Της Ανθής Ρούσσου,
Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, η οποία καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και τιμάται κάθε χρόνο στις 11 Φεβρουαρίου, είναι ευκαιρία να γίνει αναφορά σε ορισμένες γυναίκες που αγνόησαν την αρχή της πατριαρχικής κοινωνίας και ακολούθησαν τις δικές τους φιλοδοξίες, επηρεάζοντας το χώρο της επιστήμης και της έρευνας προς όφελος της ανθρωπότητας της εποχής τους.
Στην αρχαιότητα, παρά το ζωηρό ενδιαφέρον των γυναικών για τη μόρφωσή τους, η πλειονότητα των ανδρών διατήρησε μία ελιτίστικη στάση, αντιτασσόμενη στην ιδέα της συμμετοχής τoυς στην εκπαίδευση. Αντίθετα, ο Πυθαγόρας ήταν της άποψης πως η διάδοση της γνώσης οφείλει να είναι ελεύθερη για όλους και πως θα δίδασκε οποιονδήποτε ενδιαφερόταν να την αποκτήσει. Ανάμεσα στις μαθήτριές του, ξεχώρισε η Θεανώ η Θουρία. Οι επιστημονικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις της είχαν ξεκινήσει προτού γνωρίσει τον Πυθαγόρα στον Κρότωνα το 531 π.Χ. Την προσοχή της προσέλκυσαν τα μαθηματικά, η φυσική, η ιατρική και η παιδοψυχολογία, γράφοντας ποικίλες πραγματείες, με σωζόμενες τη θεωρία της «Χρυσής Τομής», ζωτικής σημασίας για τους φυσικούς νόμους, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και τη ζωγραφική, καθώς και της «Αρμονίας των Σφαιρών», σύμφωνα με την οποία οι αναλογίες στις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων μπορούν να συνθέσουν μια μορφή κοσμικής μουσικής (οι αποστάσεις και οι ταχύτητες των πλανητών και των απλανών αστέρων διέπονται από τους ίδιους αριθμητικούς λόγους που παράγουν και τη συμφωνία των ήχων).
Το σπίτι τους στον Κρότωνα σύντομα μετατράπηκε σε κέντρο γνώσης, η πρώτη πυθαγόρεια σχολή, όπου διδάσκονταν φυσική, φιλοσοφία, μαθηματικά, μουσική και αστρονομία. Η Θεανώ συνέχισε τη δράση της και μετά το θάνατο του συζύγου της, καθώς εξακολούθησε να λειτουργεί τη σχολή με τα παιδιά της και δεν σταμάτησε ποτέ την επιστημονική και διδακτική της δράση. O ρόλος της στις επιστημονικές έρευνες του Πυθαγόρα δεν μπορεί να αποδειχθεί, επομένως, η πιθανή εμπλοκή της στην ίδια την πυθαγόρεια φιλοσοφία είναι άγνωστη. Η Θεανώ, όμως, δημιούργησε δικό της έργο και επαινέθηκε από πλήθος μεταγενεστέρων για τη συνεισφορά της στον επιστημονικό χώρο.
Οι συγκεκριμένες ευκαιρίες εξέλειπαν το 13ο αιώνα, καθώς οι γυναίκες επιστήμονες του Μεσαίωνα, αποκλεισμένες από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, δεν είχαν τη δυνατότητα να συμβάλουν στην επιστήμη της ιατρικής, παρά μόνο ως βοτανολόγοι, μαίες και νοσηλευτές. Το Πανεπιστήμιο του Παρισιού και η ιατρική του σχολή ευνοούσαν το ανδρικό μονοπώλιο. Η συσσωρευμένη οργή των γυναικών που προέκυπτε από τη φυλετική ανισορροπία στο χώρο της έρευνας οδήγησε το 1322 στη δίκη της Ζακλίν Φελισί (Jacqueline Félicie), κατηγορούμενη για παράνομη πρακτική της ιατρικής άσκησης.
Κατά τη διάρκεια της δίκης, η σχολή ισχυρίστηκε ότι η Φελισί λειτουργούσε ως γιατρός, επισκεπτόμενη τους ασθενείς, χωρίς να έχει επίσημη άδεια άσκησης του επαγγέλματος. Οκτώ πρώην ασθενείς της Φελισί, παρευρέθηκαν ως μάρτυρες, επιβεβαιώνοντας τις επιτυχείς ιατρικές διαδικασίες της, συμπληρώνοντας ταυτόχρονα πως η Ζακλίν Φελισί δε ζήτησε ποτέ χρήματα από τους ασθενείς. Κατά τη διάρκεια των μαρτυριών, αναφέρθηκε ότι η ίδια είχε επιτύχει να θεραπεύσει τους ασθενείς, αφού άλλοι γιατροί είχαν αποτύχει και εγκαταλείψει κάθε ελπίδα για ανάρρωση των ασθενών. Το δικαστήριο, όμως, εξακολουθούσε να υποστηρίζει ότι ένας άντρας μπορούσε να καταλάβει το θέμα της ιατρικής καλύτερα από μια γυναίκα, λόγω του φύλου του, αλλά και στηριζόμενο στην άποψη ότι η ιατρική ήταν μία επιστήμη που μεταβιβαζόταν μόνο μέσα από τα βιβλία, όχι με την πρακτική και την εμπειρία.
Η τελική απόφαση του δικαστηρίου (τα μέλη του οποίου ήταν μόνο άντρες) ήταν καταδικαστική και βασίστηκε στην απουσία επίσημων διαπιστευτηρίων εκπαίδευσης, χωρίς να καταβληθεί δοκιμή της γνώσης της και της διαχείρισης μίας περίπτωσης ασθένειας. Της απαγορεύτηκε να ασκήσει την ιατρική και απειλήθηκε με αφορισμό, σε περίπτωση που επαναλάμβανε την ίδια τακτική. Επιπρόσθετα, η συγκεκριμένη απόφαση απαγόρευσε στις γυναίκες της Γαλλίας τις ακαδημαϊκές σπουδές στην ιατρική και την απόκτηση άδειας μέχρι το 19ο αιώνα.
Η χειραφέτηση της γυναίκας και η διεκδίκηση ισότιμης συμμετοχής στην έρευνα και την επιστήμη έχει καταστεί πιο αποτελεσματική προς τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, όπου συστηματικά τα φυλετικά πρότυπα καταρρίπτονται και το χάσμα μεταξύ των φύλων γεφυρώνεται. Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί η Γερμανίδα Özlem Türeci, η οποία σε συνεργασία με το σύζυγό της, Ugur Sahin, ανακάλυψε το εμβόλιο για τον κορονοϊό. Η μακροχρόνια δέσμευση για την ανάπτυξη αντισωμάτων καταπολέμησης του καρκίνου ήταν που έφερε το ζευγάρι στο παγκόσμιο προσκήνιο για την ανακάλυψη του εμβολίου με περισσότερο από 90% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της νόσου, δίνοντας μία σημαντική λύση για τον περιορισμό της διασποράς του ιού. Η δραστηριοποίηση των σημαντικών αυτών γυναικών και πολλών ακόμη, θα αποτελέσει κινητήρια δύναμη που θα παροτρύνει τις γυναίκες και τα κορίτσια να συμμετέχουν και να συνεισφέρουν ενεργά στον επιστημονικό χώρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lynn M. Olsen, Women in Mathematics, MIT Press, 1974, σσ. 16-18, 153
- L. Minkowski, Women healers of the middle ages: selected aspects of their history, American Journal of Public Health. 1992, Vol. 82. No. 2, σ. 293
- Ελληνίδες γυναίκες της αρχαιότητας, Η Αυγή, διαθέσιμο εδώ
- Magic and Medicine in a Man’s world: The Medieval Woman as both Healer and Witch, NCUR UNC Asheville, διαθέσιμο εδώ
- David Gelles, The Husband-and-Wife Team Behind the Leading Vaccine to Solve Covid-19, The New York Times, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
