Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης εκδόθηκαν πολλές Κοινές Υπουργικές αποφάσεις (ΚΥΑ), οι οποίες αφορούσαν τον περιορισμό άσκησης της θρησκευτικής ελευθερίας. Συγκεκριμένα, με την Υπ/2867 από 16/03/2020 ΚΥΑ των Υπουργών Παιδείας κι Υγείας, που δημοσιεύθηκε αυθημερόν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, επιβλήθηκε το μέτρο της προσωρινής απαγόρευσης τελέσεως κάθε είδους ιεροπραξίας σε χώρους λατρείας έως και 30/03/2020. Με την Δ1α/ΓΠ.οικ. 21285/28-3-2020 κοινή απόφαση των ίδιων Υπουργών (Β΄ 1082/29-3-2020) η ισχύς της προηγούμενης πράξης παρατάθηκε έως τις 11/04/2020. Με άλλη ΚΥΑ των ίδιων υπουργών, δημοσιευθείσα επίσης αυθημερόν, από 30/05/2020 επετράπη η τέλεση λειτουργιών και τελετών υπό όρους που αφορούσαν στον αριθμό προσώπων που μπορούσαν να συμμετάσχουν σε αυτές. Δημοσιεύονταν δηλαδή, διαρκώς κοινές αποφάσεις των ίδιων Υπουργών για το ίδιο αντικείμενο, όχι όμως και με το ίδιο περιεχόμενο. Η Εκκλησία της Ελλάδος ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) -εφόσον πρόκειται για ακυρωτική διαφορά- προκειμένου να προσβάλει τα παραπάνω περιοριστικά μέτρα κι ημέρα της συζητήσεως ορίστηκε η 26/5/2020.
Συγκεκριμένα, το αίτημά της ήταν επί λέξει το εξής: Προσβαλλόμενη πράξη-> Επειδή με την κρινόμενη αίτηση, για την άσκηση της οποίας καταβλήθηκε το νόμιμο παράβολο, ζητείται η ακύρωση: α) της 2867/Υ1/16-3-2020 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων και Υγείας, με τίτλο “Επιβολή του μέτρου της προσωρινής απαγόρευσης της τέλεσης κάθε είδους λειτουργιών και ιεροπραξιών στους θρησκευτικούς χώρους λατρείας από 16-3-2020 έως 30-3-2020” (Β΄ 872/16-3-2020), η οποία εκδόθηκε κατ’ επίκληση του άρθρου πρώτου (παρ. 2 περ. στ΄ και παρ. 4 περ. δ΄) της από 25-2-2020 πράξεως νομοθετικού περιεχομένου του Προέδρου της Δημοκρατίας περί λήψεως κατεπειγόντων μέτρων για την αποφυγή και τον περιορισμό της διαδόσεως της επιδημίας κορωνοϊού «covid-19» (εφεξής: «επιδημία κορωνοϊού» ή «επιδημία»)· και β) της Δ1α/ΓΠ.οικ. 21285/28-3-2020 κοινής αποφάσεως των ίδιων Υπουργών (Β΄ 1082/29-3-2020), με την οποία η ισχύς της υπό στοιχείο α΄ πράξεως παρατάθηκε έως τις 11-4-2020.
Το πρόβλημα που προέκυψε ήταν ότι οι ΚΥΑ που η Εκκλησία της Ελλάδος ήθελε να προσβάλει, την ημέρα της συζητήσεως της υποθέσεως (δηλαδή την 26η Μαΐου) είχαν παύσει να ισχύουν κι είχαν πια αντικατασταθεί με άλλες διαφορετικού περιεχομένου. Το Προεδρικό Διάταγμα 18/1989, το οποίο ισχύει στην αίτηση ακυρώσεως, περιέχει στο άρθρο 32 §2,3 κάποιες δυνατότητες στον αιτούντα, οι οποίες μέχρι πρότινος ικανοποιούσαν με βεβαιότητα το δικαίωμα στη δικαστική προστασία. Συγκεκριμένα το άρθρο αυτό στις δύο παραγράφους του ορίζει τα εξής: «Καταργείται ομοίως η δίκη αν μετά την άσκηση της αίτησης ακυρώσεως και έως την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης η προσβαλλόμενη πράξη έπαυσε για οποιοδήποτε λόγο να ισχύει, εκτός αν ο αιτών επικαλείται ιδιαίτερο έννομο συμφέρον που δικαιολογεί τη συνέχιση της δίκης & αν η κατά την προηγούμενη παράγραφο παύση της ισχύος της προσβαλλόμενης πράξεως οφείλεται στο ότι αυτή ήταν περιορισμένης χρονικής ισχύος και μετά τη λήξη της εκδόθηκε νεότερη πράξη ομοίου περιεχομένου ή στο ότι αυτή τροποποιήθηκε ή αντικαταστάθηκε με πράξη η οποία εξακολουθεί να είναι δυσμενής για τον αιτούντα, η δίκη δεν καταργείται αν ο αιτών προβάλει με δικόγραφο, κατατιθέμενο έξι (6) πλήρεις ημέρες πριν από την πρώτη συζήτηση της υποθέσεως, σχετικό ισχυρισμό και ζητήσει τη συνέχιση της δίκης. Με το δικόγραφο αυτό, ο αιτών μπορεί να προβάλει και νέους λόγους ακυρώσεως, στρεφόμενους κατά της νέας πράξεως. Μπορεί επίσης με το ίδιο δικόγραφο να παραιτείται από την προσβολή πράξεων ή από λόγους ακυρώσεως που δεν έχουν αντικείμενο. Με αίτημα του διαδίκου, που υποβάλλεται και προφορικώς στο ακροατήριο, η συζήτηση αναβάλλεται για σύντομο χρονικό διάστημα προκειμένου να κατατεθεί και να κοινοποιηθεί στον αντίδικο το δικόγραφο αυτό, μέσα στην ίδια προθεσμία πριν από τη νέα δικάσιμο.» Με λίγα λόγια, υπήρχε η δυνατότητα στην περίπτωση που εξετάζουμε να σωθεί η δίκη με κάποια από τις παραπάνω δυνατότητες; Το Δικαστήριο εξέτασε την έννοια του ιδιαίτερου έννομου συμφέροντος για τη συνέχιση της δίκης (32 παρ. 2) και την έκδοση νεότερης πράξης ομοίου περιεχομένου με την προσβαλλόμενη πράξη, της οποίας η ισχύς έληξε (32 παρ. 3).
Ως προς την παράγραφο 2, παραδοσιακά το ιδιαίτερο έννομο συμφέρον το διέπλαθε η νομολογία και πολύ περιοριστικά. Έτσι κι εδώ, λοιπόν, το Δικαστήριο θεώρησε πως η ηθική ζημία που τυχόν προκαλείται από τα συγκεκριμένα μέτρα, δε συνιστά ιδιαίτερο έννομο συμφέρον, επομένως το αίτημα της Εκκλησίας της Ελλάδος για συνέχιση της δίκης λόγω ιδιαιτέρου εννόμου συμφέροντος είναι απορριπτέο ως νομικά αβάσιμο.
Το ultimum refugium της χρήσης της δυνατότητας της παραγράφου 3 έφερε στο προσκήνιο ένα τεράστιο δικονομικό ζήτημα, το οποίο προσωπικά κατακρίνω. Συγκεκριμένα, η απόφαση προσέθεσε στο γράμμα της παραγράφου 3 έναν φραγμό: Για να θεωρηθεί πως η πράξη «τροποποιήθηκε» ΔΕΝ θα πρέπει πια η νεότερη πράξη να διαφέρει ουσιωδώς από την πράξη που έπαυσε να ισχύει, διότι στην περίπτωση αυτή εισάγεται εντελώς διαφορετικό, από νομική ή πραγματική άποψη, αντικείμενο δίκης. Εδώ, δηλαδή η νεότερη ΚΥΑ εισήγαγε νέα πραγματικά περιστατικά, με αποτέλεσμα το αντικείμενο της δίκης να είναι ουσιωδώς τροποποιημένο, η παράγραφος 3 να μην έχει εφαρμογή κι εν τέλει η δίκη να καταργείται.
Η ερμηνεία της διάταξης αυτής από το ΣτΕ προσέθεσε -de lege lata- παραπάνω φραγμούς στο γράμμα του νόμου, περιορίζοντας ακόμα περισσότερο το δικαίωμα δικαστικής προστασίας στον πυρήνα της, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 του Συντάγματός μας. Οι αιτούντες πια χάνουν τη δυνατότητα μετά από αυτήν την απόφαση να προσφύγουν στο Δικαστήριο για να προσβάλουν τα δυσμενή για αυτούς μέτρα. Άλλη μια επίπτωση της πανδημίας στο ελληνικό δίκαιο, που πρέπει επειγόντως να αντιμετωπιστεί κι να μεταβληθεί, διαφορετικά τα δικαιώματα θα παραμένουν απλά σε θεωρητικό επίπεδο και μόνο. Οι κανόνες δικαίου υπάρχουν για τον πολίτη κι πρέπει σε μια δημοκρατική κοινωνία να προστατεύονται κι όχι να περιορίζονται.
Πηγές
- Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο, Π. Λαζαράτος
- Ανάλυση της απόφασης ΣτΕ 1294/2020, δημιοσιευμένη στο prevedourou.gr, στις 07/11/2020, διθέσιμη εδώ
