Της Μαριθένιας Μιχαλοπούλου,
Ήβη. Εφηβεία. Πρώιμη νεανική περίοδος. Η εποχή των μεγάλων αλλαγών. Το ίδιο το σώμα του εφήβου, ό,τι πιο γνώριμο έχει, τον εγκαταλείπει και τον αφήνει μετέωρο σε μια θάλασσα συναισθημάτων και μεταβολών: διαφοροποιημένη κατανομή βάρους και σύσταση σε λιπώδη ιστό, σκελετική ανάπτυξη και ύψος. Η παράλληλη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των νέων παίζει κομβικό ρόλο στη διαχείριση της νέας αυτής πραγματικότητας. Φυσικά, η εικόνα που το ίδιο το άτομο έχει για τον εαυτό του επηρεάζει τις διατροφικές του επιλογές, λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι διαιτητικές αλλαγές αποσκοπούν συχνά στη βελτίωση της πρώτης. Κάπως έτσι τα πράγματα περιπλέκουν και η ζωή δεν είναι απλή, αλλά ένας αγώνας. Η εφηβεία ξεκινά.
Υποσιτισμός
Προβλήματα υποσιτισμού και μειωμένης πρόσληψης θρεπτικών συστατικών σημειώνονται σε εφήβους τόσο αναπτυσσόμενων όσο και αναπτυγμένων χωρών. Τα σημάδια που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου είναι το συνεχές αίσθημα κόπωσης, ψύχους και ευερεθιστότητας από την πλευρά του εφήβου, απώλεια λίπους και μυϊκής μάζας. Η συνηθέστερη ένδειξη υποσιτισμού αποτελεί η ακούσια απώλεια βάρους (απώλεια >5-10% του σωματικού βάρους σε διάστημα 3-6 μηνών). Εμβαθύνοντας στα αίτια του φαινομένου, καταγράφονται περιπτώσεις εφήβων με περιορισμένη πρόσληψη τροφής, δυσκολία κατάποσης λόγω προβλημάτων της γνάθου ή αδυναμία απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών. Συσχέτιση του υποσιτισμού παρατηρείται, ακόμη, με υποκείμενες ασθένειες, όπως καρκίνος, ηπατική νόσος και διαταραχές του πεπτικού συστήματος. Η ψυχική υγεία του εφήβου, τέλος, συντελεί καθοριστικό ρόλο. Κατάθλιψη, σχιζοφρένεια ή εθισμός σε ουσίες, όπως το αλκοόλ, επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες του ατόμου, οδηγώντας συχνά σε υποσιτισμό.
Σιδηροπενική αναιμία
Η σιδηροπενική αναιμία αποτελεί μία από τις πλέον γνωστές διατροφικές ελλείψεις της εφηβικής ηλικίας. Χαρακτηρίζεται από μειωμένο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα, ελλείψει σιδήρου, και υποξία ιστών και οργάνων. Το ιόν σιδήρου είναι απαραίτητο συστατικό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, κύριος ρόλος των οποίων είναι η αποθήκευση και μεταφορά οξυγόνου στο αίμα και μετ’ έπειτα στους υπόλοιπους ιστούς. Το συγκεκριμένο πρόβλημα αφορά, ως επί το πλείστον, έφηβες κοπέλες, που εμφανίζουν αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης, που εγκυμονούν και που αθλούνται σε επίπεδο πρωταθλητισμού. Η έλλειψη ενέργειας, η δύσπνοια, η ανεξήγητη αίσθηση ζάλης, ο άρρυθμος σφυγμός, τα κρύα άκρα, το ωχρό δέρμα και η απώλεια τριχών συγκροτούν τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της παθήσεως. Προς αποφυγή παρανοήσεων, η πάθηση αυτή εμφανίζεται και στα δύο φύλα, με διαφορετική όμως συχνότητα. Γενικότερα, για τη σιδηροπενική αναιμία συνίσταται φαρμακευτική αγωγή και κατανάλωση κόκκινου κρέατος, οσπρίων και λοιπών πηγών σιδήρου. Η στάση των γονέων μπορεί να έχει κομβικό ρόλο, εφόσον, μετά από δική τους προτροπή και προσπάθεια, οι έφηβοι μπορούν να εντάξουν ευκολότερα τις τροφές αυτές στη δίαιτά τους. Η κατανάλωση των εν λόγω ομάδων τροφών από τους ίδιους, μάλιστα, αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση και διακριτική παραίνεση.
Παχυσαρκία
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, παχυσαρκία θεωρείται εκείνη η παθολογική κατάσταση, κατά την οποία περίσσεια λίπους ή λιπώδους ιστού εναποτίθεται στον οργανισμό. Λανθασμένα, συνδέεται συχνά, αλλά δεν είναι συνώνυμη με την κατάσταση του αυξημένου σωματικού βάρους, η οποία μπορεί να οφείλεται και σε άλλα αίτια. Ο προσδιορισμός του σωματικού λίπους, επομένως, είναι η μόνη επιλογή για ακριβή διάγνωση ενός παχύσαρκου και όχι υπέρβαρου ατόμου. Η συνηθέστερη αιτιολογία της πάθησης αυτής είναι η διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου. Ο έφηβος, δηλαδή, καταναλώνει λιγότερη ενέργεια από αυτήν που προσλαμβάνει. Ορμονικές διαταραχές, χωρίς να αποτελούν την αιτία του προβλήματος, συχνά συνοδεύουν την εμφάνιση παχυσαρκίας μαζί με παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η υπέρταση.
Ταυτόχρονα, θα ήταν σημαντική παράλειψη να μην γίνει κάποια αναφορά στον ρόλο της γενετικής. Εάν και οι γενετικές αλλαγές στον πληθυσμό συμβαίνουν πολύ αργά, για να θεωρηθούν γενεσιουργός αιτία του προβλήματος, η διακύμανση της απόκρισης διαφόρων οργανισμών στο ίδιο περιβάλλον υποδηλώνει ότι τα γονίδια σχετίζονται με την ανάπτυξη της παχυσαρκίας, χωρίς, ωστόσο, να παρατηρούνται σαφή πρότυπα κληρονομικότητας. Για τη βέλτιστη αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, οι γονείς πρέπει να καθοδηγήσουν τον έφηβο. Προγράμματα παρέμβασης που περιλαμβάνουν αξιολόγηση της κατάστασης, σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο, κρίνονται απαραίτητα. Συμβουλευτική συμπεριφοράς, αισθητή βελτίωση των διατροφικών συνηθειών και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας θα πρέπει να εφαρμοστούν συνδυαστικά, ενδεχομένως όχι μόνον από τους εφήβους, αλλά και από τους κηδεμόνες.
Απώλεια βάρους
Ένα οξύμωρο σχήμα εμφανίζεται μεταξύ της υπερμεγέθους διαθεσιμότητας τροφίμων και των λιποβαρών προτύπων, που προωθούν οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Ιδιαίτερα σημαντική είναι, μάλιστα, η πίεση που ασκείται στους εφήβους για τη διατήρηση μίας συγκεκριμένης εξωτερικής εικόνας με το καλλίγραμμο, ισχνό σωματότυπο να πρωτοστατεί. Μεγάλος αριθμός νεαρών, κυρίως κοριτσιών, βιώνει έναν εσωτερικό πόλεμο ανάμεσα στο πραγματικό και το ιδεατό του σώμα, θυσιάζοντας την υγεία του για την ταχύτερη απώλεια κιλών. Στην καθημερινή μάχη με τη ζυγαριά, έχουν ως οπλοστάσιο επικίνδυνες δίαιτες, συμβουλές γνωστών και, ως έσχατη λύση, την παρατεταμένη ασιτία. Η γονική παρέμβαση, επομένως, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί αναγκαία. Αρχικά, πρέπει να περιορίσουν, εάν όχι να εμποδίσουν, τη συμπεριφορά αυτή. Ο αυτοπεριορισμός της τροφής, στον οποίο ο έφηβος έχει υποβληθεί, είναι μία συνήθεια που, όπως καλλιεργήθηκε, θα πρέπει και να ξεχαστεί. Η διαδικασία θα συμβεί σε βάθος χρόνου και οι γονείς καλούνται να την αντιμετωπίσουν με ψυχραιμία. Σε καμία περίπτωση τα δραστικά, ακραία μέτρα δεν θα επιφέρουν τα θεμιτά αποτελέσματα· οι περισσότερες πιθανότητες είναι να αμβλύνουν το ήδη υπάρχον πρόβλημα.
Διαταραχές λήψης τροφής
Πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή πολλών εφήβων κατέχουν οι διαταραχές λήψης τροφής, με πλέον διαδεδομένες τη νευρική ανορεξία και τη βουλιμία. Πρόκειται για ψυχογενείς διαταραχές, που πλήττουν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, έχουν συχνότερο σημείο έναρξης στην πρώιμη εφηβική περίοδο και επηρεάζουν σε εκτενέστερο βαθμό θηλυκά άτομα. Ως αιτιολογική βάση εμφανίζεται σε αμφότερες τις περιπτώσεις το κοινωνικό και βιολογικό υπόβαθρο, όπως η κληρονομική προδιάθεση ή η δράση επιγενετικών παραγόντων. Επιπροσθέτως, η αμέριστη προσοχή των γονέων πρέπει να εστιαστεί στο γεγονός, ότι παθήσεις, όπως αυτές, όχι απλώς συνυπάρχουν, αλλά και συνοδεύονται συχνά και από άλλες ψυχιατρικές παθήσεις, όπως η κατάθλιψη.
Νευρική ανορεξία
Με τον όρο νευρική ανορεξία περιγράφεται η πάθηση, κατά την οποία το άτομο αρνείται να διατηρήσει ένα υγειές, φυσιολογικό βάρος και κυριεύεται από έναν μανιώδη φόβο για την απόκτηση κιλών. Η διαστρεβλωμένη εικόνα, που έχουν εν προκειμένω οι έφηβοι για τον εαυτό τους, γίνεται εμμονή και έναυσμα δίαιτας, η οποία συνήθως δεν σταματά ποτέ. Ισχνότητα, αίσθημα κόπωσης και ψύχους, δυσκολίες ύπνου, κοιλιακά άλγη, δυσκοιλιότητα, παύση της εμμήνου ρύσεως, χαμηλή αρτηριακή πίεση, επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού και τριχόπτωση είναι συμπτώματα που επισημαίνουν τον κίνδυνο. Ο ρόλος των γονέων εδώ είναι να σπάσουν τον φαύλο κύκλο της λιμοκτονίας και να αποκαταστήσουν μία στοιχειώδη διατροφική ισορροπία. Κάθε βήμα θα πρέπει, όμως, να γίνεται με την κατάλληλη καθοδήγηση ιατρών και ψυχοθεραπευτών ταυτόχρονα.
Νευρική βουλιμία
Η νευρική βουλιμία, που πολλοί θεωρούν αντίθετη της νευρικής ανορεξίας, είναι στην πραγματικότητα μία αδερφή πάθηση. Χαρακτηρίζεται από επεισοδιακή υπερφαγία, η οποία έχει ως συνέπεια τον φόβο απώλειας ελέγχου και την προσπάθεια για κάθαρση. Οι έφηβοι, όντας ιδίως επινοητικοί, θα προβούν στην απαλλαγή των περιττών θερμίδων αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμο μέσο: καθαρτικά, διουρητικά, εμετό ή υπερβολική άσκηση. Ενοχικές σκέψεις και τύψεις κατακλύζουν τον συναισθηματικό τους κόσμο, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο την ανάπτυξη αυτοεκτίμησης. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει παρόμοιες δράσεις με αυτές της νευρικής ανορεξίας, με τους γονείς να στηρίζουν ανελλιπώς τον έφηβο και να τον κατευθύνουν σε κάθε μικρό, επώδυνο βήμα. Παρεμφερές συμπτωματολογία παρουσιάζει και η διαταραχή binge-eating, χωρίς όμως να ακολουθείται από συμπεριφορά κάθαρσης.
Η περίοδος της ήβης, τελικά, είναι όπως μια παρτίδα σκάκι. Κάνει ένα μικρό βήμα τη φορά, ευελπιστώντας να μην φέρει τον εαυτό του σε δυσκολότερη θέση από αυτή που ήδη βρίσκεται. Το ένα πρόβλημα έρχεται μετά το άλλο, το επόμενο πάντοτε μεγαλύτερο από το προηγούμενο. Αρκεί ο έφηβος να ακολουθήσει το ένστικτό του, καθώς βλέπει τις διατροφικές διαταραχές να καλπάζουν κατά πάνω του; Τι κι αν αυτό τον ωθεί στην αυτοκαταστροφή; Το να ζητάει κανείς καθοδήγηση και βοήθεια από τους γονείς έναντι του να προχωράει στα τυφλά απαιτεί σθένος. Το παιχνίδι είναι δικό του. Η παρτίδα δεν έχει χαθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Malnutrition, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 2020, διαθέσιμο εδώ
- Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child and adolescent psychiatric clinics of North America, 24(1), 177–196., sciencedirect.com, διαθέσιμο εδώ
- Prospective associations between childhood neuropsychological profiles and adolescent eating disorders. Eur Eat Disord Rev. 2020;28(2):156-169., Schaumberg K, Brosof LC, Lloyd EC, et al., 2020., onlinelibrary.wiley.com, διαθέσιμο εδώ
- Σιδηροπενική Αναιμία (pp. 7–22). apothetirio.lib.uoi.gr, Βέρρος Γ., 2019, διαθέσιμο εδώ
- Medical Complications of Anorexia Nervosa and Bulimia Nervosa. Psychiatric Clinics of North America, 42(2), 263–274., Gibson, D., Workman, C., & Mehler, P. S., 2020, sciencedirect.com, διαθέσιμο εδώ
