Της Ελένης Σακκά,
Θα μπορούσε άραγε να γυρίσει ο χρόνος πίσω; Να εξαφανιστούν από τα πρόσωπα των ανθρώπων τα σημάδια γήρανσης; Οι ρυτίδες, τα σημάδια έκφρασης, αυτά που χαράσσονται στα πρόσωπά τους, όταν γελούν ή θυμώνουν ή λυπούνται, και ύστερα ίσως να τους ακολουθούν στη ζωή τους μόνιμα χαραγμένα εκεί. Για να δούμε εάν αυτό είναι εφικτό και για να αντιληφθούμε βέβαια τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η γήρανση και η βιολογική μας ηλικία, θα πρέπει πρώτα να εστιάσουμε στην κυτταρική της βάση, στους μηχανισμούς δηλαδή που έχουν τα κύτταρά μας ώστε να γερνούν κι ύστερα να αποσύρονται ή όχι από τον οργανισμό μας.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να διευκρινιστεί πως με τον όρο βιολογική ηλικία εννοούμε την όψη ενός οργανισμού μέσα στα χρόνια, ενώ η χρονολογική ηλικία αναφέρεται στα έτη του στη Γη.
Βασικά σημεία του κυττάρου τα οποία σχετίζονται άμεσα με τη γήρανση είναι τα χρωμοσωμικά μας τελομερή, δηλαδή αλληλουχίες DNA στα άκρα των χρωμοσωμάτων στους πυρήνες των κυττάρων μας, οι οποίες προστατεύουν το DNA μας από τη φθορά, όπως περίπου τα πλαστικά καπάκια στα άκρα των κορδονιών των παπουτσιών μας. Έρευνες δείχνουν πως με κάθε κυτταρικό πολλαπλασιασμό τα τελομερή μας κονταίνουν κι έτσι τα πιο κοντά τελομερή σχετίζονται με τη μεγαλύτερη ηλικία.
Παράλληλα, ένα ένζυμο, η τελομεράση είναι ο υπεύθυνος παράγοντας για την επιμήκυνση των αλληλουχιών αυτών. Αυτό δε σημαίνει όμως πως είναι και επιθυμητή η υπερπαραγωγή αυτού του ενζύμου, εφόσον αυτό το γεγονός έχει άμεση συσχέτιση με τον καρκίνο. Συγκεκριμένα, στα καρκινικά κύτταρα φαίνεται να παράγεται μεγαλύτερη ποσότητα τελομεράσης, με το παράδοξο εδώ να είναι πως τα τελομερή των καρκινικών κυττάρων είναι πιο κοντά από αυτά των φυσιολογικών. Κάνουμε λόγο για έναν φαύλο κύκλο στον οποίο η μεγάλη παραγωγή της τελομεράσης επιμηκύνει διαρκώς τα τελομερή, όμως αυτά κονταίνουν ξανά συνεχώς, λόγω των ασταμάτητων διαιρέσεων των καρκινικών κυττάρων με αποτέλεσμα τη δημιουργία όγκων.
Έχει φανεί πως τα τελομερή και άρα η βιολογική μας ηλικία προστατεύονται από τον σωστό ύπνο. Συγκεκριμένα, σε πείραμα το οποίο διεξήχθη σε 126 άνδρες και γυναίκες που έπασχαν από κοινή αϋπνία (insomnia, δηλαδή αδυναμία εκκίνησης και διατήρησης του ύπνου σε κατάλληλες συνθήκες για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από 3 μήνες), μετρήθηκε το μήκος των τελομερών τους και φάνηκε πως αυτοί που έπασχαν και ήταν από 70 έως 80 ετών είχαν κοντύτερα τελομερή σε σχέση με όσους είχαν φυσιολογικό ύπνο. Εντούτοις, δεν παρατηρήθηκε καμία διαφορά στα τελομερή των ατόμων που έπασχαν στις ηλικίες 60-69 σε σχέση με όσους δεν έπασχαν.
Επίσης, βρέθηκε πως το μήκος των τελομερών σε άτομα που έπασχαν από υπνική άπνοια ήταν μικρότερο. Έχουν γίνει και προσπάθειες να συσχετιστεί το μήκος των τελομερών με την οξύτητα της κατάστασης και παράγοντες όπως η υπερκατανάλωση αλκοόλ ή ο κίνδυνος για καρδιαγγειακά νοσήματα, χωρίς όμως μέχρι τώρα να φαίνεται πως παίζουν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο.
Άλλη μία βλαβερή για τα κύτταρα κατάσταση είναι το οξειδωτικό stress, το οποίο είναι απόρροια της ανισορροπίας ελεύθερων ριζών και αντιοξειδωτικών στο σώμα μας. Οι ελεύθερες ρίζες, πιο συγκεκριμένα, είναι ενώσεις με οξυγόνο οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αντιδρούν με βιομόρια (πρωτεΐνες, DNA, RNA κλπ.) και να τα οξειδώνουν. Αυτό είναι ιδιαίτερα καταστροφικό για το DNA, το οποίο, εάν οξειδωθεί, μπορεί να χάσει τη δομή και κάποιες πληροφορίες του.
Τα αντιοξειδωτικά, τα οποία μπορούν να ληφθούν από την τροφή, ουδετεροποιούν τις ελεύθερες ρίζες και τις καθιστούν «ανίκανες» να προκαλέσουν βλάβες. Τροφές πλούσιες σε αυτά είναι τα όσπρια, οι ξηροί καρποί, ο καφές, τα φρούτα και οι 100% φυσικοί χυμοί. Για τη μείωση των επιπέδων του οξειδωτικού stress είναι ιδιαίτερα σημαντική η μεσογειακή διατροφή, ενώ με πιο κοντά τελομερή σχετίζεται η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και αλκοόλ. Επίσης, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα συμπεράσματα για τη χορτοφαγική δίαιτα, ενώ είναι γνωστό πως η παχυσαρκία σχετίζεται άμεσα με την πρόωρη γήρανση αλλά και με αυξημένες πιθανότητες για καρκινογενέσεις.
Όσον αφορά την όψη του οργανισμού στα χρόνια, περίπου μέχρι το 2016 επικρατούσε η άποψη πως το πόσιμο κολλαγόνο και υαλουρονικό οξύ, τα οποία πωλούνται και υπόσχονται πιο λαμπερό και ελαστικό δέρμα αλλά και προστασία των οστών και των αρθρώσεων, δεν λειτουργούν. Συγκεκριμένα πολλοί ήταν εκείνοι οι οποίοι πίστευαν πως οτιδήποτε εισέρχεται στο στομάχι καταστρέφεται λόγω του όξινου περιβάλλοντος. Με ένα πείραμα, όμως, το 2017 (Urushibata et al) στο οποίο χορηγήθηκε σε ανθρώπους με ρυτίδες πόσιμο υαλουρονικό για περίπου 12 εβδομάδες, εμφανής έγινε η βελτίωση στην όψη των ρυτίδων στο πρόσωπό τους. Σημαντική παράμετρος ήταν η σταθερή κατανάλωση του υαλουρονικού για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το παν, επομένως, είναι η προστασία του γενετικού μας υλικού ήδη από νεαρή ηλικία. Αυτό περιέχει τις πληροφορίες για τη νεανική μας ζωή αλλά και για τη γήρανσή μας. Σε αυτό οφείλονται ασθένειες ή πολλές φορές η ικανότητα του οργανισμού να τις αποφύγει. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντική η προστασία των κυττάρων μας από τη συσσώρευση βλαβών που μπορούν να τα καταστρέψουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dodig S, Čepelak I, Pavić I. Hallmarks of senescence and aging. Biochem Med (Zagreb). 2019 Oct 15;29(3):030501. doi: 10.11613/BM.2019.030501. Epub 2019 Aug 5. PMID: 31379458; PMCID: PMC6610675.
- Li R, Jia Z, Trush MA. Defining ROS in Biology and Medicine. React Oxyg Species (Apex). 2016;1(1):9-21. doi: 10.20455/ros.2016.803. PMID: 29707643; PMCID: PMC5921829.
- Cong YS, Wright WE, Shay JW. Human telomerase and its regulation. Microbiol Mol Biol Rev. 2002 Sep;66(3):407-25, table of contents. doi: 10.1128/mmbr.66.3.407-425.2002. PMID: 12208997; PMCID: PMC120798.
- Oe M, Sakai S, Yoshida H, Okado N, Kaneda H, Masuda Y, Urushibata O. Oral hyaluronan relieves wrinkles: a double-blinded, placebo-controlled study over a 12-week period. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2017 Jul 18;10:267-273. doi: 10.2147/CCID.S141845. PMID: 28761365; PMCID: PMC5522662.
- Priscila F. Tempaku, Diego R. Mazzotti, Sergio Tufik, Telomere length as a marker of sleep loss and sleep disturbances: a potential link between sleep and cellular senescence, Sleep Medicine, Volume 16, Issue 5, 2015, Pages 559-563, ISSN 1389-9457, διαθέσιμο εδώ
- Balan E, Decottignies A, Deldicque L. Physical Activity and Nutrition: Two Promising Strategies for Telomere Maintenance? Nutrients. 2018 Dec 7;10(12):1942. doi: 10.3390/nu10121942. PMID: 30544511; PMCID: PMC6316700.
- Carroll JE, Esquivel S, Goldberg A, Seeman TE, Effros RB, Dock J, Olmstead R, Breen EC, Irwin MR. Insomnia and Telomere Length in Older Adults. Sleep. 2016 Mar 1;39(3):559-64. doi: 10.5665/sleep.5526. PMID: 26715231; PMCID: PMC4763369.
- Epel ES, Prather AA. Stress, Telomeres, and Psychopathology: Toward a Deeper Understanding of a Triad of Early Aging. Annu Rev Clin Psychol. 2018 May 7;14:371-397. doi: 10.1146/annurevclinpsy-032816-045054. Epub 2018 Mar 1. PMID: 29494257; PMCID: PMC7039047.
