Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Όπως είναι ευρέως γνωστό, ο άμεσος κρατικός έλεγχος της ραδιοτηλεόρασης, η επίβλεψη του ραδιοτηλεοπτικού τομέα και η επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων ανήκουν κατά το άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος στις αρμοδιότητες του Εθνικού Συμβουλίου της Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), το οποίο επεξεργάζεται και λαμβάνει αποφάσεις έπειτα από καταγγελίες των πολιτών για διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μέσα από την απόφαση 91/2019 του ΕΣΡ θα δούμε πρακτικά πώς ενεργεί η Αρχή αυτή. Αντικείμενο της συζήτησης στη συγκεκριμένη υπόθεση ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας από γνωστό τηλεοπτικό σταθμό αναφορικά με την παραπλάνηση του κοινού κατά τη μετάδοση εκπομπής τηλεπώλησης ενός καλλυντικού προϊόντος.
Σε γενικές γραμμές, όσον αφορά το νομικό μέρος, η ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία περιέχει τις εξής ειδικές διατάξεις που απαγορεύουν την παραπλάνηση του κοινού κατά τη μετάδοση διαφημίσεων, οι οποίες εφαρμόζονται και στις τηλεπωλήσεις:
α) Το άρθρο 7 περ. α του Κανονισμού 2/1991 του ΕΣΡ περί Κώδικα Δεοντολογίας Προγράμματος προβλέπει: «Μία εκπομπή στο σύνολό της δεν πρέπει να παραπλανά ….. τους τηλεθεατές ….».
β) Το άρθρο 2 παρ. δ του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ περί Κώδικα Δεοντολογίας Διαφημίσεων ορίζει ότι νοείται ως «παραπλανητική διαφήμιση»: «Κάθε διαφήμιση που με οποιοδήποτε τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της παρουσιάσεώς της, παραπλανά ή ενδέχεται να παραπλανήσει τα πρόσωπα στα οποία απευθύνεται ή στων οποίων τη γνώση περιέρχεται και που εξαιτίας του απατηλού χαρακτήρα της είναι ικανή να επηρεάσει την οικονομική τους συμπεριφορά …». Οι διατάξεις του Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας και του Κώδικα Δεοντολογίας Προγράμματος εφαρμόζονται ανάλογα και στις ραδιοτηλεοπτικές διαφημίσεις, επειδή υφίσταται προφανής ταυτότητα νομικού λόγου (βλ. και άρθρο 11 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ).
γ) Το άρθρο 3 παρ. 8 εδ. γ του Ν. 1730/1987 για την ΕΡΤ Α.Ε., το οποίο δεν έχει καταργηθεί, εφαρμόζεται και στους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς δυνάμει του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995 και προβλέπει: «Παραπλανητική είναι κάθε διαφήμιση που με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμη και με την παρουσίασή της, δημιουργεί ή μπορεί να δημιουργήσει απατηλές εντυπώσεις και να επηρεάσει με τον τρόπο αυτόν την οικονομική συμπεριφορά των τηλεθεατών ή των ακροατών ή να βλάψει τους ανταγωνιστές».
δ) Το άρθρο 4 παρ. 1 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ ορίζει: «Οι διαφημίσεις πρέπει να είναι νόμιμες, ευπρεπείς, έντιμες και ειλικρινείς».
Αντίστοιχη διάταξη υπάρχει και στο άρθρο 5 παρ. 1 α του Ελληνικού Κώδικα Διαφήμισης – Επικοινωνίας (ΕΚΔ – Ε).
ε) Το άρθρο 5 παρ. 1 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ προβλέπει: «Οι 5 διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν δηλώσεις ή οπτικές παραστάσεις, που είτε άμεσα είτε έμμεσα, με υπονοούμενα, με παραλείψεις, με διφορούμενα ή με υπερβολικούς ισχυρισμούς μπορούν να παραπλανήσουν τον καταναλωτή σε ό,τι αφορά: α) τις ιδιότητες του προϊόντος…..».
στ) Το άρθρο 3 παρ. 8 εδ. γ του Ν. 1730/1987 για την ΕΡΤ Α.Ε., το οποίο δεν έχει καταργηθεί, προβλέπει: «Η ΕΡΤ Α.Ε. μπορεί να αρνηθεί τη μετάδοση οποιασδήποτε διαφήμισης και οφείλει να μη μεταδίδει διαφημίσεις, οι οποίες … είναι παραπλανητικές».
Περαιτέρω, από τις διατάξεις των άρθρων 2 περ. δ, 4 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ συνάγεται ότι υφίσταται υποχρέωση – και αντίστοιχη ευθύνη – των ραδιοτηλεοπτικών μέσων να ελέγχουν το περιεχόμενο των διαφημιστικών μηνυμάτων και από την άποψη της δυνατότητας παραπλάνησης των αποδεκτών τους, όταν τούτο προκύπτει εκ πρώτης όψεως και από το περιεχόμενο του ίδιου του μηνύματος (ΣτΕ 4009/2014).
Όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά της εν λόγω υπόθεσης, από το περιεχόμενο της αντίστοιχης εκπομπής και τον τρόπο παρουσίασης του καλλυντικού προϊόντος, που αποσκοπούσε στην προώθηση της πώλησής του στο κοινό γίνεται αντιληπτό ότι η εξεταζόμενη εκπομπή συνιστά χρονοθυρίδα τηλεόρασης. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής τηλεπώλησης παρουσιάστηκε το συγκεκριμένο προϊόν και έγινε εκτενής αναφορά στα χαρακτηριστικά και στις ευεργετικές του ιδιότητες σχετικά με τη θεραπεία αρθρίτιδας, της ποδάγρας, των ρευματισμών κλπ., με τη χρήση όρων όπως «θαυματουργό» και «δρα άμεσα και αποκλειστικά σε 5 λεπτά και σας απαλλάσσει από τον πόνο». Με λίγα λόγια, το συγκεκριμένο προϊόν παρουσιάζεται ως φαρμακευτικό χωρίς την απαιτούμενο άδεια από τον Εθνικό Οργανισμό Υγείας (ΕΟΦ), ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα καλλυντικό προϊόν που του αποδίδονται θεραπευτικές και αναλγητικές ιδιότητες για σοβαρές ασθένειες των αρθρώσεων, δημιουργώντας έτσι εύλογη παραπλάνηση των τηλεθεατών.
Για αυτό το λόγο, το ΕΣΡ δέχτηκε ότι υφίσταται εκ προθέσεως παραπλάνηση του τηλεοπτικού κοινού δυνάμει και του Κανονισμού 1223/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και επέβαλε στην ιδιοκτήτρια εταιρεία του εν λόγω τηλεοπτικού σταθμού το προβλεπόμενο διοικητικό πρόστιμο.
Πηγές
- Συνταγματικό Δίκαιο, Φίλιππος Κ. Σπυρόπουλος, εκδόσεις Σάκκουλα, 2018
- Απόφαση 91/2019 ΕΣΡ
