Της Χριστίνας Γιαμούζη,
Η πόλη της Θεσσαλονίκης ήταν αρκετά περιορισμένη και εκτεινόταν κυρίως στην «καστροπερίκλειστη» περιοχή της και ήταν ελάχιστα τα κτίσματα πέρα από τα όριά της. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αρχίζουν και αλλάζουν οι συνθήκες στο εσωτερικό της χώρας και επικρατεί μια ηρεμία που θα βοηθήσει την πόλη της Θεσσαλονίκης να αναπτυχθεί αρχιτεκτονικά. Ξεκινά, λοιπόν, η ανάπτυξη του εμπορίου, η δημιουργία μιας τάξης αστών, εμπόρων και ανώτατων στελεχών της δημόσιας διοίκησης. Έτσι δόθηκε το έναυσμα της ανάπτυξης προαστίων, ιδιαίτερα στην ανατολική περιοχή της πόλης (περιοχή Εξοχών), όπου άρχισαν να κτίζονται πολυτελείς και μεγαλοπρεπείς επαύλεις (πύργοι) από τους πλούσιους Έλληνες, Τούρκους, Εβραίους, Ντονμέδες (εξισλαμισμένους Εβραίους), Φράγκους και Λεβαντίνους.
Ήταν πολυτελή κτήρια γεμάτα με στοιχεία νεοκλασικής μορφολογίας και ποικίλες διακοσμήσεις επηρεασμένες από το πνεύμα της Art Nouveau και του Ρομαντισμού. Τα περισσότερα κτίσματα δεν είχαν σαφή αρχιτεκτονικό ρυθμό. Ανήκαν στην κατηγορία των βαρυφορτωμένων με διακοσμήσεις στα αετώματα και στα διαζώματα. Κυριαρχούσε μία διάθεση δημιουργίας ενός ξενόφερτου στοιχείου, που συμβάδιζε με το ρεύμα του Ρομαντισμού της Ευρώπης του 19ου και 20ού αιώνα, και ένα αίσθημα επιστροφής στα αρχαιοελληνικά πρότυπα του «δωρικού ρυθμού». Όλες αυτές οι βίλες απαράμιλλης ομορφιάς δεν μπορούν να βρουν τη θέση τους σε ένα μόνο άρθρο. Οι πιο γνώστες είναι: η Βίλα Μπιάνκα, Βίλα Αχμέτ Καπαντζή, η Βίλα Αλλατίνι, η Βίλα Μορντώχ, η Βίλα Γιάκο Μοδιάνο και άλλες πολλές σε κάθε γωνιά της πόλης.
ΒΙΛΑ ΑΛΛΑΤΙΝΙ
Η βίλα χτίστηκε το 1898 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, ο οποίος σχεδίασε και τους Μύλους της οικογένειας Αλλατίνι, που εγκαινιάστηκαν το 1890. Η περιοχή όπου χτίστηκε η βίλα ονομαζόταν συνοικία των «Εξοχών» ή «Πύργων». Για την οικογένεια η βίλα αποτελούσε το εξοχικό τους. Η οικογένεια ήταν ισπανοεβραϊκής καταγωγής, που μετακόμισε από το Λιβόρνο της Ιταλίας στις αρχές του 18ου αι. στη Θεσσαλονίκη. Ήταν ένα τριώροφο, συμμετρικό κτίσμα με ημιυπόγειο. Το κτήριο δημιουργεί μια κάτοψη που έχει το σχήμα Π και ενώνεται με έναν διάδρομο με την πίσω όψη του κτίσματος. Κάθετα, λοιπόν, αναπτύσσεται ένας άξονας συμμετρίας. Υπάρχουν 2 κλιμακοστάσια στο εσωτερικό εκατέρωθεν της εισόδου. Ο κεντρικός άξονας ορίζεται από τα κλιμακοστάσια, από το μπαλκόνι του 2ου ορόφου και γενικότερα τα διαφοροποιημένα ανοίγματα συμβάλλουν στην κατακορυφότητα του κτιρίου. Οι πλάγιες προεξοχές επίσης συμβάλλουν σε αυτό. Οι όροφοι σε όλες τις όψεις χωρίζονται με μια διακοσμητική ταινία από τούβλα και όλα τα παράθυρα και οι μπαλκονόπορτες είναι συμμετρικά ως προς τον άξονα της εισόδου.
Η βίλα θα περάσει στον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ και θα αποτελέσει τη φυλακή του, καθώς βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό. Το 1926 στέγασε για ένα έτος τη Φιλοσοφική Σχολή, ενώ κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (1940-1941) χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο. Σε πολλά σημεία κυρίως προς το λιμάνι συναντάμε τις υποδομές των επιχειρήσεων Αλλατίνι, που με τη σειρά τους αποτελούν εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα.
ΒΙΛΑ ΜΠΙΑΝΚΑ
Η βίλα Μπιάνκα βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασ. Όλγας και Θεμιστοκλή Σοφούλη και υπήρξε η εξοχική κατοικία ενός πολύ εύπορου Εβραίου επιχειρηματία, του Ντίνο Φερνάντεζ-Ντιάζ. Είναι γνώστη στην ιστορία με πολλά ονόματα, όπως Κάζα Μπιάνκα, Βίλα Μπλανς ή Βίλα Φερνάντεζ. Το σπίτι ήταν αφιερωμένο στη σύζυγο του Φερνάντεζ, Mπιάνκα, εξ΄ ου και το όνομά της. Αρχιτέκτονας της βίλας ήταν ο Ιταλός Πιέρο Αριγκόνι, ο οποίος είχε αρχικά βρεθεί στη Θεσσαλονίκη για να κατασκευάσει την πρώτη γραμμή τραμ της ελεύθερης πλέον πόλης.
Το σπίτι ολοκληρώθηκε το 1913 και θα έλεγε κανείς ότι είναι γεμάτο από αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως το ρεύμα Μπαρόκ, η Αρτ Νουβώ και διάφορα Αναγεννησιακά στοιχεία. Αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής στη Θεσσαλονίκη. Ξεχωρίζει για τους όμορφους εξώστες και τους ανοιχτούς χώρους της. Πρέπει να σημειωθεί ότι η έλλειψη συμμετρίας στην κάτοψη της προσδίδει μια πολύ ιδιαίτερη, ξεχωριστή εμφάνιση στο κτήριο. Το εσωτερικό του κτιρίου απαρτίζεται από γύψινες ανάγλυφες παραστάσεις και από υπέροχα διακοσμητικά μοτίβα.
Η ιστορία της βίλας δεν περιορίζεται εκεί, καθώς φέρει μαζί της και μια ρομαντική ιστορία. Μια ιστορία που συγκλόνισε τη συντηρητική κοινωνία της εποχής. Η κόρη του ζευγαριού, η Αλίνη, ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα τον Σπύρο Αλιμπέρτη, που ήταν έφεδρος αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Δυστυχώς, όμως, ο έρωτάς τους προκάλεσε έντονες αντιδράσεις των γονιών της κοπέλας και πολλά αρνητικά σχόλια από την εβραϊκή ελίτ της Θεσσαλονίκης. Μεγαλύτερο ζήτημα αποτελούσαν οι κοινωνικοί και θρησκευτικοί διαχωρισμοί που δεν επέτρεπαν τον γάμο Χριστιανού με Εβραία. Σήμερα λειτουργεί ως Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης.
ΒΙΛΑ ΕΛΙ ΜΟΔΙΑΝΟ
Σήμερα λειτούργει ως Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης. Η έπαυλη χτίστηκε το 1906 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ελί Μοδιάνο από τον Ισραηλίτη τραπεζίτη Γιάκο Μοδιάνο. Η Βίλα, όπως και οι προηγούμενες, βρισκόταν στην περιοχή των Εξοχών. Χτίστηκε σε παραθαλάσσιο οικόπεδο και είχε όριο από την ανατολική πλευρά την οδό Παραλιακών Αρχοντικών και από τη νότια πλευρά και μέχρι το ρεύμα Aslan Deresi, που αποτελούσαν μια σειρά από οικόπεδα που ανήκαν στον Ελληνομαλτέζο Κάρολο Ασλάν. Σύμφωνα με τις πήγες, ο Ιταλός τραπεζίτης Γιάκο Μοδιάνο αγόρασε από τον Ασλάν τα οικόπεδα και στο σημείο εκείνο έκτισε την έπαυλη, όπου παλαιότερα υπήρχε η κατοικία της οικογένειας Ασλάν. Ο κήπος της βίλας έφτανε ως τη θάλασσα άλλα, όπως είναι φυσικό, ο δρόμος έχει αλλάξει και η βίλα σήμερα αντικρίζει πολυκατοικίες.
Ο αρχιτέκτονας του κτηρίου, ο Ελί Μοδιάνο, σχεδιάζει το κτήριο επηρεασμένος από την art nouveau, καθώς είχε σπουδάσει στο Παρίσι. Το ρεύμα του εκλεκτισμού για άλλη μια φορά φανερώνεται και αυτό διαφαίνεται έντονα στα κιγκλιδώματα και στα μεταλλικά θυρόφυλλα της κεντρικής εισόδου. Η έπαυλη είναι τετραώροφη και η στέγαση αποτελείται από το τυπικό τραπεζοειδές σχήμα, καλυμμένη με ειδικές φολίδες. Κάθε όροφος περιέχει έναν μεγάλο κεντρικό οκταγωνικό χώρο, γύρω από τον οποίο ακτινωτά αναπτύσσονται τα δωμάτια. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό στοιχείο είναι ο διώροφος σκεπαστός εξώστης της δυτικής γωνίας του κτηρίου που έχει θέα προς τη θάλασσα. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην κεντρική σάλα του πρώτου ορόφου στο μέσο της σκάλας που οδηγεί στον πάνω όροφο υπάρχει μεγάλο υαλογράφημα που εξυπηρετεί τις ανάγκες του φωτισμού με θέμα τον Παράδεισο, εμπνευσμένο από τη Βίβλο.
ΒΙΛΑ ΑΧΜΕΤ-ΚΑΠΑΝΤΖΗ
Χτίστηκε μεταξύ 1893 και 1895 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Pierro Arrigoni κατά παραγγελία του Αχμέτ Καπαντζή. Το κτίριο αποτελεί έναν συνδυασμό του εκλεκτιστικού ρεύματος, ενώ παράλληλα παρουσιάζει στοιχεία λαϊκής αρχιτεκτονικής από τις Άλπεις, αλλά και βιεννέζικης, στοιχεία που εισήγαγε ο Θεόφιλος Χάνσεν στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Αθήνα. Η έπαυλη αποτελείται από ένα ημιυπόγειο, 2 ορόφους και σοφίτα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο αρχιτέκτονας δεν ακολουθεί καμία συμμετρία. Παρατηρούνται διάφοροι όγκοι στη σειρά που συνθέτουν το κτίριο με αποκορύφωμα έναν πυργίσκο στην ανατολική όψη και διάφορες πυργοειδής απολήξεις στις υπόλοιπες όψεις. Ο εσωτερικός χώρος είναι ακόμα πιο εντυπωσιακός, καθώς και στην οροφή και στους τοίχους συναντά κανείς αριστουργηματικά σχέδια. Είναι σαν να έχουν τοποθετηθεί πίνακες ζωγραφικής πάνω στις μεγάλες επιφάνειες. Σε κάθε όροφο θα λέγαμε πως επικρατεί και διαφορετικός ρυθμός. Ξεχωρίζουν, ωστόσο, τα κλασικιστικά και τα ρομαντικά στοιχεία. Η βίλα είχε πολλές χρήσεις ανά τους αιώνες. Ως το 2013 χρησιμοποιούνταν από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης, όμως από εκεί και υστέρα παρέμενε άδειο και στη συνέχεια πουλήθηκε στον επιχειρηματία Ιβάν Σαββίδη το 2014.
ΒΙΛΑ ΜΟΡΝΤΩΧ
Το κτίριο οικοδομήθηκε το 1905 προκειμένου να κατοικήσει εκεί ο Τούρκος μέραρχος Σεϊφουλάχ Πασά. Αρχιτέκτονας της Βίλας Μορντώχ είναι ο Ξενοφώντας Παιονίδης. Το 1923 πουλήθηκε στους αδελφούς Σαλώμ και στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία του Σαμουήλ Μορντώχ – στον οποίο οφείλει και το όνομά της. Η βίλα αποτελεί παράδειγμα εκλεκτιστικής αρχιτεκτονικής. Είναι διώροφη και κεραμοσκεπής, ενώ έχει ημιυπόγειο και σοφίτα. Χαρακτηριστική είναι η συνύπαρξη νεοκλασικών, αναγεννησιακών, Μπαρόκ και art-nouveaux στοιχείων, τα οποία διαφοροποιούνται στις όψεις και μας βοηθούν να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για ένα πλουραλιστικό κτήριο. Στη νοτιοανατολική πλευρά, παρατηρείται ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, καθώς κάνει αισθητή την παρουσία του ένας πύργος που καταλήγει σε τρούλο και με αυτό τον τρόπο δηλώνεται το μουσουλμανικό θρήσκευμα του ιδιοκτήτη.
Όσον αφορά το εσωτερικό της έπαυλης, εντύπωση προκαλεί η ζωγραφική διακόσμησή του, η οποία ανήκει στον Τούρκο καλλιτέχνη Νουρεντίν. Σε ορισμένα δωμάτια σώζεται μεγάλο μέρος της ξυλόγλυπτης, πράγμα που παραπέμπει στην καλαισθησία του καλλιτέχνη και των πρώτων ιδιοκτητών, αλλά και στην οικονομική κατάστασή τους. Η κύρια είσοδος του οικήματος είναι αυτή στην όψη της Βασιλίσσης Όλγας, με την επιβλητική σκάλα, ενώ στο αέτωμα πάνω από την είσοδο συναντάμε την επιγραφή «Ο Αλλάχ μαζί σου». Σήμερα λειτούργει ως καφετέρια, ενώ παλαιοτέρα αποτελούσε τη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βίλα Αλλατίνι, διαθέσιμο εδώ
- Βίλα Μπιάνκα (Κάζα Μπιάνκα) – Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης, διαθέσιμο εδώ
- Ένας φλογερός έρωτας θάλλει στην Δημοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η ιστορία του, διαθέσιμο εδώ
- Βίλα Ελί Μοδιάνο: Το ωραιότερο μπαλκόνι της Θεσσαλονίκης, διαθέσιμο εδώ
- Βίλα Αχμέτ Καπαντζή, διαθέσιμο εδώ
- Βίλα Μορντώχ, διαθέσιμο εδώ
- Συνοικία των Εξοχών – Ιστορικά αρχοντικά στην οδό Βασιλίσσης Όλγας, διαθέσιμο εδώ
- Η ιστορία πίσω από την βίλα Μορντώχ, διαθέσιμο εδώ
