Της Κωνσταντίνας Κουλοπούλου,
Σε ένα όνειρο τρελό και απατηλό -δυστυχώς- η δημοκρατία φαντάζει ιδανική, διεπόμενη από το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση και τη σωστή πληροφόρηση, την άσκηση ουσιαστικής κριτικής με στόχο την αλήθεια, είτε φέροντας την ιδιότητα του απλού πολίτη είτε του δημοσιογράφου. Αν και αυτή η ελευθερία είναι κατοχυρωμένη στο άρθρο 14 του Ελληνικού Συντάγματος, αυτό που μόλις περιέγραψα μοιάζει με παιδιάστικο αστείο και το κάστρο καταρρέει στη στιγμή.
Η παραπληροφόρηση, η διασπορά, δηλαδή, ψευδών ειδήσεων ή και η αποσιώπηση, μερικές φορές των αληθών, από τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζει ιδιαίτερη αύξηση με το πέρασμα του χρόνου. Όλο και περισσότερα μέσα ακολουθούν αυτή την τακτική, με αποτέλεσμα να ψάχνουμε όχι ποια είδηση είναι ψευδής, αλλά ποια δεν είναι. Η απάντηση στο γιατί συμβαίνει αυτό είναι απλή. Η πλειονότητα ιδιοκτητών των ΜΜΕ συνδέονται με πρόσωπα του πολιτικού και οικονομικού χώρου, τα οποία καθορίζουν το περιεχόμενο της είδησης, την έκταση του σχολιασμού και το μανδύα υπό τον οποίο αυτή θα προβληθεί στο κοινό. Αυτά σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αμβλύνεται η οικονομική στήριξη των ΜΜΕ από διαφημίσεις ή άλλους οικονομικούς παράγοντες, αγκυλώνουν την αντικειμενικότητα του δημοσιογραφικού χεριού, το απομακρύνουν από το να γράφει με διαφάνεια και σωστή κρίση ως αξιόπιστη πηγή προς το ευρύ κοινό. Το πάζλ έρχεται να συμπληρώσει η φίμωση της αντίθετης γνώμης, κάνοντας την σκουπίδι και πετώντας την στον κάλαθο των αχρήστων με αβρότητα, ως απόρροια της τακτικής «αποφασίζουμε και διατάζουμε».
Από την άλλη πλευρά, βρισκόμαστε εμείς, οι πολίτες. Πολλοί μαθαίνουν την είδηση, σοκάρονται και συνεχίζουν με zapping, μερικοί σκέφτονται πως μπορεί να έχουν πέσει θύματα αλλεπάλληλης κοροϊδίας, αλλά τι να κάνουμε έτσι είναι η ζωή(!) και ελάχιστοι προσπαθούν να ανιχνεύσουν τον κόκκο αλήθειας που βρίσκεται μέσα στην άμμο της διαστρεβλωμένης πληροφορίας, αφού, όμως, αντιλαμβάνονται πως αναζητούν ψύλλους στα άχυρα, κλείνουν την τηλεόραση ή απενεργοποιούν τις ειδοποιήσεις στο κινητό. Με λίγα λόγια, το εργαλείο της διασταύρωσης των πληροφοριών έχει χαλάσει- ή δεν το αγόρασαν κάποιοι και ποτέ για να χαλάσει- και η κρίση για το αληθές και το ψευδές έχει πάει περίπατο. Αυτά που μόλις περιέγραψα είναι ένα δείγμα της καθημερινότητας στην ενημέρωση των πολιτών, οι οποίοι λόγω της αδράνειας που επιδεικνύουν τα τελευταία χρόνια, φέρονται ως «πολίτες από τον καναπέ», πέφτοντας θύματα της παραπληροφόρησης. Επιπλέον, η αναζήτησης της πληροφορίας από την επίσημη και έγκυρη πηγή, η σύγκρισή της με άλλες, η αντικειμενική κρίση και ο εντοπισμός ενός αληθούς συμπεράσματος αποτελούν μόνο και μόνο στη σκέψη, μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, σκέψη και προβληματισμό, την οποία το άτομο δεν μπορεί ή μάλλον δε θέλει να εκκινήσει, καταλήγοντας στο να δέχεται άκριτα όλη τη στήλη της ειδησεογραφίας ή αντιθέτως, να την απορρίπτει με ένα κλικ.
Και φτάνουμε στα χρόνια της πανδημίας. Στο χάρτη της ελευθερίας του τύπου στην Ευρώπη, ανάμεσα σε 27 χώρες, η Ελλάδα κατέχει την 24η θέση, ξεπερνώντας στο ενενήντα την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία. Πρακτικά τι σημαίνει αυτό; Ότι μπορεί η χώρα μας να βρίσκεται στην Ευρώπη, την ήπειρο όπου προστατεύεται η ζωή των δημοσιογράφων μεν, τυπικά ο ελεύθερος σχολιασμός των γεγονότων δε. Μπορεί η ελευθερία της έκφρασης και ο πλουραλισμός να κατοχυρώνονται στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, καθώς και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ωστόσο, στην πραγματικότητα, το χέρι που θέλει να γράψει το αντίθετο τιμωρείται και το στόμα που «αλλαξοπιστεί», φιμώνεται για τους λόγους που περιέγραψα παραπάνω, με αποτέλεσμα οι πολίτες να αρκούνται σε μία μόνο έκφανση της είδησης και όχι στην αντίθετη, η χώρα να βρίσκεται έτη φωτός μακριά από τη γνήσια ελεύθερη γνώμη, αυτή της Φιλανδίας και της Σουηδίας.
Εν καιρώ πανδημίας, τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, εφημερίδες, ιστολογία, διαδικτυακές πύλες ενημέρωσης εφαρμόζουν τη μέθοδο της υπερπληροφόρησης, βομβαρδίζουν το κοινό, ενώ μέσα στον καταιγισμό μεταδίδονται αλλοιωμένες απόψεις, ακραίες γνώμες, αναληθή στοιχεία που οδηγούν το δέκτη σε σύγχυση και αδυναμία να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα. Ως εκ τούτου, σε έρευνα που διεξήχθη από το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μαζί με την εταιρία ierax analytix τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο του 2020, το 62% και 50% αντίστοιχα, δηλώνει πως έχει πέσει θύμα ψευδών ειδήσεων. Φυσικά, το φαινόμενο ταξιδεύει και εκτός συνόρων.
Μετά από όλα αυτά λοιπόν, ερωτώ: που είναι η δημοκρατία; Πού είναι η πολυφωνία, η αμερόληπτη κρίση, η ανεπηρέαστη γνώμη; Πώς εάν έχουμε μόνο λόγο και όχι αντίλογο θα οδηγηθούμε στην πολυπόθητη πρόοδο;
Η πρόταση μου θα είναι μικρή και περιεκτική. Ονομάζεται κρίση και καλλιεργείται, δεν αποκτάται εκ γενετής. Χρειάζεται χρόνο, φίλτρο και αμεροληψία. Συζήτηση και διασταύρωση γεγονότων- το χαλασμένο εργαλείο που πρέπει να αποκαταστήσουμε. Σαφώς, αυτό δε σημαίνει ότι με το που αρχίζουμε να φιλτράρουμε τις πληροφορίες θα πάψει δια μαγείας να υπάρχει η ψευδής είδηση. Αυτό που θα πετύχουμε θα είναι να μην είμαστε τόσο επιρρεπείς στο οτιδήποτε παρουσιάζεται για αληθινό, να ανακόψουμε την πορεία του επαναλαμβανόμενου ψέματος που λογίζεται για αλήθεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ενημέρωση και Covid-19: Έρευνα από το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, auth.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΜΜΕ και δημοκρατία, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ανάμεσα στις τελευταίες χώρες της ΕΕ σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου η Ελλάδα (infographic), lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
