Του Νίκου Παπάζογλου,
Με τη συνθήκη των Παρισίων (30 Μαΐου 1814), γνωστή ως πρώτη ειρήνη των Παρισίων, η οποία έλαβε χώρα μετά την ήττα του Ναπολέοντα και την εξορία του στη νήσο Έλβα, σήμανε το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων και εγκαθίδρυσε ένα νέο εδαφικό καθεστώς στην Ευρώπη.
Λίγο αργότερα θα λάβει χώρα στη Βιέννη ένα ιστορικό συνέδριο, στο οποίο θα λάβουν μέρος πολλοί ηγεμόνες και βασιλείς της Ευρώπης. Σκοπός του συνεδρίου θα αποτελέσει η ανόρθωση ενός πολιτικού οικοδομήματος και η διοργάνωση ενός πολιτικού συστήματος στο χώρο της Ευρώπης. Για να πραγματοποιηθεί αυτό το όραμα, πρέπει να εξαλειφθούν κάθε εχθρική διάθεση και οποιαδήποτε επεκτατικά σχέδια εις βάρος άλλων κρατών, ενώ κάθε είδους κώλυμα πρέπει να τεθεί στο τραπέζι και να εξετασθεί δίχως παρερμηνείες.
Γενικό ζήτημα, στο οποίο ήρθαν όλοι σε πλήρη ομοφωνία, ήταν η αποκατάσταση των ηγεμονιών, οι οποίες συμπεριλήφθηκαν δια της βίας στις γαλλικές κτήσεις, μέσα από τους νικηφόρους πολέμους του Ναπολέοντα. Ομόφωνη ήταν και η απόφαση για τη διατήρηση του καθεστώτος στις χώρες της Γερμανίας. Άλλες ηγεμονίες πάλι θα μπορούσαν ή να αυτονομηθούν ή να προσαρτηθούν σε ανώτερες.
Καίρια διαφωνία δημιουργήθηκε γύρω από την Πολωνία και τη Σαξονία, ως προς την προσάρτησή αυτών, με υποψήφιες για τη διεκδίκησή τους να είναι η Ρωσία και η Πρωσία. Ο Γάλλος αντιπρόσωπος Ταλλεϋράνδος επιθυμούσε να σπείρει τη διχόνοια στις Μεγάλες Δυνάμεις που συμμετείχαν στο συνέδριο, ενώ ήταν υπέρμαχος των δικαιωμάτων των μικρών γερμανικών κρατιδίων. Θέλοντας να διαλύσει την ενότητα των Μεγάλων Δυνάμεων, παρέσυρε τους αντιπροσώπους της Αυστρίας (Μέττερνιχ) και της Αγγλίας (Κάσλρεϊ) να εναντιωθούν στις αξιώσεις της Ρωσίας και Πρωσίας. Εν συνεχεία κατάφερε, το επόμενο έτος, να συνάψει μυστική συμφωνία με τις τρείς χώρες, Γαλλία, Αγγλία και Αυστρία. Στη συμφωνία μάλιστα αυτή προστέθηκαν αργότερα η Ολλανδία, το Ανόβερο και η Βαυαρία.
Το σχέδιο του Ταλλεϋράνδου ήταν εξ ολοκλήρου δολοπλόκο, με την πολιτική του να είναι μονίμως στραμμένη στην εκπλήρωση των συμφερόντων της Γαλλίας, με οποιοδήποτε κόστος. Η παρουσία του στο συνέδριο της Βιέννης στάθηκε τροχοπέδη στην ειρηνική συμφιλίωση των κρατών, ενώ συνέβαλε στην ακύρωση της Παρισινής συνθήκης, της οποίας οι όροι υποβάθμιζαν τη Γαλλία και την εδαφική της ακεραιότητα. Μάλιστα, η πολιτική του διαφαίνεται ξεκάθαρα από τη φράση του ίδιου: «ἡ Γαλλία ἀφοῦ παύσῃ τοῦ εἶναι γιγάντιος, ἄρξηται πάλιν νά καταστῇ μεγάλη».
Προκαλεί εντύπωση όμως, το γεγονός πως την πολιτική της Γαλλίας υιοθέτησε και η Αγγλία. Άλλωστε είναι καταγεγραμμένη η επίσκεψη του Ταλλεϋράνδου στην Αγγλία πριν την έναρξη του συνεδρίου. Έτσι και η Αγγλία δεν έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα Ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Στο μεταξύ συνέβη και η απόδραση του Ναπολέοντα από την Έλβα στις 26 Φεβρουαρίου του 1815. Ο Ναπολέων ζήτησε αμνηστία για τη Γαλλία. Το συνέδριο της Βιέννης απάντησε με μια πρωτάκουστη απόφαση στην ιστορία των ηγεμόνων και κρατών. Συγκεκριμένα την απάντηση έδωσε η σύνοδος της Ευρώπης που είχε υπογράψει τη συνθήκη των Παρισίων και αποτελούνταν από οκτώ κράτη, όπου κήρυξε το Ναπολέοντα κοινό εχθρό της Ευρώπης. Η εισήγηση έγινε από τον Αυστριακό Μέττερνιχ που προέδρευε αλλά κατ’ ουσίαν επινοήθηκε από τον ομοεθνή του Ναπολέοντα, Ταλλεϋράνδου.
Εξαιτίας της δεύτερης εμφάνισης του Ναπολέοντα οι διεργασίες του Συνεδρίου δεν πρόλαβαν να ολοκληρωθούν και συνεχίστηκαν με το πέρας της τελικής πτώσης του Γάλλου αυτοκράτορα. Όταν ήρθε η στιγμή να ξανά αρχίσουν οι συνεδριάσεις, πρόεδρος ορίστηκε και πάλι ο υπουργός εξωτερικών της Αυστρίας Μέττερνιχ, διότι φιλοξενούσε και το συνέδριο στην πρωτεύουσα της χώρας του. Τα θέματα που θα έπρεπε να διευθετηθούν, χωρίστηκαν σε δύο τάξεις-κατηγορίες, αυτά που είχαν καθολική σημασία για την Ευρώπη και αυτά που αφορούσαν τα ιδιαίτερα ζητήματα των εκάστοτε χωρών. Τα πρώτα αποφασίζονταν από τα οκτώ κράτη της Παρισινής συνθήκης, δηλαδή τη Ρωσία, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Πρωσία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Αυστρία και τη Σουηδία, ενώ τα δεύτερα ήταν θέματα για τα οποία κλήθηκε να λάβει αποφάσεις συγκεκριμένη επιτροπή αντιπροσώπων των κρατών, όπως συνέβη στην περίπτωση της ίδρυσης της Γερμανικής Ομοσπονδίας και την εδαφική της έκταση. Απόφαση έπρεπε επίσης, να ληφθεί γύρω από το Πολωνικό και Σαξονικό το ζήτημα, όπως προαναφέρθηκε, ενώ προστέθηκαν και τα ζητήματα του βασιλείου των Κάτω Χωρών και της Ιταλίας, των κρατών της Ελβετίας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Σουηδίας αναφορικά με τις γεωγραφικές τους ανακατατάξεις.
Στο συνέδριο ο εκπρόσωπος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης για την αυτονόμηση των ηγεμονιών ή την προσάρτησή τους σε άλλα κράτη, λόγω της ελληνικής του καταγωγής, αλλά και με την άδεια του Αυτοκράτορα Αλεξάνδρου, παρενέβη και μίλησε για την ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους και την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος του Καποδίστρια και του (τουρκόφιλου) πρόεδρου του Συνεδρίου Μέττερνιχ:
Ι.Κ. «Νομίζω χρέος τῶν Μεγαλειοτάτων (Βασιλέων) (είναι) τό νά λάβετε ὁποίαν δήποτε ἐγκρίνετε πρόνοιαν καί διά τό παρά τῆς Ὀθωμανικῆς ἐξουσίας καταδυναστευόμενον Ἐλληνικόν ἔθνος, τό ὁποίον ὐπόφερε τόσους αἰῶνας τόν τυρρανικόν Ὀθωμανικό ζυγόν, καί τό ὁποῖον διακινδυνεύει νά πέσῃ εἰς τήν τελευταίαν ἐξόντωσιν καί τόν μηδενισμόν· ὅθεν δέν μοί φαίνεται δίκαιον τό νά ἀδιαφορήσωσιν αι Μεγάλαι Δυνάμεις».
Μ. «Κὐριε Κόμη! Ἡ Εὐρώπη δέν γνωρίζει Ἕλληνας, γνωρίζει Κράτος Ὀθωμανικόν, ὑπό τό ὁποῖον εἶναι ὑπεξούσιοι οἱ κατοικοῦντες εἰς τήν Ἑλλάδα Ἕλληνες. Ἐπʼ αὐτῷ τούτῳ, φαίνεται, Κύριε Κόμη, δυϊσχυρίσθης τόσον, καί ἄφισες ἔξω ἀπό τόν σύνδεσμον τῆς ἱερᾶς Συμμαχίας τό ἀπέραντον Ὀθωμανικόν Κράτος· ἀλλά δέν ἐπιτυγχάνεις τῶν περί τούτων ἐλπίδων σου».
Ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος, ο οποίος παρευρέθη στη συγκεκριμένη συνεδρίαση και έδωσε την ευκαιρία στον Καποδίστρια να υπερασπιστεί το Ελληνικό Έθνος, όταν άκουσε την απάντηση του Αυστριακού υπουργού θεώρησε πως υπονόμευε και την ίδια την Ρωσία, για αυτό και ανταπάντησε ο ίδιος:
Αλ. «Οἱ Ἕλληνες διά τῆς θείας Προνοίας καί τῆς Εὐρωπαϊκῆς αἰχμῆς θέλουν ἐλευθερωθῆ ἐγκαίρως, καί κατά τά ἀρχαῖα πατρογονικά των δίκαια θέλουν μείνει ἐλεύθεροι, αὐτόνομοι, καί ἀνεξάρτητοι».
Τέλος, «ἐκτός τῆς διευθετήσεως τῶν Εὐρωπαϊκῶν πραγμάτων καί τῆς πολιτικῆς διαρρυθμίσεως τῆς Εὐρώπης πράξις γενικώτερον χριστιανικόν χαρακτῆρα φέρουσα τῆς συνόδου εἶναι ἡ περί καταργήσεως τῆς δουλεμπορίας γενομένη ἐνταῦθα πρότασις». Σε αυτή την πρόταση όμως υπήρξαν και διαφωνούντες. Πιο συγκεκριμένα, η Γαλλία δεν ήθελε να δεσμευθεί σε τέτοιες υποσχέσεις, ενώ η Ισπανία και η Πορτογαλία διαμαρτυρήθηκαν με την αιτιολογία ότι αυτή η απόφαση θα διατάρασσε την, καταναγκαστική, ευημερία στις αμερικανικές αποικίες τους. Παρά όμως αυτές τις διαφωνίες, επήλθε μια ομόφωνη απόφαση και κατάφεραν, στις 20 Φλεβάρη του 1815 να διακηρύξουν ότι «Ἡ κατάργηση τῆς δουλείας εἶναι μέν αὐτῆ καθ’ ἑαυτήν ἔργον εὐκταιόταοτον, ἀλλ’ ὅτι ὁ προσδιορισμός τοῦ κατάλληλου χρόνου πρέπει ν’ αφεθῇ εἰς τήν κρίσιν τῶν ἐνδιαφερομένων κυβερνήσεων».
Οι εργασίες της Συνόδου έλαβαν τέλος επίσημα στις 21 Ιουνίου 1815 με τις υπογραφές των δυνάμεων-κρατών της Ευρώπης, εκτός της Ισπανίας η οποία αρνήθηκε για δικούς της λόγους να υπογράψει, της Τουρκίας και του Πάπα(διότι δεν συμπεριλήφθηκαν στον συνέδριο) υπέγραψαν την συνθήκη. Ο σκοπός όπως προανέφερα, ήταν να λυθούν τα μεγάλα ζητήματα του Ευρωπαϊκού χώρου και τα συγκεκριμένα κάποιων κρατών και να οικοδομήσουν ένα πολιτικό οικοδόμημα που θα προσέδιδε μια σταθερότητα στα τεκταινόμενα της Ευρώπης. Το Συνέδριο έκανε λόγο και για τον εσωτερικό πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό πολιτισμό του κάθε λαού. Η σύνοδος διακήρυξε να εξασφαλιστεί η ειρήνη των κρατών και των λαών και αναγνωρίζει τα δικαιώματά τους. Τέλος, τεράστιας σημασίας ήταν η επίσημη κατάργηση της δουλείας με οποιαδήποτε μορφή της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α. Φραντζής (1839), Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος Αθήναι.
- Π. Καρολίδου (1892) Ιστορία του ΙΘ΄ αιώνα. Αθήναι
