Της Δέσποινας Σκουλαρίγκη,
Μια εικόνα, χίλιες λέξεις λένε. Αν, όμως, μια εικόνα σού δημιουργήσει χίλιες σκέψεις; Και αν δεν είναι μια εικόνα και είναι 10, τότε πόσες σκέψεις κάνεις; Και αν αυτή η εικόνα είναι ασπρόμαυρη ή πολύχρωμη, οι σκέψεις θα αλλάξουν; Σε όλες αυτές τις απορίες, μπορεί άραγε να απαντήσει το Rorschach inkblot test; Αυτό το τεστ αποτελείται από 10 εικόνες- κάρτες μελάνης οι οποίες μοιάζουν σαν μια αφηρημένη ζωγραφιά, σαν να έχει πέσει μελάνι στο ένα μέρος του χαρτιού και κλείνοντάς το αποτυπώνεται η ίδια μορφή και από την άλλη μεριά του, σαν να είναι καθρέφτης. Πρώτος, το ανακάλυψε τυχαία ο Γερμανός ποιητής Justinus Kerner και το ονόμασε «Klecksographie». Αυτό ήταν ένα ιδιαίτερα δημοφιλές παιχνίδι το οποίο έπαιζε στην παιδική του ηλικία ο Hermann Rorschach.
Μάλιστα, μετά ο Rorschach ως φοιτητής Ψυχιατρικής το 1918, παρατήρησε πως οι σχιζοφρενείς είχαν μια διαφορετική αντίδραση σε αυτό το παιχνίδι από ότι οι υπόλοιποι που δεν έπασχαν από αυτή τη νόσο. Διαπίστωσε, λοιπόν, πως οι σχιζοφρενείς, δε θα δώσουν απάντηση σε πολλές κάρτες-εικόνες, λίγες φορές θα παρατηρήσουν χρώμα, κίνηση και φιγούρες ζώων. Από την άλλη μεριά, ένας μανιοκαταθλιπτικός στη φάση της κατάθλιψης, δε θα δώσει απαντήσεις που θα περιλαμβάνουν κίνηση ή χρώμα, δε θα διακρίνει ανθρώπινες φιγούρες, και κυρίως θα ξεκινήσει από μικρές λεπτομέρειες και μετά θα οδηγηθεί στο γενικό πλαίσιο. Εντυπωσιασμένος από αυτό το εύρημα, έγραψε ένα βιβλίο το 1921, το οποίο αποτελεί ουσιαστικά τη βάση του τεστ που προαναφέραμε, αφού από τις εικόνες με μελάνι που έφτιαξε ο ίδιος, επέλεξε 10 τις οποίες και δημοσίευσε και που αποτελούν πλέον το τεστ του Rorschach. Σημειωτέα είναι η συμμετρία που επικρατεί στις εικόνες μελάνης του. Θεώρησε πως η συμμετρία αποτελεί βασικό στοιχείο, καθώς δημιουργεί τις ίδιες συνθήκες τόσο στους δεξιόχειρες όσο και τους αριστερόχειρες, και επιτρέπει την ερμηνεία ολόκληρων σκηνών. Το μειονέκτημα της συμμετρίας βέβαια, είναι ότι τα πρόσωπα δίνουν στερεότυπες απαντήσεις. Αλλά και τις εικόνες με ασυμμετρία τις απέρριπταν τα πρόσωπα, οπότε κατέληξε στη συμμετρία.
Το τεστ του Rorschach, όμως, δεν αποτελείται μόνο από αυτές τις «διφορούμενες» εικόνες. Σε αυτό που έδινε μεγαλύτερη έμφαση ήταν το πώς τα πρόσωπα προσεγγίζουν την εικόνα, σε ποια σημεία επικεντρώνονται, ποια αγνοούν και αν παρατηρούν κίνηση στις εικόνες, στο χρόνο απόκρισης και το ύφος των απαντήσεων (απλές ή πρωτότυπες). Επίσης, τα χρώματα, σε όποιες εικόνες εμφανίζονται, τους βοηθούν, τους αποσπούν ή τους καταπιέζουν; Όλες αυτές οι παράμετροι οδηγούν σε διαφορετικές απαντήσεις. Αυτές τις απαντήσεις, όμως, προσπάθησε να τις μετριάσει μέσω της επεξεργασίας τους με μαθηματικούς αλγορίθμους.
Καθώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια τους μαθηματικούς υπολογισμούς, ας επικεντρωθούμε στην αντίληψη του ατόμου. O Damion Searls, σε άρθρο του, ανέδειξε τη σημασία που έχει η ερώτηση που θέτει ο Rorschach στην εξέταση, η οποία δεν είναι «Πώς νιώθεις, βλέποντας αυτή την εικόνα;» ή «Πες μου μια ιστορία», αλλά «Τι βλέπεις; ». Η σημασία αυτή έγκειται στο στόχο της εξέτασης που είναι να αναδειχθούν οι αντιλήψεις του προσώπου, η οπτική του και κατ’ επέκταση η ίδια η προσωπικότητα που έχει σφυρηλατηθεί από ένα κράμα πολιτισμού και προσωπικών εμπειριών. Μάλιστα, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην οπτική αντίληψη και όχι στην αντίληψη που παρέχουν οι άλλες αισθήσεις, καθώς τη θεωρεί ως την αίσθηση που υπερισχύει των άλλων, με την έννοια ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από απόσταση, αλλά ταυτόχρονα μπορούμε να την εστιάσουμε και να την κατευθύνουμε εμείς, δυνατότητες που οι άλλες αισθήσεις χρησιμοποιούν μεμονωμένα.
Μετά το θάνατό του, μεταγενέστεροι ψυχολόγοι εξέλιξαν τη μέθοδο βαθμολόγησης του τεστ, αν και πρέπει να σημειωθεί πως δεν ήταν στις προθέσεις του να γίνει μέσο που να εξετάζονται όλες οι ψυχικές διαταραχές, παρά μόνο η σχιζοφρένεια. Ο John E. Exner, μάλιστα, προσπαθεί να κάνει πιο αυστηρό το σύστημα στατιστικά και η εξέλιξή του κυριαρχεί στις Η.Π.Α. Παρ’ όλα αυτά, και το ίδιο το τεστ του Rorschach λαμβάνει την όγδοη θέση εκεί, παρ’ όλη την έλλειψη εγκυρότητας που του προσάπτουν, κυρίως σε φυλακισμένους και σε παιδιά με ψυχικές διαταραχές.
Όσον αφορά, λοιπόν, την έλλειψη εγκυρότητας του τεστ υπάρχουν διφορούμενες απόψεις. Οι υποστηρικτές του τεστ, ισχυρίζονται πως είναι ένα μέσο που δεν λανθάνει και κυρίως αποκαλύπτει πτυχές της προσωπικότητάς μας που μπορεί να μην εμφανίσουμε μέσω άλλων ψυχολογικών εξετάσεων, στηριζόμενοι βέβαια και σε πραγματικά περιστατικά. Επίσης, υπάρχει η άποψη, πως βοηθάει και στην αλλαγή της προσέγγισης του ψυχολόγου προς τον ασθενή, καθώς μέσω αυτού δύναται να εντοπίσει το υπόβαθρο μιας ασθένειας, παραδείγματος χάριν της νευρικής ανορεξίας, και έτσι να επικεντρωθεί στην επίλυση της βαθύτερης αιτίας και όχι της φαινομενικής.
Από την άλλη μεριά, όμως, οι αντιτιθέμενοι στο τεστ το χαρακτηρίζουν «ψευδο-επιστήμη», καθώς υπάρχει περιορισμένο εύρος ψυχολογικών καταστάσεων τις οποίες διαγιγνώσκει με ακρίβεια, η αντικειμενικότητα των ειδικών αμφισβητείται, όπως και η αξιοπιστία του, αφότου επήλθε δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων του τεστ. Αναφορικά με αυτή την πτυχή, οι ψυχολόγοι ανησυχούν για τη δημοσίευση ψυχολογικού υλικού δοκιμών, καθώς θεωρούν πως αυτό θα επηρεάσει τις απαντήσεις των μεταγενέστερων ασθενών.
Και στο ερώτημα, αν χρησιμοποιείται μέχρι και τις μέρες μας αυτό το τεστ, δεν μπορούμε να δώσουμε μια σαφή και γενικευμένη απάντηση, καθώς η δημοσιότητα των απαντήσεων ίσως να έχουν περιορίσει την αξιοπιστία του. Σίγουρα, όμως, επιστήμονες έχουν βασιστεί σε αυτό και προσπαθούν συνεχώς να το εξελίξουν. Το 2008, λοιπόν, μια ομάδα Ιαπώνων νευρολόγων, οι οποίοι προσδοκώντας να δουν την αντίδραση του μυαλού σε συνδυασμό με τις απαντήσεις, χρησιμοποίησαν ένα θάλαμο μαγνητικής τομογραφίας, και προέβαλαν μέσα σε αυτόν τις εικόνες. Και έτσι επιβεβαίωσαν τον ισχυρισμό του Rorschach, ότι διαφοροποιούνται τα μέρη του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται, αναλόγως αν η απάντηση είναι συνηθισμένη ή πρωτότυπη.
Το 2012, ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο του Ντιτρόιτ, βασιζόμενοι στη σημασία που έδινε ο Rorschach στην κίνηση των ματιών, ερεύνησαν περαιτέρω το θέμα. Θέλοντας να αποδείξουν πως οι άνθρωποι δίνουν δύο με τρεις απαντήσεις κατά μέσο όρο σε κάθε μία κάρτα, ενώ μπορούν να ανακαλύψουν και άλλες αν τους ζητηθεί, έβαλαν μια συσκευή με την οποία παρακολουθούσαν τα μάτια των μαθητών και κατά τη διάρκεια της παρατήρησης των εικόνων. Έτσι, διαπίστωσαν πως όταν μας ζητείται σε δεύτερο χρόνο να ξαναπαρατηρήσουμε την εικόνα και να βρούμε διαφορετικές απαντήσεις, το βλέμμα το κρατάμε περισσότερο σε ορισμένες λεπτομέρειες. Τέλος, το 2015 ένας Φινλανδός επιστήμονας, αξιοποίησε το τεστ για τη διάκριση του Αλτσχάιμερ με άλλες διανοητικές διαταραχές της ηλικίας, όπως το είχε χρησιμοποιήσει και ο Rorschach στους σχιζοφρενείς.
Το ερώτημα, όμως, παραμένει. Είναι, τελικά, αυτό το τεστ μια ώθηση να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το διάσημο ψυχολογικό τεστ με τις κηλίδες μελάνης, δημιουργήθηκε από την εμμονή ενός φοιτητή Ψυχιατρικής σε ένα παιχνίδι καρτών. Εφαρμόστηκε πρώτα σε σχιζοφρενείς και μετά σε φυλακισμένους, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- How does the Rorschach inkblot test work?, ted.com, διαθέσιμο εδώ
- Can we trust the Rorschach test?, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Rorschach test, Wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
