Της Παναγιώτας Χριστοδουλοπούλου,
H αυτοκρατορία των Maya αντιπροσωπεύει μία από τις πιο κυρίαρχες ιθαγενείς κοινωνίες της Κεντρικής Αμερικής. Εξαπλωνόταν σε διάφορες περιοχές μεταξύ του Μεξικού (Yucatan), της Μπελίσε, της Γουατεμάλας, του Ελ Σαβαδόρ και της Ονδούρας, γεγονός που τη διατηρούσε ασφαλή από εχθρικές επιδρομές άλλων φυλών. Η ονομασία των Maya προέρχεται από την αρχαία πόλη Mayapan, η οποία αποτέλεσε την τελευταία πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους στη μετα-κλασική περίοδο.
Ο πολιτισμός τους αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια δύο περιόδων. Οι πρώτοι οικισμοί των Maya εντοπίζονται περίπου το 1800 π.Χ., δηλαδή τη Προκλασική ή Διαμορφωτική Περίοδο, η οποία διήρκησε μέχρι το 250 μ.Χ. Τότε, οι άνθρωποι ασχολούνταν με τη γεωργία καλλιεργώντας διάφορους καρπούς όπως καλαμπόκι, φασόλια, κολοκύθες και ταπιόκα. Επίσης, τότε ανοικοδόμησαν πυραμίδες και διάφορα μνημεία από πέτρα. Η κλασική περίοδος, η οποία ξεκίνησε το 250 μ.Χ. θεωρείται «χρυσή», καθώς ο πολιτισμός των Maya διευρύνθηκε σε 40 πόλεις συμπεριλαμβανομένων των Tikal, Uaxactún, Copán, Bonampak, Dos Pilas, Calakmul, Palenque and Río Bec. Κάθε μία από αυτές διέθετε πληθυσμό μεταξύ 5.000 και 50.000 κατοίκων. Στο απόγειο της αυτοκρατορίας τους υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός τους πλησίασε περίπου τους 2.000.000 ανθρώπους.
Η φυλή των Maya διέπρεψε σε πολλούς τομείς ασκώντας έτσι μεγάλη επιρροή κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα μ.Χ.. Πιο συγκεκριμένα, ασχολήθηκαν με τη γεωργία αναπτύσσοντας τεχνικές άρδευσης που τους επέτρεπαν να διατηρούν τη γη τους καλλιεργημένη καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου ακόμη και σε διαστήματα ξηρασίας. Δημιούργησαν μία ιερογλυφική γραφή που περιελάμβανε ιδεογραφικά και φωνητικά σημάδια, τα υπολείμματα των οποίων συναντάμε σήμερα σε διάφορες στήλες και σε πέτρινες επιγραφές. Στα πλαίσια της αστρονομίας, έφτιαξαν δύο ημερολόγια, ένα πολιτικό (Haad) και ένα ιερό (Tzolkin). Το πολιτικό είχε 365 ημέρες (18 μήνες 20 ημερών ο καθένας) και το ιερό είχε 260 ημέρες διαιρεμένες σε τρεις κατηγορίες μηνών (με 20 μέρες ο καθένας). Παράλληλα, μπορούσαν να ερμηνεύουν πολλά ουράνια άστρα και να προβλέπουν με ακρίβεια ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις. Στη μηχανική, ένα από τα πιο αξιοσημείωτα επιτεύγματά τους ήταν το «Arco Falso» που τους έδινε τη δυνατότητα να κατασκευάζουν μεγάλα έργα όπως γέφυρες και κτίρια.
Όσον αφορά τη θρησκεία, οι Mayas ήταν πολυθεϊστές. Λάτρευαν θεότητες που συνδέονταν με τη φύση. Η ερμηνεία των θεοτήτων συνδεόταν με την αστρονομία και το ημερολόγιό τους. Οι πρωταρχικοί θεοί τους ήταν ο Hunab Ku (πιστευόταν από όλους), ο Itzamná (Θεός της σοφίας), η Ixchel (Θεά της γονιμότητας και του νερού), o Yum Kaax (Θεός της γεωργίας) και ο Kukulkán (Θεός του νερού και του ανέμου). Οι υπεύθυνοι για την τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων ήταν οι ιερείς, οι οποίοι ήταν αφοσιωμένοι στην πνευματική καλλιέργεια, στις θεϊκές τελετές και θυσίες. Για τη λατρεία των Θεών οι Mayas κατασκεύαζαν πυραμίδες ως λατρευτικούς ναούς. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους είναι καταγεγραμμένες στο διάσημο βιβλίο τους «Popol Vuh».
Σχετικά με την πολιτική οργάνωση, οι Mayas δημιούργησαν πόλεις-κράτη οι οποίες διέθεταν σχετική αυτονομία με δικές τους κυβερνήσεις. Οι πολιτικοί αρχηγοί αναλάμβαναν θρησκευτικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες. Παρόλο που η αυτοκρατορία τους χωριζόταν σε αυτόνομα κράτη, όλες αυτές οι πόλεις αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής αυτοκρατορίας και είχαν τα ίδια έθιμα και κοινή θρησκεία. Η οργάνωση της κοινωνία τους ήταν ιεραρχικά δομημένη. Στην κορυφή, βρίσκονταν οι ιερείς οι οποίοι ήταν μέλη της θρησκευτικής τάξης και διέθεταν την ανώτατη εξουσία, καθώς θεωρείτο ότι ήταν ικανοί να επικοινωνούν με τους Θεούς. Αμέσως μετά έρχονταν οι κυβερνήτες. Επρόκειτο για οικογένειες που αναλάμβαναν να κυβερνήσουν τις πόλεις-κράτη. Ντύνονταν με έναν ιδιαίτερο και επιδεικτικό τρόπο γεγονός που τους διαφοροποιούσε από τους υπολοίπους. Ακολουθούσαν οι ευγενείς οι οποίοι ήταν στρατιωτικοί αρχηγοί, ανώτατοι αξιωματούχοι, ενώ κάποιοι ήταν και έμποροι. Έπειτα, οι εργάτες και οι αγρότες οι οποίοι συνήθως ζούσαν στα περίχωρα της πόλης και σε ορισμένες περιπτώσεις θεωρούνταν σκλάβοι. Στη βάση βρίσκονταν οι δούλοι οι οποίοι ήταν τα κατώτερα μέλη της κοινωνίας των Maya. Εργάζονταν για τους ευγενείς και το κράτος με εξαναγκαστικό κυρίως τρόπο.
Η ενδυμασία των Maya εξαρτιόταν από την κοινωνική τάξη που ανήκαν. Οι γυναίκες των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων φορούσαν μακριές φούστες και φαρδιές μπλούζες από βαμβάκι τις οποίες μπορούσαν να κεντήσουν με πολλά χρώματα. Οι άνδρες-γεωργοί φορούσαν μόνο ένα «pati», δηλαδή ένα παντελόνι. H βασιλική οικογένεια και αυτοί που υπηρετούσαν στο κράτος ήταν ντυμένοι με πιο κομψά ενδύματα τα οποία είχαν πάνω φτερά και πολύτιμες πέτρες και φορούσαν ζώνες και σανδάλια. Η οικονομία των πόλεων-κρατών βασιζόταν κυρίως στη γεωργική παραγωγή. Μέσω των καλλιεργειών τους παρήγαγαν φάρμακα, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και κατασκευαστικά υλικά. Η γεωργία τους ήταν πολύ αναπτυγμένη χάρη στις προηγμένες αρδευτικές πρακτικές που είχαν δημιουργήσει.
Η πτώση της αυτοκρατορίας των Maya ξέσπασε στα τέλη του 9ου αιώνα μ.Χ.. Οι μεγάλες πόλεις άρχισαν να εγκαταλείπονται και τα δημόσια έργα να παραμελούνται. Τα αίτια της παρακμής αυτής παραμένουν μέχρι και σήμερα άγνωστα. Μία θεωρία υποστηρίζει ότι η μεγάλη δημογραφική ανάπτυξη και η αύξηση των διατροφικών αναγκών εξάντλησαν τους φυσικούς πόρους με αποτέλεσμα η διαβίωση να καθίσταται αδύνατη. Μία άλλη μελέτη θεωρεί ότι οι επιδημίες, αλλά και οι περιβαλλοντικές καταστροφές που επέφεραν μεγάλες περιόδους ξηρασίας εξάντλησαν τους Mayas. Άλλη θεωρία ισχυρίζεται πως οι συνεχείς πόλεμοι μεταξύ ανταγωνιστικών κρατών-μελών οδήγησαν στην κατάρρευση των στρατιωτικών μηχανισμών, των οικογενειακών δεσμών (γάμοι) και των εμπορικών συμμαχιών μεταξύ τους. Αυτά με τη σειρά τους οδήγησαν στον περιορισμό της δυναστικής εξουσίας με αποτέλεσμα να διαλυθούν οι θρησκευτικές παραδόσεις και τελετές και να επικρατήσει το χάος.
Άλλοι αποδίδουν την παρακμή στην κατάκτηση της Αμερικής από τους Ισπανούς οι οποίοι αποτελείωσαν την κουλτούρα των Maya, ενώ αυτή βρισκόταν ήδη σε παρακμή. Ωστόσο, σήμερα υπάρχουν απόγονοι των Maya οι οποίοι ζουν στην Κεντρική Αμερική: στη Μπελίσε, στη Γουατεμάλα, στην Ονδούρα, στο Ελ Σαλβαδόρ και σε μερικά σημεία του Μεξικού. Η πλειοψηφία όμως, κατοικεί στη Γουατεμάλα η οποία φιλοξενεί το Εθνικό Πάρκο Tikal όπου βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας ομώνυμης πόλης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Joshua J. Mark, από την ιστοσελίδα Ancient History, στο «Maya Civilization», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα History, στο «Maya», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Enciclopedia de Historia, στο «Civilización maya», Διαθέσιμο εδώ
