Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Έχει υποστηριχθεί και παλιότερα ότι μια από τις αίτιες που οδήγησαν και διατήρησαν το ψυχρό πόλεμο δεν ήταν η επιθετικότητα των δυο μεγάλων δυνάμεων της εποχής, αλλά ο φόβος τους για επιβίωση. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μένουν δυο μεγάλες δυνάμεις με αρκετή ισχύ. Οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ, όταν τέλειωσε ο πόλεμος διέβλεπαν, όχι στο να έχουν εδαφικές κατακτήσεις μέσα από τις συνθήκες ειρήνης, αλλά να επιβάλλουν στη δυτική Ευρώπη ένα πολιτικό σύστημα το οποίο ήταν αναγκαίο για την επιβίωσή τους. Το πέρασμα της δυτικής Ευρώπης στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ ήταν κυρίως ζωτικό για την οικονομία τους. Ο μεγαλύτερος φόβος των ΗΠΑ ήταν ότι αν δεν επιβληθεί μια φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη, τότε η δυνατότητα ελεύθερου εμπορίου θα είχε καταστραφεί. Φυσικά, αυτό θα ήταν πλήγμα για την αμερικάνικη οικονομία, καθώς αυτή βασιζόταν κυρίως στο εξωτερικό εμπόριο.
Από το 1945 και μετά, όλες οι ενέργειες των ΗΠΑ θα προωθούνταν από το φόβο της επιρροής του κουμμουνισμού στη δυτική Ευρώπη. Ο φόβος αυτός θα γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρος το 1947, όταν το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ θα εμφανιστούν για πρώτη φορά. Ο λόγος ύπαρξης αυτών των σχεδίων ήταν και πάλι ο φόβος της εξάπλωσης του κομμουνισμού στην Ευρώπη και ο φόβος μην τυχών η ΕΣΣΔ γίνει ηγεμόνας της Ευρώπης, καθώς μετά θα μπορούσε να στραφεί στο δυτικό ημισφαίριο. Το σχέδιο Μάρσαλ περιλάμβανε την αποστολή οικονομικής βοήθειας σε ευρωπαϊκές χώρες για την ανάκαμψη των οικονομιών τους. Γίνεται λοιπόν ξεκάθαρο, πως οι ΗΠΑ δεν είχαν επιθετικές σκέψεις αντίθετα, όλες οι ενέργειες ήταν μια διαρκής άμυνα σε αυτό που θεωρούσαν απειλή για τις ίδιες και για τα συμφέροντά τους. Προκειμένου να ισχυροποιήσουν τη δυτική Ευρώπη έναντι τις Σοβιετικής ένωσης, οι ΗΠΑ θα έχουν πρωταγωνιστικό ρολό στη δημιουργία του ΝΑΤΟ το 1949. Το ΝΑΤΟ ως στρατιωτική ένωση είχε ξεκάθαρα αμυντικό χαρακτήρα με στόχο την ανάσχεσή της ΕΣΣΔ. Σε πολιτικό επίπεδο, αυτή η ανάσχεση επιτεύχθει με τη δημιουργία της ευρωπαϊκής κοινότητας χάλυβα και άνθρακα. Βλέπουμε δηλαδή, ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν επιθετικές τάσεις προς την Ευρώπη ούτε προς τα ανατολικά. Στόχος τους ήταν η άμυνα μέσω των συμμαχιών.
Μερικά χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 60 και του 70 όταν οι δυο δυνάμεις είχαν την ίδια περίπου δύναμη πυρηνικών, οι ΗΠΑ συμφωνήσαν στον περιορισμό των πυρηνικών εξοπλισμών υπό το φόβο ενός πυρηνικού πολέμου με καταστροφικά αποτελέσματα. Η οπισθοχώρηση της οικονομίας όμως, ταυτόχρονα με σειρά εξεγέρσεων στον τρίτο κόσμο οδήγησαν τις κυβερνήσεις Κάρτερ και Ρίγκαν να δαπανήσουν μεγάλα ποσά για εξοπλισμούς. Και σε αυτή την περίπτωση, ο λόγος δεν ήταν η επιθετικότητα, αλλά ο φόβος ότι η ΕΣΣΔ σύντομα ίσως να ήταν σε θέση μεγαλύτερου πυρηνικού πλήγματος στις ΗΠΑ από ότι αυτές μπορούσαν να πετύχουν στην ΕΣΣΔ. Οι μεγάλες στρατιωτικές δαπάνες σταμάτησαν μόνο μετά το 1989, όταν ο Γκορμπατσόφ και Μπους συμφωνήσαν στη λήξη του ψυχρού πολέμου. Ο φόβος για την ΗΠΑ τελείωσε το 1991 με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Από την άλλη πλευρά, η ΕΣΣΔ βγαίνει από τον πόλεμο κουρασμένη, καθώς ήταν αυτή που ανέλαβε το μεγαλύτερο φορτίο του πολέμου στο ανατολικό μέτωπο. Εκ των πραγμάτων, δεν είχε τις δυνατότητες για επιθετικό πόλεμο αυτή τη στιγμή. Ο φόβος της ΕΣΣΔ ήταν η επικράτηση του καπιταλισμού και η επιρροή του στις δικές της σφαίρες επιρροής δηλαδή στην ανατολική Ευρώπη. Η επικράτηση του καπιταλισμού στην ανατολική Ευρώπη θεωρούταν επικίνδυνη για την ύπαρξη του κομμουνισμού. Η ΕΣΣΔ θα αρνηθεί να συμμετέχει στο πρόγραμμα Μάρσαλ, καθώς ο Στάλιν φοβόταν ότι θα οδηγούσε στην κατάρρευση του καθεστώτος.
Το 1948, η ανατολική Ευρώπη σε μεγάλο βαθμό θα κυβερνάται από κομμουνιστικά καθεστώτα και όσες προσπάθειες έγιναν από χώρες της δυτικής Ευρώπης να αλλάξουν τρόπο διακυβέρνησης δεν είχαν αποτέλεσμα. Η επιμονή της ΕΣΣΔ στην ανατολική Ευρώπη ήταν και πάλι ο φόβος. Ο φόβος για μελλοντικό πόλεμο ο οποίος θα μπορούσε να την πλήξει περισσότερο χωρίς την προστασία της ανατολικής Ευρώπης. Τη δεκαετία του 60 και του 70 υπό το φόβο πυρηνικού πολωνού η ΕΣΣΔ συμφώνησε και αυτήν για τον περιορισμό των εξοπλισμών. Όμως, όταν ο Ρίγκαν ανακοίνωσε την αύξηση ξανά τον εξοπλισμών, η ΕΣΣΔ, αν και η οικονομία της ήταν πολύ αδύναμη, ανακοίνωσε και αυτή την αύξηση των δαπανών για εξοπλισμούς υπό την αγωνία και το φόβο μην τη ξεπεράσουν οι ΗΠΑ. Το 1989, ήταν πλέον εμφανής η αδυναμία της ΕΣΣΔ να ανταποκριθεί, καθώς ολόκληρη η διοίκησή της φαινόταν απαρχαιωμένη και 3 χρόνια μετά διασπάστηκε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gaddis John-Lewis, «Ο ψυχρός πόλεμος, οι συμφωνίες, οι συγκρούσεις, τα ψέματα, οι αλήθειες», Εκδόσεις Παπαδόπουλος 2018
- Mearsheimer, John, «Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων» Εκδόσεις Ποιότητα 2007
- Ήφαιστος, Π., Κ. Κολιόπουλος και Ε. Χατζηβασιλείου (επιμ.), «Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, 1941-1950: στρατηγικά ή ιδεολογικά αίτια;» Αθήνα: Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήμιο 2012
