Της Σοφίας Πεχλιβανίδου,
Σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να δώσω έναν ορισμό για το γυαλί που να μην είναι τυπικός, να μην εξετάζει τις ιδιότητές του με τον συνηθισμένο τρόπο ενός λεξικού, να δώσω έναν ορισμό που μπορεί να σημαίνει κάτι κάπως για κάποιον… Ίσως μοιάζει κάπως έτσι:
Γυαλί, το.: ουσιαστικό, ουδετέρου γένους -μα όχι και τόσο ουδέτερο σε κάποιες περιπτώσεις- υλικό άκαμπτο, που όταν όμως θερμανθεί πολύ λιώνει και έχει την ιδιότητα να γίνεται εύπλαστο, ένα εύπλαστο υλικό, μα όταν κρυώσει τόσο κρύο, σκληρό και εύθραυστο. Αποτελεί μονωτικό υλικό και είναι διάφανο. Πόσο παράδοξο αλήθεια! Ένα υλικό που δημιουργεί προστασία και μόνωση επιτρέπει σε οποιονδήποτε θελήσει να δει μέσα του σαν να είναι πιο εκτεθειμένο και πιο απροστάτευτο από ποτέ. Και είναι εύθραυστο, τόσο εύθραυστο, ευαίσθητο και παραδομένο απολύτως στη βαρύτητα που το κάνει χίλια κομμάτια, όταν το παρασύρει και σπάσει. Γυαλί, ένα υλικό με τόσες χρήσεις, που αν μπορούσες να φτιάξεις έναν κόσμο ολόκληρο από αυτό πώς θα τον έφτιαχνες;
Μα οι ορισμοί δεν έχουν μεταφορές! Δεν πρέπει να έχουν μεταφορές! Οι ορισμοί των λέξεων πρέπει να είναι ξεκάθαροι σαν το γυαλί. Όμως, για να ορίσεις το γυαλί πρέπει να προσέχεις, γιατί μπορεί και να κοπείς! Αυτές τις «χαρακιές» από γυαλί, τα τραύματα, τις πληγωμένες σαν από γυαλί κομμένες σκέψεις εκφράζει ο Τενεσί Ουίλιαμς (Tennessee Williams) στον «Γυάλινο Κόσμο» (“The Glass Menagerie”), σε ένα από τα πιο προσωπικά και πιο αυτοβιογραφικά του έργα. Ο «Γυάλινος κόσμος» του Ουίλιαμς ανέβηκε πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή τον Δεκέμβριο του 1944 στο θέατρο Σιβίκ του Σικάγου, ενώ την επόμενη χρονιά ανέβηκε στη Νέα Υόρκη, όπου βραβεύτηκε με το New York Drama Critics Circle Award. Οι διασκευές του πιο διάσημου έργου του Τενεσί Ουίλιαμς έχουν γίνει αρκετές από τότε που γράφτηκε ως θεατρικό κείμενο. Και πώς θα μπορούσαν να μην γίνουν άλλωστε, έχοντας ένα κείμενο τόσο μεστό νοηματικά, με χαρακτήρες των οποίων οι ιστορίες είναι γνώριμες στους περισσότερους από εμάς;
Φέτος, την πιο παράξενη χρονιά για το θέατρο και τον πολιτισμό γενικότερα, με όλες τις δυσκολίες που κλήθηκε σύσσωμος ο πλανήτης να αντιμετωπίσει λόγω της πανδημίας, στο Εθνικό Θέατρο διασκευάστηκε και ανέβηκε σε livestreaming ο «Γυάλινος κόσμος» του Τενεσί Ουίλιαμς από τον Γιώργο Νανούρη και ένα εξαιρετικό και προσεκτικά επιλεγμένο cast ηθοποιών σε μια προσπάθεια ανάγνωσης και ερμηνείας του έργου υπό το πρίσμα της πανδημίας και των αλλαγών που αυτή επέφερε στις ζωές όλων μας – ακόμη και στις ζωές των ηρώων του έργου. Ο ίδιος ο Τενεσί Ουίλιαμς χαρακτήριζε τον «Γυάλινο Κόσμο» του ως ένα έργο που μιλά για τις εύθραυστες ισορροπίες. Και αυτό ακριβώς θίγει η σκηνοθετική επιμέλεια του Γιώργου Νανούρη στη συγκεκριμένη παράσταση: την εύθραυστη ισορροπία της ζωής του κάθε ανθρώπου, την σχεδόν κωμικοτραγική ευκολία με την οποία οι σταθερές και τα δεδομένα μιας ζωής μπορούν να ανατραπούν, να σπάσουν, να καταστραφούν, αφήνοντας πίσω κοφτερά «συντρίμμια» σαν να ήταν καμωμένα από γυαλί.
Η ιστορία του έργου είναι απλή – στατική, θα έλεγε κανείς. Τέσσερις ήρωες, μια τριμελής οικογένεια και ένας φίλος που έρχεται να ανατρέψει ισορροπίες -που μάλλον είχαν ήδη ανατραπεί καιρό πριν- εμπλέκοντας τον εαυτό του σε έναν γυάλινο κόσμο, εύθραυστο, που, όταν το φως περνά από μέσα του, αλλάζει, που, όταν τον πνίγει το σκοτάδι, είναι πάλι διαφορετικός, που κρύβει πόθους, ανασφάλεια, άρνηση της αλήθειας, κεκαλυμμένα ψέματα, πόνο και επιμονή στο να αλλάξουν όλα χωρίς να χρειαστεί να αλλάξει τίποτα. Ο Τομ, η Λόρα, η Αμάντα και ο Τζιμ συναντιούνται για να έρθουν κοντά χωρίς να μπορούν πραγματικά να το καταφέρουν. Δημιουργούν σχέσεις σαθρές, που όμως φοβούνται τόσο να γκρεμίσουν και καταλήγουν -στην απεγνωσμένη τους προσπάθεια να ενωθούν- να απομακρύνονται όλο και περισσότερο, μέχρι να ακουστεί ο ήχος του γυαλιού που σπάει. Είναι αυτός ο ήχος που καθορίζει τα πάντα. Το γυαλί σπάει και μαζί του σπάνε οι ελπίδες μιας μάνας να παντρέψει την ανάπηρη κόρη της, οι προσδοκίες ενός νέου να εγκαταλείψει μια δουλειά που τον κάνει δυστυχισμένο, τα όνειρα ενός κοριτσιού με αναπηρία να ζήσει μια ασφαλή ζωή, μια ζωή τόσο στιλπνή και καθαρή σαν να είναι γυάλινη και οι φιλοδοξίες ενός άντρα να πετύχει να γίνει κάποιος σημαντικός.
Σαν το γυαλί σπάνε οι ισορροπίες μεταξύ των προσώπων του έργου, θυμίζοντας τις εύθραυστες ισορροπίες στη ζωή κάθε ανθρώπου εντός και εκτός θεάτρου. Κι, αν το καλοσκεφτείς, ποιος δεν δημιουργεί γύρω του γυάλινους κόσμους; Ποιος δεν προσπαθεί μανιωδώς να κάνει τη ζωή του ασφαλή; Είναι εύκολη η ασφαλής ζωή, είναι η αλήθεια. Το ζήτημα, όμως, είναι η ασφαλής ζωή που επιθυμεί ο καθένας να ζήσει να έχει νόημα και περιεχόμενο. Και πόση ανασφάλεια έχουμε κρύψει πίσω από ασφάλειες πλασματικές και επουσιώδεις; Και πόσοι τελικά, όταν συνειδητοποιούν την ευθραυστότητα του προσωπικού τους «γυάλινου κόσμου», είναι αρκετά γενναίοι να τον κάνουν θρύψαλα οι ίδιοι, φτιάχνοντας έναν ολοκαίνουριο; Κι ας είναι από γυαλί, φτάνει να είναι αληθινά όμορφος. Ο Νανούρης λέει χαρακτηριστικά: «ελπίζω όσα θέλω να πω να βγουν από την παράσταση. […] Είμαι σίγουρος ότι ο κάθε θεατής θα βρει έστω μια στιγμή του έργου που θα του θυμίσει έστω μια στιγμή από τη δική του ζωή». Το κατάφερε.
Η παράσταση διατίθεται σε live streaming από το Εθνικό Θέατρο, στο site του οποίου μπορείτε να μάθετε πληροφορίες για τις ημέρες και ώρες των διαδικτυακών προβολών της. Ίσως από τις πιο αξιόλογες και πάντα επίκαιρες παραστάσεις της χρονιάς. Αξίζει να την παρακολουθήσετε!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Γυάλινος Κόσμος Τενεσί Ουίλιαμς – ΚΤΗΡΙΟ ΤΣΙΛΛΕΡ – ΣΚΗΝΗ «ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΚΟΥΛΟΣ», Εθνικό Θέατρο (n-t.gr), Διαθέσιμο εδώ
