Της Εύας Μόσχου,
ΕΝ ΜΕΣΩ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Στο Μεξικό συνηθίζουν να λένε πως η χώρα έχει ένα ένδοξο, μακρύ παρελθόν και μια σύντομη ιστορία. Οι Ισπανοί κατακτητές λάβωσαν τη χώρα και άφησαν πίσω τους καμένη γη, όταν το 1810 έγινε η κήρυξη της ανεξαρτησίας. Εκατό χρόνια αργότερα, το 1910, ο δικτάτορας Porfirio Diaz (1830-1915) ήταν επικεφαλής των εκδηλώσεων για τον εορτασμό της επετείου. Η κυβέρνηση του Diaz, προϊόν πραξικοπήματος του 1874, συνταράχθηκε από ένα αυθόρμητο κίνημα, μια επανάσταση. Αγρότες, εργάτες και ντόπιοι ενώθηκαν με σκοπό τη μεταβολή της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους. Η Μεξικανική Επανάσταση (1910-1920) ήταν η πρώτη κοινωνική επανάσταση στην παγκόσμια ιστορία και αποτέλεσε πρότυπο της μετέπειτα Ρωσικής Επανάστασης (1917).
Καλλιτεχνικά κυριαρχεί έντονα η τάση για την επιστροφή σε μια χαμένη «Μεξικανικότητα», μια ομολογουμένως ρομαντική και εθνικιστική φιλοδοξία, που εκφράστηκε και από τα έργα της Frida Kahlo, μέσω της χρήσης συμβόλων πολιτισμών του Μεξικού. Η Frida απέδειξε ότι οι πολιτισμοί της λατινικής Αμερικής ήταν ζωντανοί και σε συνάρτηση με το σήμερα. Αυτό επετεύχθη χάρη στην ένωση αρχαίων συμβόλων και σύγχρονων προβληματισμών του ανθρώπου. Ως άνθρωπος αλλά και ως καλλιτέχνης εντρύφησε στις ιδέες της επανάστασης και σε ωριμότερη ηλικία μετέθεσε την ημερομηνία γέννησής της στο 1910, όχι από ματαιοδοξία αλλά από ανάγκη ταύτισής της με τη μοίρα του νέου Μεξικού.
ΜΙΑ ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΗ ΖΩΗ
Τον Ιούλιο του 1907 στο Coyoacan του Μεξικού γεννήθηκε η ζωγράφος Magdalena Carmen Frida Kahlo. Ο πατέρας της, Guillermo Kahlo (1891-1971), ήταν Eβραίος, γερμανικής καταγωγής, ενώ η μητέρα της, Matilde Calderon (1874-1932), ήταν καθολική Μεξικάνα. Ο Guillermo ήταν αξιόλογος φωτογράφος, ειδικός στην αποτύπωση αρχιτεκτονημάτων, ενώ η μητέρα της είχε αφοσιωθεί στην ανατροφή των παιδιών. Μετά τη γέννηση της Frida (το όνομα Frieda σημαίνει ειρήνη στα γερμανικά), η ψυχική της υγεία επιβαρύνθηκε και έκτοτε απομονώθηκε. Η εν μέρει εγκατάλειψη από τη μητέρα της την σημάδεψε αλλά δεν στάθηκε εμπόδιο στην προσπάθεια «ανακάλυψης» του κόσμου, αρωγός της οποίας υπήρξε ο πατέρας της. Ωστόσο, η παιδική ηλικία της Frida κάθε άλλο παρά ευχάριστη ήταν. Στα έξι της χρόνια προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα και, παρά τους εννέα μήνες ανάρρωσης και τις φυσικοθεραπείες, το δεξί της πόδι παρέμεινε ημιπαράλυτο.
Με την ολοκλήρωση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσής της και σε ηλικία 15 ετών η Frida με παρότρυνση του πατέρα της, που ήθελε να την απομακρύνει από το πρότυπο της παραδοσιακής Μεξικάνας, εισήχθη στο Escuela National Preparatoria. Σύντομα όμως οι προσδοκίες για ένα ακαδημαϊκό μέλλον ανατράπηκαν. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1925 το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε συγκρούστηκε με τραμ με αποτέλεσμα να υποστεί πολλαπλά κατάγματα. Το ατύχημα την καθήλωσε στο κρεβάτι για μήνες. Ίσως επρόκειτο για κάποιο παιχνίδι της μοίρας, καθώς για να ξεφύγει από την ανία της κατέφυγε στη ζωγραφική. Η μητέρα της της έστησε ειδικό καβαλέτο για να ζωγραφίζει ξαπλωμένη, ενώ καθρέπτες κάλυπταν κάθε τοίχο του δωματίου για να σχεδιάζει το είδωλό της. Το ατύχημα σηματοδότησε το τέλος της νιότης και την αρχή μιας επίπονης ζωής.
Από το 1927, όταν η υγεία της το επέτρεψε, αδυνατώντας να εντοπίσει τους παλιούς φίλους της στράφηκε στον κύκλο του Julio Antonio Mella (1903-1929), ενός Κουβανού κομμουνιστή, εξόριστου στο Μεξικό. Στην κομμουνιστική παράταξη γνώρισε τη φωτογράφο Tina Modotti (1896-1942) και τον ζωγράφο Diego Rivera, που μετά το ταξίδι του στην Ευρώπη και το πέρασμα από τον Κυβισμό ήρθε στο Μεξικό για να υπηρετήσει μια «εθνική» ζωγραφική.
Ένα νέο κεφάλαιο για τη Frida ξεκίνησε το 1929, όταν εκείνη και ο Diego παντρεύτηκαν. Έναν μόλις χρόνο αργότερα, το 1930, ξεκίνησαν για τις Η.Π.Α., όπου ο Diego δέχθηκε προτάσεις για τοιχογραφίες. Η φυγή τους συνδέεται και με τις διαμάχες του Diego με το κομμουνιστικό κόμμα, από το οποίο εκδιώχθηκε το 1929. Στο διάστημα των τεσσάρων χρόνων απουσίας η Frida γνώρισε σημαντικούς ανθρώπους της τέχνης αλλά το καλλιτεχνικό της ταλέντο παρέμεινε στάσιμο, λόγω της νοσταλγίας για την πατρίδα και της ατίθασης ζωής του συζύγου της. Στα χρόνια αυτά η υγεία της επιδεινώθηκε περαιτέρω μετά από δύο αποτυχημένες εγκυμοσύνες και τον χαμό των γονιών της. Η επιστροφή στο Μεξικό το 1933 έφερε συγκρούσεις, καθώς ο Diego είχε πλέον αφομοιωθεί στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι των Η.Π.Α. και θεωρούσε την πατρίδα τροχοπέδη για την τέχνη του.
Ορόσημο στη ζωή τους υπήρξε το έτος 1937, όταν ο Leon Trotsky (1879-1940) έφτασε, ως πολιτικός πρόσφυγας, στην πατρίδα τους. Ενώ αυτά διαδραματίζονταν στο Μεξικό, η Frida το 1938 βρισκόταν στη Νέα Υόρκη για την έκθεσή της στη γκαλερί του Julien Levy (1906-1981). Η επιτυχία της την οδήγησε στο Παρίσι ύστερα από πρόσκληση του André Breton. Το 1939 διοργανώθηκε η έκθεση «Mexique» στη γκαλερί Pierre Colle.
Η αναγνώρισή της ως καλλιτέχνη τη δεκαετία του 1940 ήρθε μαζί με «την προσωπική τραγωδία του χωρισμού». Η Frida ακόμα και μετά την επανασύνδεσή της με τον Diego είχε αποφασίσει να είναι αυτοδύναμη. Από το 1943 δίδασκε στο «Σχολείο Ζωγραφικής και Γλυπτικής», ενώ στο τέλος της δεκαετίας υποβλήθηκε σε επτά επεμβάσεις στη σπονδυλική στήλη. Το διάστημα 1950-1951 ήταν οδυνηρό, καθώς η διάγνωση γάγγραινας στο δεξί πόδι επέβαλε τον ακρωτηριασμό. Ενώ η Frida βυθιζόταν στην απόγνωση, η φωτογράφος Lola Alvarez Bravo (1903-1993) οργάνωσε προς τιμήν της την πρώτη ατομική της έκθεση στο Μεξικο στη Galeria De Arte Contemporaneo το 1953. Σε δημοσιογράφο του περιοδικού «Time» είπε: «Δεν είμαι άρρωστη αλλά σπασμένη. Είμαι χαρούμενη που είμαι ζωντανή όσο μπορώ να ζωγραφίζω». Πέθανε τον Ιούλιο του 1954 από πνευμονική εμβολή. Τα τελευταία λόγια της ήταν: «Ελπίζω η έξοδος να είναι ευτυχής και ελπίζω να μην επιστρέψω ποτέ».
Μετά τον θάνατό της η φήμη της λησμονήθηκε και αναβίωσε τη δεκαετία του 1970, εξαιτίας της ανόδου των φεμινιστικών κινημάτων. Το πατρικό της σπίτι σήμερα αποτελεί το Μουσείο Frida Kahlo.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bauer, C., 2016, Frida Kahlo, Μόναχο
- Caccuci, P., 2017, Viva la Vida!, μτφρ. Γ. Δημητρούλια, Αθήνα
- Φιλίνη, Α., 2012, Γυναίκες στην Πρωτοπορία της Τέχνης: Από την εποχή του Μπαρόκ στο σήμερα, Αθήνα
