Φυλακισμένοι λόγω ψυχικής ασθένειας: Καταλογίζεται διεθνής ευθύνη;

Της Παναγιώτας Χριστοδουλοπούλου,

Διεξαγόμενες έρευνες παγκόσμιας κλίμακας απέδειξαν ότι 1 στους 10 ανθρώπους (δηλαδή περίπου 792 εκατομμύρια) πάσχουν από κάποια ψυχική ασθένεια. Η κατάθλιψη αποτελεί την κύρια αιτία των ψυχικών διαταραχών και συναντάται συχνότερα ανάμεσα στις γυναίκες, κυρίως λόγω των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης στα οποία υποβάλλονται. Ιδιαίτερη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων για την ψυχική υγεία των πολιτών τους είναι εξαιρετικά χαμηλό, λαμβάνοντας υπόψη ότι κατά μέσο όρο ξοδεύουν μόνο το 2% του υγειονομικού προϋπολογισμού στον τομέα αυτό. Ως εκ τούτου, περίπου το 80% των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές που ζουν σε χώρες μεσαίων ή χαμηλών εισοδημάτων δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε υπηρεσίες αποκατάστασης της ψυχικής τους υγείας ή, ακόμα και εάν η χώρα τους διαθέτει τέτοιου είδους παροχές, αυτές βρίσκονται σε μακρινή απόσταση και το κόστος μεταφοράς των ασθενών είναι υψηλό.

Έρευνα του “Human Rights Watch” αποκάλυψε ότι σε 60 χώρες μεταξύ της Ασίας, της Ευρώπης, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Αμερικής χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές αλυσοδένονται ή κρατούνται αυθαίρετα σε περιορισμένους χώρους λόγω της κατάστασης της υγείας τους. Αυτή η απάνθρωπη πρακτική, γνωστή ως “shackling”, υφίσταται εξαιτίας της ανεπαρκούς υποστήριξης, της έλλειψης συστημάτων υγείας αλλά και λόγω της ευρέως διαδεδομένης αντίληψης που θέλει τα άτομα με τέτοιου είδους προβλήματα υγείας να στιγματίζονται. Σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, κυριαρχεί η πεποίθηση ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι αποτέλεσμα αμαρτημάτων, ανήθικης συμπεριφοράς, έλλειψης πίστεως ή κατοχής του ασθενούς από κακά πνεύματα. Για τους λόγους αυτούς, οι συγγενείς των ασθενών αναζητούν λύσεις που συνδέονται με κέντρα θεραπείας δια της πίστεως και των παραδόσεων, παραγκωνίζοντας τις ιατρικές συμβουλές, θεωρώντας τις χρήσιμες μόνο ως «έσχατο μέσο».

Στα θεραπευτικά κέντρα οι ασθενείς είτε λαμβάνουν φαρμακευτικές αγωγές είτε υποβάλλονται σε εναλλακτικές θεραπείες που προβλέπουν τη χρήση «μαγικών» βοτάνων, έντονο μασάζ, ειδικά λουτρά ή τους απαγγέλουν το Κοράνι. Η συγκλονιστική μαρτυρία ενός άνδρα από τη Μοζαμβίκη, που βρέθηκε παρά τη θέλησή του σε ένα αντίστοιχο θεραπευτήριο, επιβεβαιώνει τα παραπάνω. Χαρακτηριστικά, ο Κάρλος αναφέρει τα εξής: «Με έδεσαν πολλές φορές και μου έδωσαν πικρά φάρμακα από τη μύτη… Σου δίνουν ρίζες και φύλλα δέντρων σαν φάρμακα. Οι θεραπείες τους ήταν πάντοτε ανεπιτυχείς. Πραγματικά υπέφερα σε αυτό το μέρος».

Παρά το γεγονός ότι το “shackling” είναι μία μέθοδος που εφαρμόζεται συχνά, εξακολουθεί να βρίσκεται στο παρασκήνιο και να αποκρύβεται. Τα αποτελέσματα της έρευνας του “Human Rights Watch” κατέδειξαν ότι άτομα με ψυχοκοινωνικές αναπηρίες συνελήφθησαν και υποχρεώθηκαν να μεταφερθούν χωρίς τη συγκατάθεσή τους σε κρατικά/ιδιωτικά ιδρύματα ή σε θρησκευτικά/παραδοσιακά θεραπευτικά κέντρα. Στην Κίνα περίπου 100.000 άνθρωποι αλυσοδένονται ή κρατούνται σε κλουβιά στην επαρχία Hebei, κοντά στο Πεκίνο. Στην Ινδονησία 57.000 άτομα έχουν υποβληθεί σε “shackling” τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Στη Νιγηρία ο μικρότερος ασθενής που εντοπίστηκε αλυσοδεμένος ήταν μόλις 10 χρόνων, ενώ ο μεγαλύτερος 86. Στη Γουατεμάλα χιλιάδες παιδία δένονται σε έπιπλα ή κλειδώνονται σε κελιά ή σε ορφανοτροφεία και ιδρύματα. Στη Σαουδική Αραβία ένας άνδρας πέρασε 37 χρόνια αλυσοδεμένος σε μία σκοτεινή σπηλιά στα βουνά στο Wadi Al-Sabab.

Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες κρατούνται είναι απάνθρωπες και υποβιβάζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Πρόκειται για υπερβολικά μικρούς χώρους (αποθήκες, καλύβες, κελιά, καταφύγια ζώων) ακτίνας όχι παραπάνω από 2 μέτρα, στους οποίους δε λαμβάνεται κανένα μέτρο υγειονομικής προστασίας. Εκεί οι κρατούμενοι ασθενείς τρώνε, κοιμούνται και πραγματοποιούν τις φυσικές τους ανάγκες όλοι μαζί συνωστισμένοι. Καθίσταται φανερό πως η πρακτική του “shackling” μελλοντικά μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην υγεία των ανθρώπων που υπόκεινται σε αυτήν. Ένα άτομο που αλυσοδένεται και φυλακίζεται είναι πολύ πιθανό να βρεθεί αντιμέτωπο με μετατραυματικό στρες, υποσιτισμό, μολύνσεις, νευρικό κλονισμό, μυϊκή ατροφία και καρδιαγγειακά προβλήματα. Για παράδειγμα, σε ένα ίδρυμα του Μεξικού παιδιά με ψυχοκοινωνικές διαταραχές τυλίγονταν με επιδέσμους, μονωτικές ταινίες ή διάφορα ιμάτια, σαν μούμιες. Ακόμα, κάποιοι ασθενείς κρατούνταν σε εξωτερικούς χώρους χωρίς κάποιο σκέπαστρο, εκτεθειμένοι στις αντίξοες κλιματικές συνθήκες, σε κουνούπια και άλλα επιβλαβή ζώα. Παράλληλα, στα ιδρύματα αυτά το “Human Rights Watch” κατέγραψε και περιστατικά φυσικής και σεξουαλικής κακοποίησης των ασθενών. Το ανδρικό προσωπικό είχε πρόσβαση στις γυναικείες πτέρυγες, θέτοντας έτσι εν αμφιβόλω την ασφάλεια των γυναικών, οι οποίες διακατέχονταν συνεχώς από αισθήματα φόβου. Αναμφισβήτητα, τα περιστατικά αυτά δημιουργούν ανεπανόρθωτα ψυχικά τραύματα στους ανθρώπους.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ορισμένες κυβερνήσεις έχουν αρχίσει να εφιστούν την προσοχή τους στα ζητήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία των πολιτών της κοινωνίας τους. Ωστόσο, το “shackling” παραμένει παρόν χωρίς να υιοθετείται κάποια εναρμονισμένη διεθνής ή έστω περιφερειακή συνεργασία για την οριστική εξάλειψή του. Παρά το γεγονός ότι κάποιες κυβερνήσεις έχουν προβεί στη λήψη μέτρων προκειμένου να βρεθεί ουσιαστική λύση στο πρόβλημα, οι νόμοι και οι πολιτικές δεν εφαρμόζονται με αποτελεσματικότητα, καθιστώντας έτσι την κατάσταση ασθενική. Από τις 60 χώρες στις οποίες εφαρμόζεται το “shackling” μόνο ελάχιστες εξ αυτών με τους θεσπισμένους νόμους, τις πολιτικές και τις στρατηγικές τους απαγορεύουν ρητά ή τουλάχιστον στοχεύουν στο να δοθεί ένα οριστικό τέλος στο δέσιμο των ψυχικά ασθενών με αλυσίδες.

Είναι βέβαιο ότι με την απαιτούμενη υποστήριξη οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να ζήσουν με ευημερία στις κοινωνίες τους. Μήπως, λοιπόν, έχει φτάσει η ώρα τα δικαιώματα των ατόμων με πάσης φύσεως αναπηρία να πάψουν να αποτελούν ζητούμενο και να γίνουν δεδομένο, τηρώντας έτσι τη σχετική Σύμβαση του ΟΗΕ; Τροφή για σκέψη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Living in Chains. Shackling of People with Psychosocial Disabilities Worldwide, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ

• Indonesia: Shackling Reduced, But Persists, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ

• Pregnant and shackled: why inmates are still giving birth cuffed and bound, The Guardian, διαθέσιμο εδώ