Της Ελένης Μακράκη,
Η άφιξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα σήμανε την ανάπτυξη ενός από τα σημαντικότερα αντιστασιακά κινήματα της Ευρώπης, που στόχο είχε την απελευθέρωση από τη ναζιστική σβάστικα, την εξάλειψη του δωσιλογισμού και τη μετέπειτα αλλαγή του κοινωνικού πλαισίου. Πίσω από αυτόν τον συλλογικό αγώνα υπήρχαν απλοί άνθρωποι, «μικροί ήρωες», οι οποίοι συχνά μένουν στην αφάνεια και έρχονται δεύτεροι (ή δεν έρχονται ποτέ) στη μνήμη μετά από ιστορικές μορφές όπως ο Λεωνίδας, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Κολοκοτρώνης. Εκτός από «μικρούς ήρωες» στον αντιστασιακό αγώνα συμμετείχαν και πολλές «μικρές ηρωίδες», όπως η Ηλέκτρα Αποστόλου.
Η Ηλέκτρα Αποστόλου γεννήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 1912 στο Ηράκλειο Αττικής. Κόντρα στην αστική της καταγωγή, στα 14 της χρόνια εντάσσεται στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδας και το 1933 αναλαμβάνει τη διεύθυνση της εφημερίδας «Νεολαία». Η αισιοδοξία, το πάθος και οι ικανότητές της την οδήγησαν σύντομα σε υψηλότερες θέσεις. Τον Αύγουστο του 1934, στο Παρίσι, θα εκπροσωπήσει τις Ελληνίδες στο Παγκόσμιο Αντιφασιστικό Συνέδριο. Το 1936 συνελήφθη από την ασφάλεια του Μεταξά και οδηγήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Αποφυλακίσθηκε το 1938, συνεχίζοντας τη δράση της στη Θεσσαλονίκη. Έναν χρόνο αργότερα συνελήφθη και πάλι και μια εβδομάδα μετά τη γέννηση της κόρης της, Αγνής, εξορίστηκε στην Ανάφη, όπου ανέπτυξε σημαντική δράση για την εκπαίδευση των γυναικών. Το Μάιο του 1941 έπεσε στα χέρια των κατακτητών και ένα χρόνο αργότερα κατόρθωσε να δραπετεύσει από το Τμήμα Μεταγωγών Αθηνών, που βρισκόταν στην οδό Ναυάρχου Νικοδήμου 20, στην Πλάκα.
Αμέσως ανέλαβε κεντρικό ρόλο στον αντιστασιακό αγώνα και την πολύ σημαντική ευθύνη της σύνταξης και διανομής παράνομων εντύπων στην Αθήνα. Ήταν, επίσης, επικεφαλής της γυναικείας οργάνωσης «Λεύτερη Νέα», η οποία λίγο αργότερα ενσωματώθηκε στην ΕΠΟΝ, οπότε η Αποστόλου γίνεται μέλος στο κεντρικό συμβούλιο της νεοσύστατης οργάνωσης. Η αδιάκοπη και έντονη αντιστασιακή της δράση την είχε θέσει στο στόχαστρο της Ελληνικής Χωροφυλακής. Στις 25 Ιουλίου 1944 διασταυρώθηκε στην οδό Γ’ Σεπτεμβρίου τυχαία με ένα χωροφύλακα, που την αναγνώρισε και την οδήγησε στα κρατητήρια της Ειδικής Ασφάλειας στην οδό Ελπίδος, στη σημερινή πλατεία Βικτωρίας. Εκεί, στο επιταγμένο ξενοδοχείο Κρυστάλ, αρνούμενη να μαρτυρήσει οτιδήποτε, υπέστη απάνθρωπα βασανιστήρια. Λέγεται ότι απάντησε στις ερωτήσεις των βασανιστών της πως το όνομά της ήταν Ελληνίδα και ότι υπηρετούσε τον ελληνικό λαό. Μία ημέρα αργότερα, στις 26 Ιουλίου, νικήθηκε από τα τραύματά της και απεβίωσε.
Η Ηλέκτρα βρέθηκε με κομμένα μαλλιά και η ιατροδικαστική έκθεση του Τζαφέρη ανέφερε ότι έδεσαν ένα σκοινί γύρω απ’ το στήθος της και την κρέμασαν απ’ τις μασχάλες, κατά το βασανιστήριο της τροχαλίας. Έπειτα, τη γρονθοκοπούσαν και τη μαστίγωναν με αγκαθωτό σύρμα, ενώ της προκαλούσαν εγκαύματα, σβήνοντας τσιγάρα στο σώμα της.
Οι σύντροφοί της εκδικήθηκαν σκοτώνοντας δωσίλογους κι αφήνοντας δίπλα τους σημειώματα, τα οποία έγραφαν το όνομα Ηλέκτρα κι έναν αριθμό, ανάλογα με το βαθμό υπευθυνότητας. Η συνήθεια με τα σημειώματα ανήκε κυρίως στο αντι-εαμικό στρατόπεδο, όπου γίνονταν απέλπιδες προσπάθειες για τη «νομιμοποίηση» των δολοφονιών των αντιστασιακών και την παρουσίαση του θύτη ως θύματος και το αντίστροφο.
Τον Οκτώβριο του 1945 ξεκίνησε η δίκη των βασανιστών της οδού Ελπίδος, με είκοσι τέσσερις κατηγορουμένους. Σε ακόλουθη δίκη παραπέμφθηκαν για τη δολοφονία της Ηλέκτρας Αποστόλου οκτώ από τους άνδρες της Ειδικής Ασφάλειας. Οι έξι από αυτούς αφέθηκαν ελεύθεροι, ο ένας καταδικάσθηκε σε φυλάκιση έξι ετών και το 1948 αποφυλακίσθηκε, αφού η ποινή του μειώθηκε στα τρία έτη, και ο άλλος καταδικάσθηκε σε ισόβια ποινή η οποία μειώθηκε στα δέκα χρόνια για να αποφυλακισθεί, εν τέλει, το 1950, με χάρη του βασιλιά. Ο διευθυντής της Ειδικής Ασφάλειας και προσωπικά υπεύθυνος για εκατοντάδες δολοφονίες αντιστασιακών, Αλέξανδρος Λάμπου, καταδικάσθηκε αρκετές φορές σε θάνατο, αλλά αφέθηκε κι αυτός ελεύθερος με εντολή του βασιλιά, το 1952.
Στη σύντομη αλλά γεμάτη ζωή της, η Ηλέκτρα Αποστόλου αγωνίσθηκε για την ελευθερία της χώρας από το ξένο κατακτητή κι από τον Έλληνα φασίστα. Παράλληλα, πρέσβευε τη χειραφέτηση της γυναίκας μέσα από τους αγώνες. Είχε μια ολόκληρη θεωρία για το φεμινισμό, πιστεύοντας ότι μπορεί να γίνει πράξη και δίνοντας από την αυτοπεποίθησή της και σε άλλες γυναίκες. Η συμμετοχή των γυναικών στον αγώνα της απελευθέρωσης είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη.
Η Ηλέκτρα, οι γυναίκες και οι άντρες τις Αντίστασης είναι, τελικά, οι μεγάλοι ήρωες των μικρών ζωών μας, οι «άμυαλοι που πέσαν στη φωτιά, για να ‘χει το όνειρο φωλιά για να κουρνιάζει» και που μας θυμίζουν ότι το πάθος για την ελευθερία είναι ικανό να σπάσει τα δεσμά οποιουδήποτε κατακτητή.
«Είναι τ’ όνομά σου γραμμένο πλάι πλάι στ’ όνομα της λευτεριάς
Το αίμα σου μέσα στις φλέβες μας, η καρδιά σου
Στην καρδιά μας.»
Απόσπασμα απ’ το ποίημα του Γ. Ρίτσου για την Ηλέκτρα Αποστόλου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χαραλαμπίδη Μ. (2012): «Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα». Αθήνα, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σσ. 297-298
- 14 Ιστορίες Αντίστασης, Συνδιοργάνωση: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Περιφέρεια Αττικής, Δήμος Αθηναίων, Γενικά Αρχεία Κράτους, ΕΡΤ 2018, σσ. 78-83
- Αβδελά Ε. και Ψαρρά Α. (1985). Ο Φεμινισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση, σ.54
- Σωτηρίου Δ. (2014). Ηλέκτρα, 2014. Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, σσ. 133-135
- Τραγούδι «Άγιοι» (Live) – Στίχοι: Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Μουσική: Μανώλης Πάππος, Εκτέλεση: Γιάννης Χαρούλης, Minos Emi Youtube Channel, διαθέσιμο εδώ
