Της Κωνσταντίνας Αυγερίνου,
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη φράση «Τα παιδία παίζει» για να δηλώσουν πόσο άρρηκτα συνδεδεμένο με την παιδική ηλικία είναι το παιχνίδι. Η εν λόγω παροιμία, πλέον, χρησιμοποιείται για να αναφερθούμε σε ένα πρόσωπο, συνήθως ενήλικο, που είναι απορροφημένο σε μια κατάσταση ή δραστηριότητα και όταν του απευθύνουμε το λόγο δεν έχει την ανταπόκριση που θα θέλαμε να έχει, λόγω της προσκόλλησής του σε κάτι που εμείς, ίσως, θεωρούμε λιγότερο σημαντικό. Είναι, όμως, κακό «τα παιδία (και όχι μόνο) να… παίζει»; Φυσικά και όχι! Ειδάλλως, σήμερα έχουν αναγνωριστεί οι θεραπευτικές του ιδιότητες, οι οποίες και εφαρμόζονται στα πλαίσια της Παιγνιοθεραπείας (Play Therapy).
Το Παιχνίδι (Play) αποτελεί έναν από τους οκτώ τομείς έργου σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Εργοθεραπευτών (American Occupational Therapy Association – AOTA, 2014) και ορίζεται ως κάθε αυθόρμητη ή οργανωμένη δραστηριότητα που παρέχει ευχαρίστηση, ψυχαγωγία, αναψυχή ή διασκέδαση. Ένας παλιότερος ορισμός, σύμφωνα με τη Δρ. Sheridan -παιδιάτρου που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από την κοινότητα των επαγγελματιών υγείας παιδιών και εφήβων- αναφέρει πως αποτελεί την πρόθυμη συμμετοχή στην ευχάριστη σωματική ή διανοητική προσπάθεια για την απόκτηση συναισθηματικής ικανοποίησης. Ένας ενιαίος, κοινά αποδεκτός, ορισμός δεν υφίσταται, αλλά καθένας από τους ορισμούς που έχουν δημιουργηθεί απεικονίζει τη θεωρητική σκοπιά του συντάκτη του. Όποια και να είναι η μορφή του παιχνιδιού, σε οποιαδήποτε ηλικιακή ομάδα, διαθέτει έξι πυλωτικά χαρακτηριστικά:
- Το παιχνίδι κινητοποιείται εγγενώς.
- Το παιχνίδι περιλαμβάνει προσοχή στα μέσα παρά στους στόχους.
- Το παιχνίδι κυριαρχείται από τον οργανισμό και όχι από τα ερεθίσματα.
- Το παιχνίδι περιλαμβάνει τη μη- κυριολεκτική ή προσποιητή συμπεριφορά.
- Το παιχνίδι είναι απαλλαγμένο από τους εξωτερικά επιβληθέντες κανόνες.
- Το παιχνίδι απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του παίκτη.
Πηγή εικόνας: Unsplash
Συχνότερη αναφορά γίνεται στη σχέση παιδιού – παιχνιδιού. Οι επικοινωνιακές δεξιότητες των παιδιών καθυστερούν σε σχέση με τη γνωστική τους ανάπτυξη, με το έλλειμα αυτό να αντισταθμίζεται μέσω του παιχνιδιού όπου τα παιδιά επικοινωνούν τις ανησυχίες τους με τον κόσμο που τα περιβάλλει. Τα αντικείμενα – παιχνίδια που χρησιμοποιούνται, αντιπροσωπεύουν τις «λέξεις» και η διαδικασία χρήσης αυτών αντιπροσωπεύει μια «γλώσσα δραστηριοτήτων». Ο συνδυασμός τους, συνιστά μια προβολική διαδικασία του εσωτερικού κόσμου των παιδιών, εξωτερικεύοντας τα άγχη, τους φόβους, τις φαντασίες και την ενοχή τους πάνω στα παιχνίδια και όχι στα φυσικά πρόσωπα του περιβάλλοντός τους.
Δεν αποτελεί μόνο τομέα των παιδιών η ενασχόληση με δραστηριότητες που προκαλούν συναισθηματική ευεξία. Στους ενήλικες, συνήθως, αναφερόμαστε με τους όρους «ψυχαγωγία» για να τονίσουμε ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ ευχαρίστησης και πνεύματος ή «ελεύθερος χρόνος» δηλαδή δραστηριότητα που διαφοροποιείται από την εργασία. Το ενήλικο παιχνίδι περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα ενασχολήσεων του ελεύθερου χρόνου, που επιτρέπουν την υιοθέτηση μη εργασιακών ρόλων. Παρέχει ένα διάλειμμα από την πραγματικότητα και επιτρέπει την ανανέωση και την επανενδυνάμωση, μέσα από θεματικές συγκεντρώσεις, εορτασμούς και αθλητικές δραστηριότητες. Κάποιες φορές παρ’ όλα ταύτα, οι ενήλικες ασχολούνται με όμοιες με τα παιδιά δραστηριότητες, πράγμα το οποίο μας φανερώνει την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για δημιουργικότητα και παιχνιδιάρικη διάθεση.
Το παιχνίδι εντός των κλινικών πλαισίων για θεραπευτικό σκοπό μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυρίως με τρεις τρόπους: το παιχνίδι για την αξιολόγηση των δυσλειτουργιών του ατόμου, το παιχνίδι ως μορφή θεραπείας και το παιχνίδι ως μέθοδος θεραπείας. Αξιολογητικά, εφαρμόζεται κυρίως σε παιδιά μικρότερων ηλικιών. Η διαφορά μεταξύ μορφής και μεθόδου θεραπείας είναι πως, στην πρώτη περίπτωση χρησιμοποιούνται υλικά παιχνιδιού και δραστηριότητες για βελτίωση δεξιοτήτων, ενώ στη δεύτερη περιλαμβάνονται τα θεραπευτικά πλαίσια αναφοράς που θεωρούν το παιχνίδι μέσον και αποτέλεσμα.
Σε περιπτώσεις όπου το παιχνίδι χρησιμοποιείται στα πλαίσια θεραπειών σε παιδιά, η θεραπευτική σχέση που σχηματίζεται μεταξύ παιδιού και θεραπευτή έχει διττό σκοπό: την ανακάλυψη των εσωτερικών μηχανισμών που υποκινούν το παιδί σε παιχνίδι, μαζί με την ερμηνεία των επιλογών του και την καλλιέργεια ενός δεσμού με τρόπο τέτοιο που το παιδί θα νιώσει ασφάλεια να ξεδιπλώσει πλευρές του χαρακτήρα του. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από διαδραστική αλληλεπίδραση μεταξύ θεραπευτή και παιδιού. Το παιχνίδι δύναται να χρησιμοποιηθεί σα μέσο θεραπείας για την ανάπτυξη ή βελτίωση δεξιοτήτων σε όλες τις βασικές συνιστώσες εκτέλεσης λειτουργικών ενασχολήσεων (κινητικές, αντιληπτικές, γνωστικές, ενδοπροσωπικές και διαπροσωπικές δεξιότητες) οι οποίες θα του επιτρέψουν να ανταποκρίνεται κατάλληλα και προσαρμοστικά σε διαφορετικές καταστάσεις.
Κάποιες φορές μπορεί να προταθεί από τους ειδικούς η χρήση παιχνιδιού σε ενήλικες, κυρίως σε ειδικούς πληθυσμούς, όπως σε άτομα με νευρομυϊκά σύνδρομα, ψυχικές διαταραχές ή και γνωστικά ελλείμματα, αλλά κατά κύριο λόγο όχι ως αυτοτελή θεραπεία, αλλά ως κομμάτι της ήδη εφαρμοζόμενης θεραπείας -παραδείγματος χάριν της ψυχοθεραπείας.
Η αδόμητη φύση του, η έλλειψη κανόνων και περιορισμών, η ευεξία ψυχής σε συνδυασμό με την αποφυγή της πραγματικότητας για λίγα λεπτά καθιστούν το παιχνίδι οποιασδήποτε μορφής ελκυστικό, φέρνοντας στην επιφάνεια πτυχές του εσωτερικού μας κόσμου, με τα επιστημονικά δεδομένα να αναγνωρίζουν τα οφέλη του και να το εντάσσουν ολοένα και περισσότερο στις παρεμβάσεις παντός μορφής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Creek, J. & Lougher, L. (2014) Εργοθεραπεία και Ψυχική Υγεία, Τέταρτη έκδοση. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ
- Κουλουμπή, Μ. (2017) ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Η προσέγγιση της Εργοθεραπείας. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ
- Sheridan. M. (2014) ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Από τη Γέννηση ως τον Έκτο Χρόνο. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ
