανεξαρτησίας οποιουδήποτε έθνους αντιμετωπιζόταν με ιδιαίτερη συμπάθεια. Ο αγώνας των Ελλήνων, ίσως ενθουσίασε τον αμερικανικό λαό περισσότερο από όποιο άλλο πόλεμο ανεξαρτησίας, μιας και τον συνέδεε συναισθηματικά με τη δική του επανάσταση κατά του δεσποτισμού και αποτελούσε μια σοβαρή πρόκληση κατά της Ιερής Συμμαχίας. Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, από τον οποίο η Αμερική άντλησε στοιχεία για την οικοδόμηση του κοινωνικού και πολιτικού της συστήματος και η χριστιανική ταυτότητα των εξεγερμένων που επεδίωκε την απαλλαγή της από τον ισλαμικό ζυγό, γοήτευαν τους ξένους.
Ο φιλελληνισμός των ΗΠΑ παρουσιάστηκε ως μια αυθόρμητη, λαϊκή εκδήλωση και από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, ο αμερικανικός λαός σχημάτισε επιτροπές συμπαράστασης και βοήθειας προς το εξεγερμένο έθνος μέσω της αποστολής χρημάτων και εφοδίων. Από την πλευρά τους, οι επαναστατημένοι Έλληνες, αντιλαμβανόμενοι τη διάθεση του αμερικανικού λαού αποφάσισαν να «εκμεταλλευτούν» τη συμπάθειά τους. Με επιστολή του προς τον τότε Γραμματέα και εν συνεχεία Πρόεδρο της Κυβέρνησης, Τζον Κουίνσι Άνταμς, στις 25 Μαρτίου του 1821, ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, ζητά την αμερικανική προσφορά και βοήθεια υπέρ του ελληνικού αγώνα. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές σε απόσπασμα της επιστολής αναφέρεται: «Οι αρετές σας, Αμερικάνοι, είναι πολύ κοντά στις δικές μας, αν και μας χωρίζει μεγάλη θάλασσα. Σας νιώθουμε πιο κοντά από τις γειτονικές μας χώρες και σας θεωρούμε φίλους, συμπατριώτες και αδελφούς, γιατί είστε δίκαιοι, φιλάνθρωποι και γενναίοι. Μην αρνηθείτε να μας βοηθήσετε!»
Ο απελευθερωτικός όμως, αγώνας των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με το ευρωπαϊκό σύστημα ισχύος μιας και, παρά τις ιδιαιτερότητες, αποτελούσε πτυχή του Ανατολικού ζητήματος. Βασική προϋπόθεση, σε πολιτικό επίπεδο, για τις ισόρροπες και συμμετρικές σχέσεις μεταξύ των κρατών αποτελούσε η δυνατότητα διάθεσης του λιγότερο ισχυρού κράτους, στρατηγικής και κρατικής ισχύς. Παράλληλα, την χρονική περίοδο έναρξης της ελληνικής επανάστασης, κλιμακώνονταν οι ενέργειες των δυναστειών της Ιεράς συμμαχίας, προκειμένου να καταστείλουν τα κινήματα αμφισβήτησης της γεωγραφικής και πολιτικής κυριαρχίας των μεγάλων δυνάμεων στον ευρασιατικό χώρο. Ακόμα και η Αγγλία κράτησε, μέχρι και το 1823, επιφυλακτική στάση απέναντι σε εξεγέρσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και θα συνεπάγετο την αύξηση τόσο της ρωσικής όσο και της γαλλικής παρουσίας στη Μεσόγειο.
Στις ΗΠΑ, οι ενθουσιώδεις προθέσεις των φιλελληνικών επιτροπών δε στάθηκαν ικανές να επηρεάσουν την αμερικανική κυβέρνηση ώστε να επέμβει στο διπλωματικό πεδίο υπέρ του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Ο ελληνικός ξεσηκωμός κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας, συνέπεσε χρονικά με την εφαρμογή του δόγματος Μονρόε (Monroe Doctrine), μιας πολιτικής των ΗΠΑ, σχετικά με τον αποικισμό η οποία πήρε το όνομά της από τον Πρόεδρο Τζέιμς Μονρόε, τον πρώτο που τη διατύπωσε αν και «αρχιτέκτονας» και συντάκτης της πολιτικής αυτής, ήταν ο τότε Υπουργός εξωτερικών Τζον Κουίνσι Άνταμς, ο άνθρωπος που σταμάτησε κάθε προσπάθεια της αμερικανικής κυβέρνησης για βοήθεια προς την Ελλάδα και θεωρούσε ότι, η όποια υποστήριξη του ελληνικού αγώνα σηματοδοτούσε και την κήρυξη πολέμου εναντίον της Τουρκίας. Ο Πρόεδρος Μονρόε, στις 21 Νοεμβρίου του 1823, είχε παρουσιάσει στη συνεδρία της Κυβέρνησης προσχέδιο δήλωσης πολιτικής το οποίο, κατόπιν μορφοποίησης, εισήχθη στις 2 Δεκεμβρίου του 1823 και αποτέλεσε τη διακήρυξη Μονρόε, σύμφωνα με την οποία, οποιαδήποτε προσπάθεια των ευρωπαϊκών εθνών να αποικίσουν ή να αναμειχθούν στα πολιτικά θέματα των κρατών της Νότιας ή Βόρειας Αμερικής, θα μπορούσε να θεωρηθεί επιθετική ενέργεια και θα απαιτούσε την παρέμβαση των ΗΠΑ.
Ο πολιτικός στόχος του δόγματος Μονρόε, ήταν η μη ανοχή σε όποια ευρωπαϊκή ανάμιξη στα εσωτερικά ζητήματα της αμερικανικής ηπείρου και αυτόματα, όριζε την αμερικανική αποστασιοποίηση από οποιαδήποτε ευρωπαϊκή υπόθεση και τη μη παρέμβασή της στα εσωτερικά της Ευρώπης. Αξιοσημείωτο είναι, ότι υπέρ της στάσης αυτής και πιο συγκεκριμένα, υπέρ του «αντιφιλελληνισμού» συντάχθηκαν και ομάδες, μέσα από τους προοδευτικούς κύκλους της αμερικανικής κοινωνίας, οι οποίες εξέφρασαν την αντίθεσή τους στο ελληνικό πνεύμα και τους θεσμούς την ίδια στιγμή που ανάλογες ομάδες, παγκοσμίως, «χειροκροτούσαν» την ελληνική εξέγερση και το επαναστατικό πνεύμα.
Η επιμονή και ο ενθουσιασμός για τον ελληνικό αγώνα από φιλέλληνες, Αμερικανούς βουλευτές, όπως ο Σαμ Χιούστον και ο Ντάνιελ Γουέμπστερ, αλλά και από ισχυρές προσωπικότητες της πολιτικής και των γραμμάτων δεν κατάφεραν να επηρεάσουν το Κογκρέσο και την αμερικανική κυβέρνηση που εξέφραζαν απλώς τα φιλικά τους αισθήματα για τον ελληνικό αγώνα. Χαρακτηριστική της στάσης του Ντάνιελ Γουέμπστερ ήταν η δήλωσή του στο Κογκρέσο, το Δεκέμβριο του 1823: «Πρέπει να μας ενδιαφέρει ο αγώνας επιφανών ανθρώπων στους οποίους χρωστάμε επιστήμες, τέχνες κι ότι άλλο εμπλουτίζει τη ζωή μας. Οι Έλληνες έχουν τη συμπάθειά μας για πολλούς λόγους. Είναι άξιοι μιας αθάνατης κληρονομιάς και συνεχιστές μιας πλούσιας ιστορίας. Στον ηρωικό αγώνα τους για ελευθερία δείχνουν σθένος, τόλμη και περιφρόνηση του κινδύνου και της οδύνης όπως ακριβώς και στις ένδοξες μέρες της αρχαίας Ελλάδας».
Ωστόσο, η σημαντικότερη επιτυχία των φιλελλήνων μπορεί να θεωρηθεί ότι παρά την ισχύ του δόγματος Μονρόε, ο Πρόεδρος και οι συμπατριώτες του δεν έπαψαν να δηλώνουν, άμεσα και απερίφραστα, την αναγνώρισή τους στο επαναστατημένο έθνος. Η βοήθεια και προσφορά των Αμερικανών, μπορεί να μην είχε τυπική ισχύ μέσω κυβερνητικής εντολής και να ήταν αποτέλεσμα ιδιωτικών κινητοποιήσεων, εξέφραζε όμως την άρνησή τους να αποστασιοποιηθούν από την ελληνική προσπάθεια για ελευθερία και ανεξαρτησία. Η ξεκάθαρα φιλελληνική θέση του Προέδρου Μονρόε προβαλλόταν μέσω των ετήσιων ενημερώσεών του προς το Κογκρέσο την περίοδο 1822-1824 Ο αγώνας και οι θυσίες του ελληνικού λαού είχαν προκαλέσει ισχυρή εντύπωση σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, ενώ οι πληροφορίες που κατέφθαναν για βαναυσότητες κατά των επαναστατών τόνωναν την οργή της κοινής γνώμης. Φιλελληνικές επιτροπές βοήθειας συγκροτούνταν σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ προς τα τέλη του 1823 όπως στη Νέα Υόρκη, τη Βοστώνη και τη Φιλαδέλφεια και γενναίοι φιλέλληνες Αμερικανοί κατέφθαναν στα ελληνικά εδάφη για να πολεμήσουν στο πλευρό του επαναστατημένου έθνους.
Αποτέλεσμα όλων αυτών των ενεργειών, ήταν οι Αμερικανοί να εκτιμηθούν από τον ελληνικό λαό και ο Μονρόε να χαρακτηριστεί ως ο πιο δημοφιλής αρχηγός κράτους στον ελληνικό χώρο. Το Δόγμα Μονρόε, αποτέλεσε καθοριστική στιγμή στην εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, δεδομένου ότι ήταν αποδεκτό από πολλούς μελλοντικούς προέδρους. Η σημαντικότερη όμως, διάσταση αυτής της σχέσης και η αναγνώριση των θυσιών των Αμερικανών, εκφράστηκε μέσα από τα λόγια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, της ψυχής της ελληνικής επανάστασης: «Φιλάνθρωποι Αμερικανοί. Η Ελλάδα εκτιμά τους ευεργέτες της. Όσους ύψωσαν την φωνή για να διαλαλήσουν τον επικό μας αγώνα. Χαράξαμε τα ονόματά τους με ανεξίτηλα γράμματα στα χρονικά της αναγεννημένης Ελλάδας, για να μείνουν στην αιωνιότητα και να τα θαυμάζουν οι επερχόμενες γενιές».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ε. Ρούκουνας (1978) Εξωτερική Πολιτική 1914-1923. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη
- Alagna, Magdalena (2003), The Monroe Doctrine: An End to European Colonies in America. Rosen Classroom.
- «Ελλάδα 2021: Διακόσια χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση» (Αριστείδης Χατζής – ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 03-11-2019)
