Της Κέλλυς Πάντου,
Το όνομα Ρικάρντο ηχεί γνώριμο σε κάθε άτομο που ασχολείται με την οικονομική θεωρία και όχι άδικα. Ποιος ήταν, λοιπόν, ο Ντέηβιντ Ρικάρντο (David Ricardo, 1772-1823) και ποια η προσφορά του στην επιστήμη της οικονομίας; Γεννημένος στο Λονδίνο της Αγγλίας, κατάφερε σε νεαρή ηλικία να δημιουργήσει περιουσία δουλεύοντας ως χρηματιστής και μεσίτης, ενώ κατόρθωσε να γίνει και μέλος της Βουλής των Κοινοτήτων της Αγγλίας. Συγκεκριμένα, η περιουσία του μετά τον θάνατό του υπολογίστηκε στα εκατό εκατομμύρια σημερινά δολάρια. Θα λέγαμε ότι ο ενθουσιασμός του για τα οικονομικά ξυπνάει όταν διαβάζει τον «Πλούτο των Εθνών» του Άνταμ Σμιθ (Adam Smith, 1723-1790). Έγραψε το πρώτο του οικονομικό άρθρο στην ηλικία των τριάντα επτά και πέρασε τα επόμενα δεκατέσσερα χρόνια του ως επαγγελματίας οικονομολόγος.
Ο Ρικάρντο ζει και γράφει στην εποχή του ανερχόμενου βιομηχανικού καπιταλισμού. Τράβηξε για πρώτη φορά τα βλέμματα, όταν έγραψε πως ο τότε πληθωρισμός στη Αγγλία, οφειλόταν στην ροπή της Τράπεζας να εκδίδει παραπανήσια τραπεζογραμμάτια. Αυτό μας μαρτυρά πως ήταν ένας πρώιμος υποστηρικτής της ποσοτικής θεωρίας του χρήματος. Γενικότερα, υποστήριζε την οικονομία της ελευθερίας, ενώ έδειχνε τη δυσαρέσκειά του απέναντι στους γαιοκτήμονες (πρώιμους καπιταλιστές) που τόνιζε ότι παρασιτούν στην κοινωνία, απομυζώντας τα εδάφη που κατέχουν, για να εξασφαλίσουν όφελος. Στην απόπειρά του να υποστηρίξει το ελεύθερο εμπόριο, ανέπτυξε την ιδέα του συγκριτικού πλεονάσματος που ορίζει ότι: μια χώρα που εμπορεύεται αγαθά που μπορεί να αποκτήσει με χαμηλότερο κόστος από άλλες χώρες, δεν αξίζει να τα παράγει η ίδια. Ωστόσο, το κύριο οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα κατά τον Ρικάρντο, ήταν η διανομή του παραγόμενου εισοδήματος μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Πάλεψε για την κατάργηση των Νόμων των Σιτηρών, εξηγώντας πως οι φόροι επί των εισαγόμενων σιτηρών μόνο έβλαπταν τους γεωργούς και θα ανέβαζαν την τιμή της γης. Επίσης, ήταν ο πρώτος που έκανε λόγο για τον νόμο της φθίνουσας οριακής απόδοσης. Ο τελευταίος συνοπτικά εκφράζει πως, όσο αυξάνεται η ποσότητα ενός μόνο παραγωγικού συντελεστή, ενώ οι υπόλοιποι παραμένουν σταθεροί, η τελική ποσότητα του προϊόντος θα μειώνεται. Παρότι η μέθοδος του Ρικάρντο ήταν κατά βάση θεωρητική, χρησιμοποίησε μαθηματικά άκρως προχωρημένα για την εποχή του για να βγάλει εξίσου σύνθετα αποτελέσματα. Ακριβώς επειδή ήταν εκπρόσωπος της παραγωγικής μεθόδου στην κλασική οικονομία, μετατράπηκε σε πόλο έλξης ενδιαφέροντος, κριτικής, υποστηρικτών και μη.
Ο εν λόγω οικονομολόγος, αποτέλεσε βασικό θεμελιωτή της εργασιακής θεωρίας της αξίας. Σύμφωνα με τον Ρικάρντο λοιπόν, ένα αγαθό έχει αξία όταν διαθέτει αξία χρήσης, ή αλλιώς χρησιμότητα˙ χωρίς αυτή να καθορίζει την ανταλλακτική του αξία. Η τελευταία, είναι η ποσότητα οποιουδήποτε άλλου αγαθού με το οποίο ανταλλάσσω το δικό μου και μέτρο της είναι η εργασία. Με λίγα λόγια, η εργασία που απαιτείται για την παραγωγή ενός αγαθού, αποτελεί το κοινό σημείο εκκίνησης κάθε προϊόντος άρα και κοινός παρονομαστής στην σύγκρισή τους. Πίστευε πως κάθε σχετική μεταβολή στις τιμές εξηγείται από την ποσότητα εργασίας. Ωστόσο, τον προβλημάτιζε η θέσπιση ενός αγαθού ως κοινού μέτρου αξίας, ενός αγαθού που θα λειτουργούσε ως χρήμα. Ο ίδιος όρισε ότι το αγαθό που πληροί τις περισσότερες αυτές προϋποθέσεις ενός αμετάβλητου μέτρου αξίας, είναι ο χρυσός. Ακόμα, ως υποστηρικτής του ανταγωνισμού στην αγορά, πίστευε ότι οδηγεί σε ομοιόμορφα ποσοστά κέρδους και πως βοηθά στην προσαρμογή της τιμής ισορροπίας. Όσο αφορά την γαιοπρόσοδο (το εισόδημα ενός γαιοκτήμονα από την μίσθωση της γης του) για τον Ρικάρντο αυξανόταν ως συνέπεια της αύξησης του πληθυσμού, άρα και της ζήτησης. Παρατήρησε ακόμα πως η γαιοπρόσοδος είχε την τάση να αυξάνεται διαχρονικά εξαιτίας της φθίνουσας απόδοσης της γης, πρόβλημα για το οποίο πρότεινε την χρήση της τεχνολογίας για βελτίωση της αποδοτικότητας της γης και της εργασίας. Στην εικόνα που είχε ο οικονομολόγος για την αγορά, βλέπουμε πως η προσφορά εξαρτάται από τον πληθυσμό, ενώ η ζήτηση από το απόθεμα μισθών, από το ποσό που οι κεφαλαιοκράτες προκαταβάλουν για μισθούς, δηλαδή από τον ρυθμό συσσώρευσης του κεφαλαίου. Τέλος, το κέρδος ορίζεται από τον ίδιο ως την διαφορά των εσόδων πλην το κόστος εργασίας. Διαφορετικά, το ορίζει ως την αμοιβή του κεφαλαίου για τον χρόνο που αυτό απασχολείται στην παραγωγή.
Συνοψίζοντας, ο Ντέηβιντ Ρικάρντο δεν ήταν άδικα ένας από τους σπουδαιότερους οικονομολόγους της εποχής του και από τους σημαντικότερους κλασικούς οικονομολόγους του σήμερα. Παρά την χρονικά μικρή καριέρα του, κατάφερε να διακριθεί και να στρέψει όλα τα βλέμματα πάνω του. Οι ιδέες του είχαν απήχηση σε πολλούς στην Αγγλία του 18ου και 19ου αιώνα, ενώ δίχασε άλλους˙ το αποτέλεσμα αυτού ήταν η σύσταση δύο αντικρουόμενων ομάδων, των ρικαρδιανών και των αντι-ρικαρδιανών. Ακόμα και αν οι ιδέες και θεωρίες του έχουν με τον καιρό τροποποιηθεί και εξελιχθεί από άλλους θεωρητικούς, ο Ρικάρντο κρατάει την υπεροχή του ως ο πρώτος που συστηματοποίησε τα οικονομικά. Άγγιξε θέματα νομισματικής φύσης και ερωτήματα περί φορολογίας που εξηγούσαν την τότε κοινωνία του. Αποτέλεσε έμπνευση και αφορμή σκέψης για πολλούς μεταγενέστερους κοινωνικούς επιστήμονες και οικονομολόγους, όπως ο Καρλ Μαρξ (Karl Marx, 1818-1883) και ο Ρόμπερτ Όουεν (Robert Owen, 1771-1858). Ο πιο σύγχρονος, Ντέιβιντ Φρίντμαν (David D. Friedman) έγραψε σε κείμενό του το 1990: «Ένας μοντέρνος οικονομολόγος διαβάζοντας τις Αρχές (“On the Principles of Political Economy and Taxation”, 1817) του Ρικάρντο, αισθάνεται όπως ένα μέλος ομάδας που ανεβαίνει το Όρος Έβερεστ θα ένιωθε, φτάνοντας στην κορυφή και βρίσκοντας ήδη κάποιον χαλαρό πεζοπόρο εκεί».
Αναφορές
- University of London, https://www.ucl.ac.uk/, Φεβρουάριος 2021.
- Library of Economics and Liberty, https://www.econlib.org/, Φεβρουάριος 2021.
- Joseph J. Spengler, “David Ricardo British economist”, Britannica, Δεκέμβρης 2020.
- Steven G. Medema & Anthony M. C. Waterman, “History of Economic Ideas”, Accademia Editoriale, 2010.
- Screpanti & Zamagni, “Η Ιστορία της Οικονομικής Σκέψης”, Τυπωθήτω, 2004.
- Karl E. Case & Ray C. Fair, “Principles of Economics (5th Edition)”, Prentice Hall, Ιούλιος 1998.
