Του Γιώργου Μοσχόπουλου,
Το ρεύμα των συμπεριφορικών οικονομικών που δημιουργήθηκε την τελευταία 15ετία, διχάζοντας την οικονομική επιστημονική κοινότητα, ουσιαστικά αποτελεί ένα μείγμα οικονομικών, ψυχολογίας, κοινωνιολογίας και ίσως στην πιο ακραία του μορφή, νευροεπιστημών.
Πιο συγκεκριμένα, ως συμπεριφορική οικονομική ορίζεται ο τομέας των οικονομικών, όπου εξετάζεται πώς οι ψυχολογικοί, γνωστικοί και κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν τις οικονομικές αποφάσεις του ατόμου σε βαθμό που παρεκκλίνουν από την κλασσική οικονομική θεωρία. Οι κύριες εφαρμογές των συμπεριφορικών οικονομικών είναι στις χρηματαγορές, στη θεωρία αβεβαιότητας και στη θεωρία κοινωνικής επιλογής. Η θεωρία κοινωνικής επιλογής είναι η χρησιμοποίηση οικονομικών εργαλείων για να εξεταστεί η πολιτική συμπεριφορά των ατόμων και αποτελεί μεγάλο κομμάτι τόσο των δημόσιων οικονομικών και της πολιτικής θεωρίας.
Στο πλαίσιο της δημόσιας οικονομικής, εξετάζονται πολιτικές τέλειας αναδιανομής του πλούτου και παροχής κινήτρων στους πολίτες που υποθετικά δρουν ορθολογικά, προσπαθώντας να μεγιστοποιήσουν την ατομική τους ευχαρίστηση. Ναι, όμως οι άνθρωποι δεν δρουν πάντα ορθολογικά, συνεπώς μερικές βέλτιστες πολιτικές της δημόσιας οικονομικής δε θα είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, ένα πείραμα έδειξε ότι υπενθύμιση με τη μορφή γραπτών μηνυμάτων στο κινητό αυξάνει τον αριθμό των πολιτών που πληρώνουν τα πρόστιμά τους. Αυτό φυσικά έρχεται σε αντίθεση με την κλασσική οικονομική, υποστηρικτές της οποίας ασκούν δριμεία κριτική, επιχειρηματολογώντας ότι τα συμπεριφορικά οικονομικά στα χέρια των πολιτικών λειτουργούν σαν ένα ακόμα εργαλείο που τους δίνει τη δυνατότητα να αποφεύγουν αυστηρότερες πολιτικές με ρίζες στην παραδοσιακή οικονομική θεωρία, που πιθανόν θα είχαν τεράστιο πολιτικό κόστος για τις κυβερνήσεις.
Η κριτική αυτή σε μεγάλο βαθμό είναι σωστή, αν σκεφτούμε ότι τα οικονομικά πολλές φορές έχαναν την αξιοπιστία τους στα χέρια των πολιτικών, που μην έχοντας κάποιο πολιτικό κίνητρο να εφαρμόσουν σωστές οικονομικές πολιτικές, παρέβλεπαν τις προτάσεις των οικονομικών συμβούλων τους και υιοθετούσαν μέτρα που απλά θα βοηθούσαν στην επανεκλογή τους, αψηφώντας τις συνέπειες μακροχρόνια. Τα συμπεριφορικά οικονομικά, όμως, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε βέλτιστες οικονομικές πολιτικές και στο πολιτικό κίνητρο των εκάστοτε κομμάτων. Πιο συγκεκριμένα, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν αρκετά στην διαφορετική εφαρμογή κοινωνικών οικονομικών πολιτικών μετριάζοντας ίσως την οικονομική ωφέλεια αλλά ελαχιστοποιώντας κιόλας το πολιτικό κόστος.
Είναι κοινά αποδεκτό ότι οι πολίτες είναι μυωπικοί στις οικονομικές αποφάσεις τους, αλλά χρέος της οικονομικής επιστήμης εκτός του να προσπαθεί να εξηγήσει την οικονομική συμπεριφορά των πολιτών, είναι η διερεύνηση των σωστών κινήτρων που θα αποφέρουν τα μέγιστα αποτελέσματα στο κοινωνικό σύνολο. Εκεί ακριβώς τα συμπεριφορικά οικονομικά θα αποτελούσαν τον κρίσιμο αρωγό.
Παρά τις όποιες διαφωνίες ανάμεσα στους οικονομολόγους, η συμπεριφορική οικονομική ήρθε για να μείνει. Η κυβέρνηση συνασπισμού του Ηνωμένου Βασιλείου ίδρυσε το 2010 το BIT (Behavioural Insight Team), βάζοντας για τα καλά τα συμπεριφορικά οικονομικά στη διαδικασία διαμόρφωσης δημοσίων πολιτικών. Το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου ακολούθησε και η Αμερική του Ομπάμα με τη συμμετοχή στη ομάδα συμβούλων του προέδρου ενός διάσημου συμπεριφορικού οικονομολόγου.
Συνεπώς, οι φωνές αμφισβήτησης όσο πάνε και μειώνονται. Ειρωνεία για τους υποστηρικτές των κλασσικών οικονομικών είναι ότι ο πατέρας της μακροοικονομικής, ο Κέυνς στεκόταν τόσο στα ζωώδη ένστικτα (animal spirits). Σίγουρα, αν ζούσε τώρα θα ήταν φανατικός υποστηρικτής των συμπεριφορικών οικονομικών, όχι για κανέναν άλλον λόγο, απλά επειδή καθιστούν ίσως τις βραχυχρόνιες πολιτικές πιο αποτελεσματικές. Όπως είπε άλλωστε: «μακροχρόνια θα είμαστε όλοι νεκροί».
Αναφορές
- Alm, J., & Sheffrin, S. M. (2016). Using Behavioral Economics in Public Economics. Public Finance Review, 45(1), 4–9. Διαθέσιμο εδώ.
- Behavioural economics and public policy. (2014, March 21). Financial Times. Διαθέσιμο εδώ.
- Ackley, R. W. (2013). Harder: Applying Behavioural Economics to Public PolicyHarder: Applying Behavioural Economics to Public Policy. PsycCRITIQUES, 5858(4747), 1. Διαθέσιμο εδώ.
