Tης Παρή Στεφανή,
«Η αλήθεια του ανθρώπου είναι κυρίως αυτό που κρύβει». Και είχε δίκιο ο Αντρέ Μαλρώ. Αυτή η φράση επιβεβαιώνει μια σκληρή πραγματικότητα η οποία τις τελευταίες ημέρες κατέχει δεσπόζουσα θέση σε κάθε συζήτηση, σε κάθε διάλογο, σε κάθε μέσο μαζικής ενημέρωσης.
Οι αφηγήσεις των προσώπων που μίλησαν ανοιχτά για τις δυσάρεστες εμπειρίες τους ενσαρκώνουν ένα θεμελιώδες ζήτημα: αυτό της βίας. Είτε πρόκειται για λεκτική είτε για σωματική είτε για σεξουαλική. Μείζων είναι ο ρόλος του τρόπου με τον οποίο αυτή αναπαράγεται στην κοινωνία. Και τα δεδομένα μάς υποδεικνύουν πως ευδοκιμεί ιδιαίτερα όπου υπάρχουν ιεραρχικές σχέσεις. Αποτυπώνεται με τη μορφή της κατάχρησης εξουσίας από πρόσωπα που θεωρούν τον εαυτό τους άτρωτο, δίχως να τους ενδιαφέρει ούτε το μέγεθος και η απαξία των πράξεών τους ούτε όμως και οι επιπτώσεις. Και αυτό, γιατί είναι σίγουροι πως δε θα υπάρξει οποιαδήποτε συνέπεια εις βάρος τους λόγω της θέσης και της εξουσίας τους…
Και είναι τόσοι πολλοί εκείνοι που δε διστάζουν να εκμεταλλεύονται την εξουσία τους στο όνομα των επιθυμιών και των ορέξεών τους, χρησιμοποιώντας το λειτούργημα που επιτελούν ως άλλοθι. Μα το θέατρο δεν είναι άλλοθι, και δε θα έπρεπε να είναι.
Άραγε σκέφθηκε κανείς τη δυσκολία των πονεμένων να καταγγείλουν το οποιοδήποτε περιστατικό; Πώς είναι για ορισμένους αδύνατο να συνειδητοποιήσουν τον οδυνηρό δρόμο της σιωπής για μεγάλο χρονικό διάστημα που θέτει τα θύματα αδιαλείπτως αντιμέτωπα, «πρόσωπο με πρόσωπο», με την ατιμωρησία των θυτών; Πόσο λυπηρό να μετουσιώνεται από ορισμένα στόματα το θύμα σε θύτη. Πόσο ανήθικο και ανεπίτρεπτο, αντί κάποιοι να καταδικάσουν την αξιόποινη συμπεριφορά, να ζητούν τα ρέστα από τους παθόντες.
Αυτή ακριβώς είναι η υποκρισία μιας κοινωνίας που δε διστάζει παρά να διαθέτει επιλεκτική ευαισθησία. Με ποια συνείδηση πολλοί επιδιώκουν με τα λόγια τους να υποβαθμίσουν τα γεγονότα και να συγκαλύψουν την ενοχή; Πομφόλυγες και φληναφήματα. Ανοησίες.
Ακόμη χειρότερα, υπάρχουν και ορισμένοι δράστες που πιστεύουν ότι δεν έχουν κάνει και κάτι τρομερό. Προφανώς δεν είναι όλες οι συμπεριφορές το ίδιο. Άλλο η άσκηση αποκλειστικά λεκτικής βίας, άλλο η σωματική κακοποίηση, άλλο η σεξουαλική παρενόχληση, άλλο ο βιασμός και άλλο η παιδεραστία. Όλες όμως είναι ανήθικες και αξιόποινες συμπεριφορές. Ας αναλάβει πλέον ο καθένας τις ευθύνες του.
Κανένα ταλέντο, καμία εξουσία και καμία ευφυΐα δε δικαιολογεί την άσκηση οποιασδήποτε μορφής βίας. Και η βία στην πραγματικότητα δεν έχει φύλο. Ούτε ως προς το θύτη ούτε ως προς το θύμα.
Ως προς τη λεκτική και ψυχολογική βία, όποιος αποτελεί ενσάρκωσή της, εκμεταλλευόμενος τη θέση του, στην πραγματικότητα δεν είναι καλός δάσκαλος, όσο μεγάλο ταλέντο κι αν είναι. Γιατί το απόσταγμα της συγκεκριμένης «διδασκαλίας» είναι πως οι άνθρωποι, προκειμένου να επιτύχουν αυτό που επιθυμούν, οφείλουν να υποστούν βία και ταπείνωση. Δεν μπορούμε λοιπόν σε τέτοιες περιπτώσεις να ομιλούμε ούτε για έναν πραγματικό δάσκαλο ούτε για μια γόνιμη διδασκαλία. Και μιλώ για διδασκαλία γιατί πράγματι, ειδικά οι νέοι ηθοποιοί, μπορούν και πρέπει να μάθουν από τους έχοντες μεγαλύτερη εμπειρία, υπό την προϋπόθεση όμως, η συνεργασία τους να παραμένει εποικοδομητική και να πραγματοποιείται πάντα με γνώμονα το σεβασμό απέναντι στο πρόσωπο του άλλου.
«Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας», γράφει ο Σαίξπηρ στον Άμλετ του. Άραγε, είναι το θέατρο τόσο σάπιο; Εγώ θα έλεγα πως όχι. Μερικοί άνθρωποί του φυσικά είναι. Ίσως κανείς από όλους όσοι έχουν βρεθεί στο επίκεντρο των καταγγελιών τις τελευταίες ημέρες δεν περίμενε πως κάποια στιγμή θα ζούσε τον εφιάλτη ενός κυκλώνα που, όπως αποδεικνύεται, δε διστάζει να παρασύρει ακόμη και τους πιο ισχυρούς, αν οι καταγγελίες εναντίον τους αποδειχθούν πως αντικατοπτρίζουν τη σκληρή πραγματικότητα.
Τώρα είναι η στιγμή. Και αυτό γιατί τα πράγματα αλλάζουν την εποχή που πρέπει να αλλάξουν. Τώρα τα θέατρα είναι κλειστά. Όλοι είναι πραγματικά ίσοι. Τέτοιου είδους περιστατικά φυσικά δε συμβαίνουν μόνο στο θέατρο. Συμβαίνουν σε όλους τους χώρους. Φορείς όμως, του επαγγέλματος του ηθοποιού και του σκηνοθέτη είναι πρόσωπα, ως επί το πλείστον, γνωστά στο ευρύ κοινό. Εκ των πραγμάτων λοιπόν, όλο αυτό που έχει ξεσπάσει δεν είναι απλώς ένας παφλασμός, αλλά ένα κύμα. Ένα κύμα αποκαλύψεων γύρω από υπόγειες συμπεριφορές. Τώρα είναι η στιγμή που η αρχή και η εξουσία αδυνατεί να επιβάλει και να πράξει όσα η αξία.
Κοινό μυστικό πολλές από αυτές τις συμπεριφορές. Μια παγιωμένη κατάσταση. Τι αξία έχει ένα οποιοδήποτε ταλέντο, όταν εκμεταλλεύεται ανθρώπινες ψυχές και σώματα; Τι αξία έχει το χειροκρότημα, όταν πίσω από τις κουίντες κρύβεται η ψυχική φόνευση ενός ανθρώπου; Η εξουσία θέλει παιδεία για να τη διαχειρισθείς. Αλλιώς δεν την αξίζεις.
Και όλος αυτός ο διάλογος που έχει ανοίξει δεν αποτελεί για κανένα λόγο «ανθρωποφαγία». Πρόκειται για μια λέξη που ακούγεται τον τελευταίο καιρό συχνά από ορισμένους. Από πότε η κριτική σκέψη και η αντίδραση της κοινής γνώμης απέναντι σε ανήθικες συμπεριφορές αποτελεί ανθρωποφαγία; Είναι προστασία κοινωνική. Δε θα ήταν ανησυχητικό, εάν οι επώνυμες καταγγελίες εναντίον προσώπων που για χρόνια απολαμβάνουν το σεβασμό και την αγάπη του κόσμου περνούσαν απαρατήρητες από την κοινωνία; Αυτό θα σήμαινε παθογένεια και ηθική σήψη. Απάθεια, εγκληματική αδιαφορία. Ανθρωποφαγία είναι όταν αυτοϊκανοποιείσαι μπροστά στο τρομαγμένο βλέμμα του ανθρώπου που έχεις απέναντί σου. Φθάνεις στην κορύφωση και ολοκληρώνεις μπροστά στα μάτια ενός προσώπου που δε μπορεί να ξεφύγει από τις κλειδωμένες πόρτες. Ανθρωποφαγία είναι όταν παίζεις με τη ψυχολογία του ηθοποιού πάνω στη σκήνη, βρίζοντάς τον χυδαία. Ανθρωποφαγία είναι όταν παρασύρεις σε ένα σκοτεινό δωμάτιο ένα παιδί που απλώς επιθυμεί να γίνει ηθοποιός και εσύ εκμεταλλεύεσαι την απειρία και την αγνότητά του.
Κυκλοφορεί επίσης, το «επιχείρημα» περί επιδίωξης δημοσιότητας εκ μέρους των θυμάτων που δεν είναι τόσο γνωστά στο ευρύ κοινό. Όσοι λοιπόν, κάνουν αυτή τη σκέψη αυτόματα θεωρούν πως έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα από τα εν λόγω πρόσωπα, που δεν τυγχάνουν της ίδιας δημοσιότητας με άλλα, να μιλήσουν και να καταγγείλουν αυτό που τους συνέβη. Λυπηρό. Πέραν του ότι – προφανέστατα – ποιος θα ήθελε να γίνει δημοφιλής με αυτόν τον τρόπο; Αντί να επικεντρωθούμε στις ειδεχθείς πράξεις, αντί να πούμε «Καλύτερα τώρα, παρά ποτέ», αντί να αναλογισθούμε ότι κάτι σάπιο υπάρχει εν τέλει «στο βασίλειο της Δανιμαρκίας», αποδίδουμε ευθύνες στα θύματα…
Και επισημαίνω: Φυσικά δεν έχει αποδειχθεί ακόμη νομικά κάτι. Σαφώς, υπάρχει το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου. Πέραν όμως αυτών, υπάρχει ένα «αλλά». Η ίδια η κοινωνία θα ήταν σάπια, αν όλες αυτές οι καταγγελίες, ορισμένες εκ των οποίων έχουν ήδη δρομολογηθεί νομικά, περνούσαν απαρατήρητες από την κοινή γνώμη. Περιστατικά που περιγράφονται με λεπτομέρειες. Από πρόσωπα που έχουν όνομα. Για πρόσωπα που έχουν όνομα. «Το να είσαι ο Κανένας έχει μεγάλη δύναμη», όπως επεσήμανε ο σκηνοθέτης Σωτήρης Τσαφούλιας. «Γιατί τα προβλήματα του Οδυσσέα ξεκινούν από τότε που από Κανένας έγινε Οδυσσέας. Ως Κανένας τύφλωσε τον Πολύφημο. Ως Οδυσσέας υπέστη την οργή του Ποσειδώνα.».
Και «γιατί τώρα;». Το «γιατί τώρα» απαγορεύεται να απευθύνεται προς τα θύματα. Το «γιατί τώρα» πρέπει να απευθύνεται στον ηθοποιό που ισχυρίζεται πως επιθυμεί να μπει σε «κλινική απεξάρτησης από το σεξ». Σοβαρά; Γιατί τώρα λοιπόν; Τώρα που άνοιξαν τα στόματα;
Το «καθίστε φρόνιμα» που είπε ο σκηνοθέτης Σταμάτης Φασουλής απαγορεύεται να απευθύνεται προς τα θύματα. Με ποιο δικαίωμα λες στα θύματα να κάτσουν φρόνιμα κλείνοντας με αυτόν τον τρόπο το στόμα τους; Το «καθίστε φρόνιμα» πρέπει να απευθύνεται σε όσους αδυνατούν να διαχωρίσουν το φλερτ από την παρενόχληση. Σε όσους εκμεταλλεύονται τη θέση τους ικανοποιώντας τις ορέξεις τους. Σε όσους αντί να προστατεύσουν και να αγκαλιάσουν τους πληγωμένους, εξακολουθούν να πιστεύουν πως το οποιοδήποτε ταλέντο και η θέση είναι άλλοθι. Ποιο θέατρο κινδυνεύει; Το θέατρο είναι οι άνθρωποί του. Και πρέπει πια να γίνει ένα ξεκαθάρισμα. Τίποτε δεν κινδύνευσε ποτέ από την καθαριότητα, παρά μόνο από τη βρωμιά.
Το σημαντικότερο που θα έπρεπε να κάνουμε είναι να σκεφθούμε. Να μάθουμε. Και να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας μαθαίνοντάς τους πρώτα απ’ όλα τι σημαίνει η λέξη «όχι». Γιατί τα μυστικά πίσω από τις κουίντες -και όχι μόνο- είναι πολλά. Και πρέπει να αποκαλυφθούν. Άραγε τα τραύματα στις ψυχές των πληγωμένων σε πόσα χρόνια παραγράφονται;
