Της Σοφίας-Δυσσέλιας Λίτσα,
Τις τελευταίες μέρες, γινόμαστε όλοι μάρτυρες ενός μαζικού κύματος καταγγελιών για λεκτική, σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική κακοποίηση στον χώρο του θεάματος, αλλά και του αθλητισμού. Ξαφνικά άτομα που αποκαλούσαμε μέχρι πρότινος «ιερά τέρατα» του «ιερού άβατου» του θεάτρου αποκαθηλώθηκαν το ένα μετά το άλλο. Αν οι καταγγελίες εις βάρος τους αληθεύουν, αποκαλύπτεται πως πρόκειται για σκέτα τέρατα, που με το κλείσιμο των φώτων μοίραζαν φόβο και ταπείνωση στους γύρω τους.
Οι βιασμοί, ψυχής και σώματος, που καταγγέλλονται αυτές τις μέρες δεν πρέπει να μας κάνουν να αναρωτιόμαστε βλακωδώς «γιατί τώρα;». Τα περιστατικά αυτά πάντα υπήρχαν, ωστόσο η κοινωνία μας δεν ήταν έτοιμη να τα ακούσει. Όταν η άσημη -τότε- Έλλη Λαμπέτη κατήγγειλε τη θεά του σανιδιού Μαρίκα Κοτοπούλη για αντιεπαγγελματική συμπεριφορά στον Σύνδεσμο Ελλήνων Ηθοποιών, όλοι μίλησαν για «ένα αυθάδικο που γκρινιάζει». Όταν, μόλις την προηγούμενη δεκαετία Ελληνίδες ηθοποιοί, όπως η Ευδοκία Ρουμελιώτη, η Σοφία Παυλίδου και η Τζένη Μπότση, μίλησαν για κακοποιητικές συμπεριφορές στον εργασιακό τους χώρο, χαρακτηρίστηκαν «γραφικές», «υπερβολικές» κ.ο.κ., ενώ οι υποθέσεις τους πέρασαν στα ψιλά γράμματα. Είναι, λοιπόν, ανεπίτρεπτο να αναρωτιόμαστε -βλακωδώς- «γιατί τώρα;». Ίσα-ίσα, πρέπει να λέμε «ευτυχώς που ήρθε το τώρα».
Ας δούμε, όμως, το χρονικό των καταγγελιών. Αισίως -ή και όχι- φτάνουμε στο 2021. Η Ολυμπιονίκης της Ιστιοπλοΐας, Σοφία Μπεκατώρου, καταγγέλλει δημοσίως την προ 20ετίας σεξουαλική παρενόχληση που υπέστη από ισχυρό παράγοντα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ιστιοπλοΐας και λίγες μέρες μετά αποφασίζει να κατονομάσει και τον φερόμενο ως βιαστή της. Σύμφωνα με τον Εισαγγελέα, πρόκειται για έγκλημα που έχει παραγραφεί, επομένως η υπόθεσή της κλείνει δια παντός. Η Κυρία -εσκεμμένα το «Κ» κεφαλαίο- Σοφία Μπεκατώρου δεν κατάφερε να κλείσει στη φυλακή τον βιαστή της. Παρ’ όλα αυτά, κατάφερε κάτι πολύ σημαντικότερο, να ξυπνήσει θαμμένες μνήμες σε κακοποιημένες ψυχές και κορμιά και να δώσει δύναμη και φωνή ώστε να βγουν και να μιλήσουν. Στις 26 Ιανουαρίου, ακολουθεί καταγγελία της ηθοποιού Ζέτας Δούκα σε πρωινή εκπομπή. Στη συνέχεια, αρχίζει η καταιγίδα. Κατερίνα Λέχου, Τζένη Μπότση, Κατερίνα Γερονικολού, Άννα-Μαρία Παπαχαραλάμπους, Λένα Δροσάκη, Νίκος Σ., Δημήτρης Μοθωναίος, Λυδία Σέρβου, Πηνελόπη Αναστασοπούλου, δεκάδες ακόμα γυναίκες και άνδρες, των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρονται χάριν συντομίας, κατήγγειλαν την κακοποίηση που έχουν υποστεί. Σύμφωνα, μάλιστα, με το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΗ, μέσα σε λιγότερο από δύο εβδομάδες έχουν γίνει πάνω από 1.000 καταγγελίες! Τόσο τα νούμερα όσο και οι περιγραφές είναι σοκαριστικές. Άτομα που αγαπούσαμε, θαυμάζαμε και πετούσαμε τριαντάφυλλα στις υποκλίσεις τους, άτομα που έχουμε χαρεί/πονέσει με τα τραγούδια τους φαίνεται να έχουν βλάψει σε κακουργηματικό βαθμό άλλους ανθρώπους, δημιουργώντας τους τραύματα που ενδέχεται να μην κλείσουν ποτέ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όσοι περισσότεροι οι καταγγέλλοντες τόσοι περισσότεροι και οι «άπιστοι Θωμάδες», οι οποίοι αμφισβητούν την αλήθεια των καταγγελιών, τα κίνητρα και τις προθέσεις των φερόμενων θυμάτων. Φράσεις όπως: «Όταν είχε δόξα ήταν καλά», «όλα τα κάνει για 10 λεπτά δημοσιότητας», «δεν την/τον ξέρει ούτε η μάνα της/του» διαιωνίζουν το πρόβλημα, εμποδίζοντας άλλους ανθρώπους από το να βγουν και να μιλήσουν. Αν ενστερνίζεστε κάποια από αυτές τις φράσεις, παρακαλώ διακόψτε εδώ την ανάγνωση. Πώς είναι δυνατόν να πιστεύει κάποιος ότι σε μια κοινωνία που ο βιασμός -κακώς- σημαίνει στιγματισμό για το θύμα υπάρχουν γυναίκες, κόρες, μητέρες, άνδρες, γιοι, πατέρες που λένε ψέματα ότι έχουν υπάρξει θύματα απλά για λίγη δημοσιότητα; Πώς γίνεται κάποιος να ισχυρίζεται ότι άνθρωποι εκμεταλλεύονται ένα τέτοιο ζήτημα για αυτοπροβολή; Μάλλον το ισχυρίζεται γιατί μέχρι εκεί φτάνει ο αξιακός κώδικάς του.
Άλλες αισχρές φράσεις που ακούστηκαν αυτές τις μέρες: «πάντα υπήρχε το σεξουαλικό αλισβερίσι στο θέατρο» και «καθίστε φρόνιμα». Η πρώτη ειπώθηκε από γνωστή ηθοποιό, η οποία με την τοποθέτησή της τεχνηέντως μίλησε για συναίνεση των φερόμενων θυμάτων με στόχο τα προσωπικά οφέλη, χαρακτηρίζοντάς τις εμμέσως πλην σαφώς με χαρακτηρισμούς που δεν έχουν θέση σε αυτό το κείμενο, μειώνοντας τις ίδιες αλλά και το κύρος των καταγγελιών τους. Σε ό,τι έχει να κάνει με τη «φρονιμάδα», είναι περιττό να θυμίσουμε πως καμία μεγάλη αλλαγή δεν συντελέστηκε από φρόνιμους και καθιστούς ανθρώπους. Αν οι πρόγονοί μας το 1821, για παράδειγμα, κάθονταν φρόνιμα, αυτή τη στιγμή πολύ πιθανό εγώ να έγραφα στα τούρκικα. Και αυτό τα λέει όλα.
Ενστάσεις, βέβαια, δεν διατυπώνονται μόνο για την αλήθεια ή αναλήθεια των καταγγελιών, αλλά και για το μέσο στο οποίο οι καταγγέλλοντες επιλέγουν να απευθυνθούν. Μέρος της αυτοαποκαλούμενης «ελίτ του καλλιτεχνικού χώρου», του θεάτρου συγκεκριμένα -του ποιοτικού γαρ-, κατακεραυνώνει εκείνες και εκείνους που επιλέγουν να μιλήσουν για την κακοποίηση που έχουν υποστεί σε τηλεοπτικές εκπομπές και στα social media, σε όλα αυτά τα -πολύ εμπορικά για εκείνους- μέσα. Ξεχνούν, όμως, αυτοί τις ικεσίες τους προς τα «ευτελή» αυτά μέσα, όταν θέλουν να προωθήσουν μια -«ποιοτική» πάντα- παράστασή τους. Ξεχνούν, επίσης, πως οι φερόμενοι θύτες είναι οι κατ’ εξοχήν εκπρόσωποι αυτής της ελίτ, πράγμα που από μόνο του εγείρει προβληματισμούς σχετικά με το σε ποιους ανθρώπους επιτρέπουμε να σκαρφαλώνουν σε βάθρο. Οι άνθρωποι αυτοί καταφέρονται εναντίον των «ψυχαγωγικών» εκπομπών και ζητούν από τα θύματα να ακολουθήσουν την οδό της Δικαιοσύνης.
Αναμφίβολα, η Δικαιοσύνη είναι ο σωστότερος κριτής. Τι γίνεται, όμως, όταν κάποιος/α καταγγείλει ένα παραγεγγραμμένο έγκλημα; Τι γίνεται, όταν ο φερόμενος θύτης, έχοντας βγει νικητής λόγω της παρόδου του χρόνου, θελήσει να βλάψει για ακόμα μια φορά αυτόν που τον κατήγγειλε; Ποιος εγγυάται την ασφάλεια του θύματος, όταν το ζήτημα δεν έχει βγει στα φώτα της δημοσιότητας και ο θύτης έχει το δικαίωμα να δρα ανενόχλητος; Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι η ίδια με την απάντηση στο γιατί τα θύματα απευθύνονται στην τηλεόραση. Δεν το κάνουν, λοιπόν, ούτε για δημοσιότητα ούτε από ματαιοδοξία. Το επιλέγουν για ενημέρωση και επαγρύπνηση του κοινού και προστασία της ίδιας τους της ζωής. Εξάλλου, είναι γνωστό πως η κοινωνική κατακραυγή είναι πολλές φορές η βαρύτερη των ποινών.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να πούμε πως η βία, σε κάθε της μορφή, δεν είναι γνώρισμα μόνο του θεάτρου. Ας ελπίσουμε ότι η κάθαρση που έτυχε να ξεκινήσει από τον λαμπερό χώρο αυτού θα επεκταθεί και στον χώρο του αθλητισμού, της πολιτικής, των επιχειρήσεων και σταδιακά παντού. Η κακοποίηση, δυστυχώς, συναντάται σε κάθε μέρος, γι’ αυτό και χρέος θυμάτων και μαρτύρων είναι να μοιράζονται το τι έχουν ζήσει ώστε να ενημερώνεται το ευρύ κοινό. Είναι καιρός η «Αγία Ελληνική οικογένεια» να πάψει να ενδιαφέρεται για το τι θα πει ο κόσμος και να μιλήσει στα παιδιά της για τη βία και την αντιμετώπισή της. Είναι καιρός οι γονείς να πάψουν να κακοποιούν τα παιδιά τους και οι παρατηρητές να μην κοιτάνε τη δουλειά τους, όταν πρόκειται για τέτοια περιστατικά, αλλά να παρεμβαίνουν, γιατί με μια παρέμβασή τους μπορούν να σώσουν μια ανθρώπινη ψυχή. Το σχολείο με τη σειρά του οφείλει να μιλήσει στα παιδιά περί σεξουαλικής αγωγής, έτσι ώστε να ξέρουν τι σημαίνει κάθε άγγιγμα και να αντιδρούν αναλόγως. Ενώ, πρέπει και η κοινωνία η ίδια να καταστήσει σαφές πως δεν έχει χώρο για θύτες στους κόλπους της.
Τα τραγικά που καταγγέλλονται αυτή την εποχή ενώπιόν μας δεν πρέπει να μας απογοητεύουν, ούτε να μας κάνουν να χάνουμε την πίστη μας στον κόσμο. Ο κάθε ένας από εμάς, σύμφωνα με τον Ζαν Πωλ Σαρτρ, είναι οι επιλογές του. Υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων, οι καλοί και οι κακοί. Το θέμα, λοιπόν, είναι: εσύ ποιους επιλέγεις;
