Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Στα μέσα του 1815 έληξαν οριστικά οι ναπολεόντειοι πόλεμοι, μία πανευρωπαϊκή σειρά σφοδρών συγκρούσεων, η έναρξη της οποίας εντοπίζεται στο έτος 1803. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης, θεωρούμενος ως το κύριο πρόσωπο των δεινών που προκάλεσαν οι μακρόχρονες πολεμικές αναμετρήσεις, εξορίστηκε, για δεύτερη φορά, στο νησί Αγία Ελένη όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Παράλληλα με το παραπάνω γεγονός, οι νικήτριες δυνάμεις είχαν συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της διατήρησης των ισορροπιών ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη. Άλλωστε, επρόκειτο για μία περίοδο κατά την οποία ο Ναπολέων επιχείρησε να «αλλάξει» το χάρτη της Ευρώπης, ενέργεια άκρως αντίθετη με τα συμφέροντα των πολυεθνικών αυτοκρατοριών. Για το λόγο αυτό, το φθινόπωρο του 1814, κατά τη διάρκεια της πρώτης εξορίας του Ναπολέοντα, πραγματοποιήθηκε το συνέδριο της Βιέννης, οι εργασίες του οποίου διήρκεσαν 9 μήνες. Στις συνεδριάσεις που ακολούθησαν, κυρίαρχο ρόλο ανέλαβαν η Αυστρία, η Ρωσία, η Πρωσία και η Αγγλία.
Στο άνωθεν συνέδριο τέθηκαν οι βάσεις για το σχηματισμό της Ιεράς Συμμαχίας, η οποία και επικυρώθηκε λίγους μήνες αργότερα στο συνέδριο που συγκλήθηκε στο Παρίσι, το Σεπτέμβριο του 1815. Η συμμαχία αποτελούνταν από τις δυνάμεις που πρωταγωνίστησαν στο συνέδριο της Βιέννης, ενώ το 1818 προσχώρησε σε αυτήν και η Γαλλία. Ιθύνων νους του σχηματισμού και, ίσως, ο θερμότερος υποστηρικτής του θεωρείται ο Klemens von Metternich. Το όνομα του Γερμανού πολιτικού αποτελεί συνώνυμο της ευρωπαϊκής διπλωματίας κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα, χρονική περίοδος κατά την οποία είναι από τα κυρίαρχα πρόσωπα στη διπλωματική σκακιέρα της Γηραιάς Ηπείρου.
Γεννήθηκε το 1773 στη νοτιοδυτική Γερμανία. Η αριστοκρατική του καταγωγή και το γεγονός ότι ο πατέρας του είχε εργαστεί ως διπλωμάτης ενίσχυαν τις πιθανότητες στροφής του Metternich προς το διπλωματικό πεδίο. Οι ακαδημαϊκές του σπουδές ξεκίνησαν από το πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και αφορούσαν τις θετικές επιστήμες. Έπειτα από δύο χρόνια, το 1790, άλλαξε πεδίο ενδιαφέροντος και σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο του Μάιντς.
Στο τελευταίο πανεπιστημιακό ίδρυμα φοίτησε για δύο έτη. Ακολούθησε η εκπαίδευσή του στο χώρο της διπλωματίας, στο πλάι του πατέρα του. Η έναρξη του 18ου αιώνα συνδυάζεται με την έναρξη της σταδιοδρομίας του Metternich. Συγκεκριμένα, από το 1801 ξεκινά μία επαγγελματική πορεία με συνεχείς προαγωγές σε σημαντικές διπλωματικές θέσεις. Το όνομά του συνδέθηκε κυρίως με την αυτοκρατορία της Αυστρίας, καθώς υπήρξε πρέσβης της, στην Πρωσία το 1803, ενώ μετατέθηκε στη Γαλλία το 1806. Η αποτυχία της Αυστρίας να αντιμετωπίσει το γαλλικό στρατό έφερε την παραίτηση του Υπουργού Εξωτερικών, θέση η οποία καλύφθηκε από το μόλις 36 ετών Metternich.
Στο διάστημα κατά το οποίο ο Metternich συστηνόταν στους ευρωπαϊκούς διπλωματικούς κύκλους, οι στρατιωτικές δυνάμεις του Ναπολέοντα προέλαυναν στην Ευρώπη. Ένα από τα θύματα της γαλλικής πολεμικής μηχανής υπήρξε η Αυστρία. Άλλωστε, η συντριβή της τελευταίας στη μάχη του Βάγκραμ, το 1809, προκάλεσαν πολιτικές ανακατατάξεις, λόγω των οποίων έλαβε το αξίωμα του Υπουργού Εξωτερικών. Από αυτή τη θέση ξεκίνησε τις προσπάθειες για τη δημιουργία μιας ισχυρής συμμαχίας που θα αποκαθιστούσε την πολιτική κατάσταση της Ευρώπης πριν τους ναπολεόντειους πολέμους, στόχος ο οποίος επετεύχθη με τη σύσταση της Ιεράς Συμμαχίας.
Έχοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στη δημιουργία και τη λειτουργία της άνωθεν συμμαχίας, επεδίωκε την ταύτιση των δράσεών της με τις δικές του απόψεις, οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν βαθιά συντηρητικές. Στόχος του ήταν να χρησιμοποιήσει την ισχύ της συμμαχίας ως όπλο για την αποτροπή επαναστατικών ενεργειών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ωστόσο, ο στόχος αυτός σύντομα συνάντησε δυσκολίες. Συγκεκριμένα, από τις αρχές του 1820 εκδηλώνονται στη νότια Ευρώπη σημαντικά επαναστατικά κινήματα.
Οι εξεγέρσεις στην ιβηρική χερσόνησο, την ιταλική χερσόνησο και τα Βαλκάνια έφεραν στην επιφάνεια τα προβλήματα της συμμαχίας. Η κοινή στάση των χωρών έναντι κάθε μορφής εξέγερσης κινδύνευε να χαθεί. Αυτό οφειλόταν, κυρίως, στην πρόθεση της Ρωσίας να εκμεταλλευτεί τα κινήματα που σημειώθηκαν εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα. Επιπλέον, η Αγγλία φαινόταν ενοχλημένη από την παρεμβατική πολιτική του Metternich σε κράτη που δεν είχε κανένα λόγο ανάμειξης η Αυστρία.
Η επιτυχία της εξέγερσης στη Νάπολη έφερε σε δυσχερέστερη θέση τον Υπουργό Εξωτερικών της Αυστρίας. Θεωρούσε ότι η επιτυχία μιας φιλελεύθερης επανάστασης όπως αυτής του Βασιλείου των Δύο Σικελιών θα έφερνε αντίστοιχες εξελίξεις σε ολόκληρη την Ευρώπη και μια πολυεθνική αυτοκρατορία, όπως η Αυστρία όφειλε να ανησυχεί. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, συγκλήθηκαν τα Συνέδρια του Τροππάου και του Λάιμπαχ, στα οποία συμμετείχαν όλες οι δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας.
Στο πρώτο συνέδριο ο Metternichδεν έμεινε απόλυτα ικανοποιημένος από τις αποφάσεις που πάρθηκαν. Το συνέδριο του Λάιμπαχ, όμως, μπορεί να προστεθεί στις σημαντικότερες στιγμές της καριέρας του. Ο Γερμανός διπλωμάτης κατάφερε να ανατρέψει ολικώς τη μειονεκτική θέση, στην οποία είχε βρεθεί στο Τροππάου, κερδίζοντας την εύνοια του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄ και επικρατώντας έναντι του Ιωάννη Καποδίστρια. Το αποτέλεσμα ήταν το αίτημα των εξεγερμένων στη Νάπολη για συνταγματικές αλλαγές να μην ικανοποιηθεί και η Ρωσία να καταδικάσει το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία.
Ωστόσο, η προαναφερθείσα επιτυχία δε διήρκεσε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η επιμονή των επαναστατών της Ισπανίας και η επέκταση των αναταραχών στις υπερπόντιες κτήσεις του βασιλείου, οι συνεχείς εξεγέρσεις στην Ιταλία και η έναρξη του ελληνικού κινήματος έκαναν επιτακτική τη σύγκληση ενός νέου συνεδρίου. Το συνέδριο αυτό πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 1822 στη Βερόνα. Οι αντεπαναστατικές απόψεις του Καγκελάριου πλέον, Metternich επικράτησαν και σε αυτές τις συνομιλίες, αλλά αυτή τη φορά η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν διαφορετική σε σχέση με το Λάιμπαχ. Τα μέλη της συμμαχίας δεν έδειχναν τόσο πρόθυμα να συνεργαστούν, καθώς η επιτυχία των επαναστάσεων θα λειτουργούσε θετικά για κάποια κράτη.
Η αρχή του τέλους της Ιεράς Συμμαχίας και της διπλωματικής κυριαρχίας του Metternich ξεκίνησε με την Ελληνική Επανάσταση. Συγκεκριμένα, τα μέλη της συμμαχίας, συμφεροντολογικά κινούμενα, μετέβαλαν πλήρως τη στάση τους έναντι της ελληνικής εξέγερσης, προσφέροντας διπλωματική και στρατιωτική αργότερα στήριξη.
Από τη δεκαετία του 1830 παρατηρείται μια κλιμακούμενη μείωση στο κύρος του Γερμανού διπλωμάτη, τόσο σε εξωτερικό, όσο και σε εσωτερικό επίπεδο. Η άρνησή του να συμβιβαστεί με τον, ευρέως εξαπλωμένο στην ευρωπαϊκή ήπειρο, φιλελευθερισμό και η εμμονή του σε αναποτελεσματικές διπλωματικές τακτικές τον οδήγησαν σε μία σταδιακή πολιτική απομόνωση. Μία σειρά «άστοχων» αποφάσεων σε εσωτερικά ζητήματα τον ανάγκασαν να ακολουθήσει το δρόμο της εξορίας από τα εδάφη της Αυστρίας. Από εκείνο το σημείο κι έπειτα, περιορίστηκε σε συμβουλευτικό ρόλο, μέχρι και το θάνατό του, το 1859.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Reinerman, Alan (1971) ‘Metternich, Italy and the Congress of Verona, 1821-1822’ Σε The Historical Journal 14/2, New York: Cambridge University Press
- Sofka, R. James (1998) ‘Metternich’s Theory of European Order: A Political Agenda for “Perpetual Peace’, The Review of Politics 60/1, New York: Cambridge University Press
- Heraclides, Alexis Dialla, Ada, (2015) Humanitarian Intervention in the Long Nineteenth Century: Setting the Precedent, Manchester University Press
- Hauswedell, Tessa, κ.α., (2019), Re-Mapping Centre and Periphery: Assymetrical Encounters in European and Global Contexts. London: UCL Press
- Siemann, Wolfram, (2019) Metternich: Strategist and Visionary, Cambridge, Massachussets: Harvard University Press
