Alberobello: Mια μικρή πόλη βγαλμένη από ταινία φαντασίας

Της Δήμητρας Κούβελα,

Η μικρή πόλη της Απουλίας Alberobello αποτελεί έναν άγνωστο προορισμό για τους περισσότερους επισκέπτες της Ιταλίας, που συνήθως προτιμούν την εξόρμηση στα ευρέως γνωστά αξιοθέατα του βορρά. Τι κάνει, όμως, την τοποθεσία αυτή τόσο ξεχωριστή και ιδιαίτερη;

Η μικρή αυτή πόλη, μόλις 56 χιλιόμετρα μακριά από το λιμάνι του Bari, είναι γεμάτη από κτίσματα με κωνικούς τρούλους, που χρονολογούνται από τις αρχές έως τα μέσα του 14^ου  αιώνα. Τα περίπου 1.500 ιδιαίτερα αυτά κτίρια μεταμορφώνουν την πόλη από κοινότυπη σε ένα μέρος βγαλμένο από την ταινία «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών». Η ευρεία χρήσης της τεχνικής των τρούλων, μαζί με το γεγονός ότι τα κτίσματα αυτά είναι ακόμη κατοικήσιμα, καθιστά την τοποθεσία ξεχωριστή, γεννώντας τις προϋποθέσεις για την ένταξή της από το 1996 στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Βέβαια, για κάποιες περιοχές της πόλης, υπήρχε ήδη κάποιου είδους προστασία και αναγνώριση από το 1909.

Η τεχνική των κωνικών απολήξεων των κτισμάτων έχει τις ρίζες της στην προϊστορική εποχή. Τα κτίρια είναι κατασκευασμένα από ανεπεξέργαστους ασβεστόλιθους, οι οποίοι συλλέχθηκαν από κοντινές περιοχές. Η απόληξη των κτισμάτων είναι άλλοτε πυραμιδοειδής, άλλοτε σε μορφή τρούλου και άλλοτε κωνική, αποτελούμενη από ασβεστολιθικές πλάκες. Πιο συγκεκριμένα, οι κωνικές αυτές απολήξεις, οι λεγόμενοι trulli, χρησίμευαν ιδιαίτερα σε κτίσματα με λειτουργία αγροτικών καταφυγίων, αποθηκών και ως μόνιμη κατοικία μικρών γαιοκτημόνων ή αγροτών. Τα ιδιαίτερα αυτά κτίρια εντοπίζονται σε έκταση 11 εκταρίων, σε 6 αγροτεμάχια, που καταλαμβάνουν δύο περιοχές της πόλης: 1.030 κτίσματα στη γειτονιά Rione Monti και 590 κτίσματα στη Rione Aia Piccola. Eκτός αυτών, συναντάμε κάποια μεμονωμένα κτίρια, όπως την Casa d’ Amore και το Museo Storico.

Οι πηγές εύρεσης των ασβεστολιθικών πλακών για την κατασκευή των τρούλων ήταν είτε τα σημεία εκσκαφής για την κατασκευή υπόγειων δεξαμενών, είτε χωράφια και προεξοχές βράχων. Τα κτίσματα έχουν ορθογώνια κάτοψη, με κωνικές στέγες, οι τοίχοι των οποίων ήταν ασβεστωμένοι και κτισμένοι επάνω στο ασβεστολιθικό πέτρωμα, με την τεχνική της κατασκευής από λίθους χωρίς τη χρήση κάποιου συνδετικού υλικού. Οι τοίχοι παρουσιάζουν διπλό στρώμα, με πυρήνα από χαλίκια. Συνήθως διαθέτουν και παράθυρα, ενώ στο εσωτερικό διαθέτουν χώρο για τζάκι και εσοχές. Η οροφή αποτελείται και αυτή από διπλό στρώμα, ενώ το εσωτερικό αποτελείται από αιχμηρού σχήματος λίθο, που εκτός από την παρούσα χρήση του για την κατασκευή του τρούλου, χρησιμοποιείτο και στις κατασκευές αψίδων. Το τελικό κομμάτι της κατασκευής ήταν η κωνική απόληξη που σχηματιζόταν με την τοποθέτηση μερών υδατοστεγών ασβεστολιθικών πλακών. Η σύνδεση της στέγης με την κυρίως κατασκευή γινόταν μέσω απλών γωνιακών καμαρών, επιτρέποντας, έτσι, τη μετάβαση από την ορθογώνια διαμόρφωση των τοίχων στα κυκλικά ή οβάλ τμήματα της οροφής.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι οροφές διακοσμούνταν με μυθολογικά ή θρησκευτικά σύμβολα, πολλές φορές αποτροπαϊκά εναντίον του κακού και της κακοτυχίας. Τα γείσα στη βάση της οροφής τοποθετούντο με σκοπό την απομάκρυνση του νερού της βροχής, το οποίο διοχετευόταν μέσω μιας πλάκας σε μια δεξαμενή νερού κάτω από την οικία. Η πρόσβαση στην οροφή γινόταν μέσω ειδικής κατασκευής στενών λίθων. Η τεχνική της κατασκευής λίθινων τειχών χωρίς συνδετικό υλικό χρησιμοποιείται στην περιοχή της Απουλίας για μια τουλάχιστον χιλιετία.

Στα μέσα του 14^ου αιώνα, η περιοχή του Alberobello παραχωρήθηκε στον πρώτο Κόμη του Conversano από τον πρίγκιπα του Taranto, προς τιμήν των υπηρεσιών που προσέφερε στις Σταυροφορίες. Στα μέσα του 16^ου αιώνα, είχαν ανεγερθεί περίπου 40 κτίσματα με την τεχνική των τρούλων. Το 1620, όμως, η τεχνική επεκτάθηκε, με νέα κτίσματα στην ίδια τεχνοτροπία, όπως μύλους, φούρνους και πανδοχεία, έπειτα από εντολή του κόμη Gian Girolamo Guercio.

Το 1797, έτος κατάργησης της φεουδαρχίας στην περιοχή, ήταν η χρονιά που η πόλη απέκτησε τη σημερινή της ονομασία. Τότε ήταν που ο βασιλιάς της Νάπολης, Φερδινάνδος IV, της παραχώρησε τον τίτλο της «βασιλικής πόλης» και, έκτοτε, δεν υπήρξαν νέες κατασκευές τέτοιων κτισμάτων. Η αξιοποίηση και ανάδειξη του μνημείου έχει ξεκινήσει από τις αρχές του 20^ου αιώνα, όταν το κτίσμα Trullo Sovrano και η γειτονιά Rione Monti, το πρώτο το 1923 και η δεύτερη το 1928, ανακηρύχτηκαν εθνικά μνημεία, με περαιτέρω κτίρια να προστίθενται στη συνέχεια στη λίστα «προστασίας». Μετά την αναγνώριση από την UNESCO, το 2011 υιοθετήθηκε σχέδιο διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς με σκοπό την ακεραιότητα και την ενίσχυση της συντήρησής της μικρής πόλης μέσω της τοπικής ανάπτυξης, δίνοντας έμφαση  στην περιβαλλοντική και υλική αξία του μνημείου. Σήμερα, τα κτίσματα αυτά, εκτός από κατοικίες, χρησιμοποιούνται και ως ταξιδιωτικά καταλύματα, εξυπηρετώντας τις ανάγκες των ολοένα και αυξανόμενων τουριστών, καθώς, λόγω μεγάλου πάχους των τοίχων, παραμένουν δροσερά τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• The Trulli of Alberobello, UNESCO, διαθέσιμο εδώ
• Alberobello in Puglia: No other place like it in the world, Wine and Travel Italy, διαθέσιμο εδώ
• Alberobello: To χωριό των χόμπιτ, Art Travel, διαθέσιμο εδώ