Της Νάντιας Κούγια,
«Από την Ελλάδα φεύγουν τα καλύτερα μυαλά» μια λαϊκή ρήση που (εν μέρει) «κρύβεται» πίσω από τον κοινωνικοπολιτικό όρο και φαινόμενο “brain drain”, που προβληματίζει την ελληνική κοινωνία την τελευταία δεκαετία, στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, η μεταναστευτική συμπεριφορά (άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελληνική μοίρα) και η φυγή του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό δεν είναι καινούριο φαινόμενο, μιας και έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις ήδη από τη δεκαετία του 1990. Το φαινόμενο, όμως, που στη βιβλιογραφία είναι γνωστό ως «brain drain» έχει απασχολήσει τόσο ως προς τις ομάδες πληθυσμού που αφορά, τους πτυχιούχους και επιστήμονες, όσο και ως προς την έκτασή του.
Πρωταρχική και ίσως η κυριότερη αιτία της «διαρροής εγκεφάλων» στο εξωτερικό είναι η αδυναμία εξεύρεσης εργασίας αμειβόμενης και ανάλογης των ικανοτήτων και των προσόντων, η ακούσια αργία των ατόμων και ιδιαίτερα των νέων. Την τελευταία δεκαετία, σε μια χώρα που η οικονομία της γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη με προβλήματα σοβαρά και ενίοτε ανυπέρβλητα, η ανάγκη αναζήτησης επαγγελματικής απορρόφησης και ευνοϊκότερων όρων εξέλιξης της ηλικιακής κατηγορίας των νέων και δη των πτυχιούχων γίνεται επιτακτική. Σε αυτή την κοινωνική ομάδα, υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, που αναμφίβολα έχει δεχτεί το μεγαλύτερο πλήγμα της ανεργίας, η ζωή ξανοίγεται μπροστά της και η επαγγελματική της αποκατάσταση αποτελεί μια βασική σταθερά για να παλέψει και ν’ ανταπεξέλθει στον ρόλο της στη ζωή, η εγκατάλειψη της χώρας της ίσως να αποτελεί την προσωρινή της διέξοδο στην αναζήτηση της τύχης της σε προηγμένες χώρες του εξωτερικού.
Το φαινόμενο του νέου μεταναστευτικού ρεύματος τείνει να λάβει τρομακτικές διαστάσεις, μιας και όλο και περισσότεροι μορφωμένοι νέοι επιλέγουν τη φυγή ως λύση και αυτή η επιλογή τους επιφέρει την απώλεια του σημαντικότερου παραγωγικού δυναμικού της χώρας, καθοριστικού για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Στοιχεία στατιστικών ερευνών παρουσιάζουν ανησυχητικά δεδομένα του αριθμού των Ελλήνων επιστημόνων που εγκαταστάθηκαν στο εξωτερικό από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2010, ο οποίος πλησιάζει σταδιακά τα 500.000 άτομα και με προβλέψεις που κρίνονται δυσοίωνες για τα επόμενα χρόνια λόγω της αυξητικής αυτής τάσης.
Μελετητές και αρθρογράφοι στις μέρες μας που ασχολούνται με το “brain drain” προσπαθούν να εστιάσουν στις αιτίες και στους τρόπους εξάλειψης του φαινομένου, εκφράζοντας τους προβληματισμούς τους. Θεωρητικά, όμως, το ζήτημα της «διαρροής επιστημόνων» πρέπει να αναλυθεί με νηφαλιότητα, προσεγγίζοντάς το από διάφορες οπτικές. Η έκρηξη φυγής των νέων επιστημόνων την τελευταία δεκαετία οφείλεται αποκλειστικά στην αδυναμία της χώρας μας να τους απορροφήσει στο εργατικό δυναμικό της λόγω των οικονομικών εξελίξεων της τελευταίας δεκαετίας ή αποτελεί και αναφαίρετο δικαίωμα της ατομικής ελευθερίας του κάθε νέου Έλληνα επιστήμονα η επιλογή της επαγγελματικής του αποκατάστασης; Είναι προϊόν αναγκαιότητας η «φυγή»; Φεύγει εκείνος που μπορεί να ευημερήσει στη χώρα του; Ποια είναι τα όρια των κριτηρίων της επαγγελματικής εξέλιξης και των προσωπικών επιδιώξεων του καθενός; Προφανώς και υπάρχει αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης στη χώρα μας, αλλά ο μοναδικός λόγος και αιτία αυτού του φαινομένου είναι η κρίση της οικονομίας την τελευταία δεκαετία ή η νέα αυτή συνθήκη στάθηκε η αφορμή να ενταθεί ένα πρόβλημα που προϋπήρχε; Ανατρέχοντας στο παρελθόν, παρατηρούμε ότι το φαινόμενο της διαρροής ανθρώπινου δυναμικού και επιστημονικού προσωπικού έχει τις ρίζες του στα χρόνια που ξεκίνησε να αναπτύσσεται και η επιστήμη. Ωστόσο, αναλυτές ανθρώπινων συμπεριφορών σημειώνουν ότι η «φυγή» δεν συνεπάγεται και «καταφύγιο» για όσους την επιλέγουν. Ενώ παρουσιάζονται ως γενναίοι με την απόφασή τους να φύγουν πριν βουλιάξουν μαζί με την χώρα τους και την ίδια στιγμή προβάλλεται η δειλία τους να φύγουν από εκεί που τα «βρήκαν σκούρα».
Η ερμηνεία, η ανάλυση και η αντιμετώπιση του φαινομένου “brain drain” είναι υπόθεση ειδικών μελετητών και απαιτεί σοβαρή αντιμετώπιση προκειμένου να διαμορφωθούν εκείνες οι συνθήκες και η στρατηγική απορρόφησης των νέων Ελλήνων επιστημόνων. Σε κάθε, όμως, περίπτωση οι νέοι επιστήμονες είναι άξιοι εκπρόσωποι της πατρίδας μας στο εξωτερικό και αναμφίβολα η επιστήμη δεν περιορίζεται εντός συνόρων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Λαμπριανίδης Λ. (2011), Επενδύοντας στη Φυγή: Η Διαρροή Επιστημόνων από την Ελλάδα την Εποχή της Παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική
- “Brain Drain” Or “Brain Gain”?: Από Τη “Διαρροή” Στην “Κυκλοφορία Εγκεφάλων”, powerpolitics.eu, διαθέσιμο εδώ
