Του Απόλλωνα-Δαμιανού Κικίδη,
Η Αθήνα ήταν σε λατινική κατοχή από το 1204. Όταν, δηλαδή έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Λατίνων Σταυροφόρων με τη Δ΄ Σταυροφορία, μαζί με σχεδόν όλη την αυτοκρατορία. Η λατινοκρατία των Αθηνών πέρασε από τρεις φάσεις. Πρώτα, κυρίευσε η οικογένεια του Βουργουνδού ιππότη Όθων ντε Λα Ρος, αφού του δόθηκε η Αθήνα και η Θήβα από το Βονιφάτιο Μομφερατικό. Η εξουσία των Λατίνων στην Αττικοβοιωτία συνέχισε και μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς.
Το 1311 έφτασε η δεύτερη φάση της κυριαρχίας των Αθηνών, η καταλανική κυριαρχία, η οποία άρχισε μετά τη μάχη της Κωπαΐδας. Τότε, οι περισσότεροι από τους σταυροφορικούς οίκους που εξουσίαζαν στον ελλαδικό χώρο εξαφανίστηκαν από το πολιτικό πεδίο.
Η τρίτη φάση ήταν αυτή των Φλωρεντίνων Ατσαγιόλι, οι οποίοι κατέλαβαν το Δουκάτο από τους Καταλανούς. Η οικογένεια τους είχε αρχίσει να εμφανίζεται στον ελλαδικό χώρο από το 1333 τουλάχιστον, όταν άρχισαν να ανεβαίνουν τα μέλη της σε θέσεις ισχύος. Το Δουκάτο το έχασαν λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από του Οθωμανούς. Εκείνη τη περίοδο, είχε κτιστεί και ο γνωστός πύργος των Ατζαγιόλι που στόλιζε την Ακρόπολη.
Ο Νέριο, δεύτερος γιος του Τζιάκοπο Ατζαγιόλι, καταγόταν από μία οικογένεια Φλωρεντίνων τραπεζιτών, οι οποίοι συχνά δάνειζαν λεφτά στους μονάρχες της Νάπολης και επειδή εμπιστεύονταν την οικογένεια ζήτησαν βοήθεια στην οικονομική διαχείριση των κτίσεών τους στην Ελλάδα. Τότε λοιπόν, έχουμε την πρώτη εμφάνιση των Ατζαγιόλι στη χώρα με το τραπεζικό γραφείο τους στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας το 1331. Ο ξάδελφος του Τζιάκοπο, Νικολό Ατζαγιόλι, ήταν έμπιστος της τιτλούχου Λατίνης Αυτοκράτειρας της Κωνσταντινούπολης, Αικατερίνη Β΄ του Βαλουά, της οποίας ο γιος με τη στήριξη των Φλωρεντίνων τραπεζιτών αγόρασε το Πριγκιπάτο το 1332. Τότε έδωσε στο Νικολό πολλά φέουδα και κάστρα με τα οποία εφόσον τα παιδιά του δεν ενδιαφέρονταν να ασχοληθούν, τα πέρασε στο Νέριο το 1359.
Ο Νικολό και ο αδελφός του Νέριου, Ιωάννης, πλέον αρχιεπίσκοπος Πατρών, κανόνισαν το 1361 για το Νέριο γάμο με την κόρη του Δούκα του Αρχιπελάγους, Φιορέντσα Σανούδου. Ο γάμος δεν πραγματοποιήθηκε όμως, γιατί δεν ήταν Βενετός και αυτό δεν άρεσε στη Γαληνοτάτη. Έτσι, δεν κατάφεραν οι Ατζαγιόλι να αποκτήσουν το Δουκάτο.
Το 1362, ο Νικολό τον υιοθέτησε και τον επόμενο χρόνο, ο Νέριο αγοράζει από τη Μαρία των Βουρβόνων, τη Βαρωνία της Βοστίτσας και τη Βαρωνία του Γερακίου. Το 1365 όταν ο Νικολό πέθανε, η Κόρινθος πέρασε στον πρωτότοκο γιο του, ο οποίος έπειτα το πέρασε στο Νέριο. Το 1373 ο Πάπας τον αναγνωρίζει ως Λόρδο της Κορίνθου όταν ζήτησε τη στήριξή του στο μη καρποφόρο Συμβούλιο των Θηβών για την καταπολέμηση της τούρκικης απειλής. Και η Ιωάννα της Νάπολης όταν έγινε πριγκίπισσα της Αχαΐας επίσης, αναγνώρισε τις κτήσεις του τις οποίες ο γιος του Νικολό προσπαθούσε να αποκτήσει ξανά. Είχε πλέον στην κατοχή του όλη τη βορειό-ανατολική Αχαΐα.
Η εξουσία του απλωνόταν σε μεγάλο μέρος των νότιων ακτών του Κορινθιακού κόλπου, θέσεις που θα του χρησίμευαν αργότερα σαν βάση για να επιτεθεί στους Καταλανούς της Αττικής. Άρχισε το έργο αυτό το 1374, όταν καταλαμβάνει τα Μέγαρα, με τη δικαιολογία ότι οι Καταλανοί δεν του παρέδιδαν κάποιους φυγάδες υπηκόους του. Επέστρεψε, έτσι στην Κόρινθο με τους αιχμαλώτους του. Τα Μέγαρα τον βοηθούσαν αρκετά στο έργο του να διώξει τους Καταλανούς από την Αθήνα. Οι Καταλανοί, εξαιτίας διαφόρων εσωτερικών σκανδάλων και ερίδων δεν μπορούσαν να ασχοληθούν με τον εξωτερικό κίνδυνο. Αυτές οι έριδες κορυφώθηκαν το 1374, όταν πέθανε ο γενικός επίτροπος Ματθαίος ντε Περάλτα, αφήνοντάς τους τελείως αδύναμους ενάντια στο Νέριο.
Ο Νέριο θέλοντας να επιβαρύνει παραπάνω τα προβλήματα των Καταλανών το 1379, παρότρυνέ την Εταιρεία των Ναβαρραίων να περάσουν από την Κόρινθο και να επιτεθούν στη Θήβα, τη δεύτερη σημαντικότερή πόλη του Δουκάτου, οι οποίοι στη συνέχεια το 1380, επιτέθηκαν και στην Αθήνα. Αν και τους αντιμετώπισαν οι Καταλανοί, αποδυναμώθηκαν ακόμα περισσότερο. Ακόμα, οι Ναβαρραίοι κατέλαβε και την πιο πρόσφατη κτήση του Δουκάτου στη Λειβαδιά. Τις δύο αυτές πόλεις, Θήβα και Λειβαδιά, απέκτησε ο Νέριο από την Εταιρεία σε μεταγενέστερο χρόνο, λογικά αγοράζοντές τες.
Έπειτά, ο Νέριο για την υπεράσπιση των εδαφών του στην Κόρινθο από τους Ναβαρραίους συμμάχησε με το Θεόδωρο τον Α΄ Παλαιολόγο του Μυστρά και άρχισε συζητήσεις με τους Βενετούς της Εύβοιας για την καταπολέμηση των Τούρκων. Και οι δύο αυτές πολιτικές σχέσεις στερεώθηκαν μέσω γάμων.
Με την πρόφαση, ότι ο γαμπρός του στο Μυστρά, Θεόδωρος, κινδυνεύει από τους Ναβαρραίους, αρχίζει να συγκεντρώνει στρατό. Το 1385 έχοντας μαζέψει μια σημαντική δύναμη και έχοντας μισθώσει ένα πλοίο από τον Χάνδακα, υποτίθεται για προστασία από πειρατές, αρχίζει την επίθεσή του κατά το Δουκάτο των Αθηνών. Επιτίθεται σε όλη την έκταση του Δουκάτου, από την Αθήνα έως και τα Σάλωνα, ενώ κλείνει με τη βενετική γαλέρα το λιμάνι του Πειραιά. Τον Ιούλη του 1385, αυτοανακηρύσσεται Δούκας των Αθηνών και Λόρδος της Κορίνθου, έχοντας όλη την Αθήνα στην κατοχή του, πλην της Ακρόπολης που πολιορκούσε. Στις 2 Μαΐου του 1388 ολοκλήρωσε την κατάληψη της Ακρόπολης, παρά τις προσπάθειες του Πέτρο ντε Πάου που την υπερασπιζόταν.
Ο Νέριο ακολούθησε μία σχετικά πιο φιλελληνική πολιτική ακόμα και σε σύγκριση με τους Βενετούς. Προσέλαβε Ιταλούς και Έλληνες στα αξιώματα του Δουκάτου και έκανε τα ελληνικά την επίσημη γλώσσα. Επέτρεψε και την εγκατάσταση του Ορθόδοξου Αρχιεπισκόπου των Αθηνών μέσα στα σύνορα της πόλης. Η κόρη του η Κοντέσα της Κεφαλλονιάς, που θεωρείτο η πιο μορφωμένη στη Λατινική Ανατολή, χρησιμοποιούσε την ελληνική γραφή στα δημόσια έγγραφά της. Στενοί συνεργάτες του Νέριο ήταν Έλληνες, όπως ο Δημήτριος Ρέντης, ο οποίος συνέχισε να είναι νοτάριος στην πόλη, παρότι υπήρξε συνεργάτης των Καταλανών. Μάλιστα, κατά την εξουσία του Λατίνοι που έμειναν στην πόλη για χρόνια εξελλήνισαν το επώνυμό τους.
Συνέχισε να πολιορκεί τις κτήσεις των Καταλανών προσπαθώντας να κατακτήσει το Δουκάτο των Νεοπατρών, το οποίο κατάφερε το 1390, ενώ ταυτόχρονα με το Θεόδωρο τον Α΄ Παλαιολόγο κατέκτησε τη Αργοναυπλία για να μην περάσουν στα χέρια των Βενετών. Ο Θεόδωρος πήρε το Άργος και ο Νέριο το Ναύπλιο. Σύντομα όμως, το Ναύπλιο το πήραν πίσω οι Βενετοί. Τότε, οι Βενετοί σταματούν το εμπόριο με το Μυστρά και το Δουκάτο.
Με σκοπό την κατάληψη και του Άργους, οι Βενετοί προσέλαβαν την Εταιρεία των Ναβαρραίων να απαγάγει το Νέριο, η οποία με πρόφαση μιας εμπορικής συνάντησης το καταφέρνει. Ο αδελφός του Νέριου Δονάτος από τη Φλωρεντία προτείνει να παραδώσει σχεδόν όλες τις κτήσεις του αδελφού του για την απελευθέρωση του, όμως επειδή πήγε να παρέμβει η Γένοβα στη διαμάχη ανάμεσα στη Φλωρεντία και τη Βενετία, η Βενετία υποχωρεί και δέχεται να πάρει ένα σημαντικό κομμάτι εμπορευμάτων, καθώς και τα Μέγαρα μέχρι να επιστραφεί το Άργος σε αυτούς. Ταυτόχρονα, παίρνουν και όμηρο την κόρη του στην Εύβοια. Τελικά, ο Δεσπότης του Μυστρά δεν επέστρεψε στο Άργος, αλλά όταν οι Βενετοί το κατέλαβαν, το 1394 επέστρεψαν τα Μέγαρα στο Νέριο.
Η φιλική στάση του Νέριο προς τους υπηκόους του, τόσο στην Αθήνα όσο και στην Κόρινθο, απέδωσε κατά τη μονοετή αιχμαλωσία του. Κατά τη διάρκειά της, οι υπήκοοί του έμειναν πιστοί στο πρόσωπό του και δεν άδραξαν την ευκαιρία να αντιδράσουν εναντίον της εξουσίας του.
Ο Νέριο δεν άφησε άρρεν διάδοχο και επειδή ο Λαδίσλαος της Νάπολης επιθυμούσε το δουκάτο της Αθήνας να παραμείνει στην οικογένεια Ατσαγιόλι, με διάταγμά του το Δουκάτο πέρασε στον αδελφό του Νέριο, το Δονάτο και στους άρρενες απογόνους του.
Η γνωστή και εκκεντρική διαθήκη του Νέριο γράφτηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1394, στην Κόρινθο, περίπου δύο μήνες πριν πεθάνει. Τάφηκε στον Παρθενώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Longnon, Jean. «Les premiers ducs d’Athènes et leur famille» Journal des Savants, 1973: 61-80.
- Miller, William. Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι (1204-1566). Μετάφραση: Σπυρίδων Π. Λάμπρου. Τόμος Α΄, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα 2017
- Miller, William. Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι (1204-1566). Μετάφραση: Σπυρίδων Π. Λάμπρου. Τόμος Β΄, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα 2017
- Setton, Kenneth M. «The Catalans in Greece, 1311-1380» Κεφ. VI στο The fourteenth and fifteenth centuries, μοντάζ: H. W. Hazard, 167-224. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, 1975.
- Reinert, Stephen W. «Ο διαμελισμός (1204-1453)» Κεφ. 10 στο Ιστορία του Βυζαντίου, επιμέλεια: Cyril Mango, μετάφραση: Όλγα Καραγιώργου, 336-379. Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2006.
- Γιαννακόπουλος, Δ.Κ. Δουκάτο των Αθηνών, η κυριαρχία των Acciaiuoli. Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006.
