Λατινοκρατία ή Φραγκοκρατία στον Ελληνικό χώρο;

Της Αναστασίας Διαμαντοπούλου,

Κατά καιρούς ακούμε και διαβάζουμε, ακόμη και σε επιστημονικά συγγράμματα, τους όρους «λατινοκρατία» και «φραγκοκρατία», που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τη δυτική κυριαρχία στον ελληνικό (Βυζαντινό) χώρο, μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Ο στόχος της Δ΄ Σταυροφορίας ήταν η Αίγυπτος, με σκοπό να δημιουργηθεί ένταση εκεί και οι μουσουλμάνοι να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την Ιερουσαλήμ. Όμως, μετά από παράκληση του Αλέξιου Γ΄ Αγγέλου να τον βοηθήσουν, η Βενετία και οι σταυροφόροι ώστε να πάρει πίσω το θρόνο του πατέρα του, με αντάλλαγμα υπέρογκα χρηματικά ποσά και την υποταγή της Εκκλησίας στον πάπα, οι σταυροφόροι στράφηκαν προς την Κωνσταντινούπολη. Όταν έφτασαν εκεί και ανέβασαν τον Αλέξιο στο θρόνο, εκείνος δεν είχε να τους δώσει αυτά που τους έταξε, και επέβαλε βαριά φορολογία για να ανταπεξέλθει στις υποσχέσεις του, κάτι το οποίο δε δέχθηκε ο λαός, ειδικά την υποταγή της ορθόδοξης εκκλησίας, και έτσι εκθρονίστηκε και δολοφονήθηκε. Τη θέση του πήρε ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας Μούρτζουφλος, ο οποίος δεν αναγνώρισε τη συμφωνία με τη Βενετία, και έτσι μετά από πολιορκία πέντε ημερών, η Κωνσταντινούπολη άνηκε στους σταυροφόρους. Ακολούθησε η συμφωνία κατανομής των εδαφών μεταξύ των σταυροφόρων, γνωστή ως «Partitio Terrarum Imperii Romani».

Ξεκινώντας από την πλέον Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261), βλέπουμε όντως, ότι αυτή βρέθηκε στα χέρια του φράγκου Βαλδουίνου Α΄ της Φλάνδρας, αλλά το βασίλειο της Θεσσαλονίκης, πέρασε στο λομβαρδικό οίκο των Μομφερατικών (1204/7-1224). Στους Λομβαρδούς πέρασε και η Εύβοια, τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια κυριαρχίας της (1204/5-1216), καθώς αργότερα πέρασε στην κυριαρχία της Βενετίας (1216-1470).

Βενετοκρατούμενο πάλι, με ορισμένες παρεμβολές των Γενουατών (π.χ. στη Χίο από το 1329 έως το 1566) και των Γατελούζων στη Λέσβο (1355-1462), ήταν και το Δουκάτο του Αιγαίου. Παράλληλα, ξανά η Βενετία κυριάρχησε εξ ολοκλήρου στα Επτάνησα και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και στην Κρήτη (1212-1669), αφού την πήρε όμως, πρώτα από τους Γενουάτες (1204-1212).

Η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν στην κυριαρχία των Ιωαννιτών Ιπποτών, και το πριγκιπάτο της Αχαΐας (1204/5-1262/1432) πέρασε από την εξουσία των Ναβαρραίων, των Ναϊτών και των Ιωαννιτών Ιπποτών. Στο τέλος, έχουμε το δουκάτο των Αθηνών το οποίο πέρασε με τη σειρά από τα φραγκικά χέρια των de la Roche και de Brienne (1204-1311), στα χέρια της Καταλανικής Εταιρείας (1311-1387) και τέλος, στα χέρια των φλωρεντινών Ατζαγιόλι (1387-1456).

Βλέπουμε λοιπόν, ότι από τον ελληνικό χώρο, πέρασαν οι Φράγκοι, οι Λομβαρδοί, οι Γενουάτες, οι Καταλανοί, οι Ναβαρραίοι, οι Γατελούζοι, οι Βενετοί, οι Φλωρεντινοί, οι Ναΐτες Ιππότες και οι Ιωαννίτες Ιππότες, άρα πως είναι ιστορικά σωστό να τους αποκαλούμε όλους Φράγκους; Και οι δύο όροι δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την ίδια εικόνα, καθώς σε καμία περίπτωση δεν είναι ταυτόσημοι. Όταν αναφερόμαστε σε Φράγκους, στην κυριολεξία, μιλάμε για Γάλλους του ύστερου μεσαίωνα, άρα πρέπει με τη χρήση του όρου «Φράγκος-οι», να αναφερόμαστε μεμονωμένα σε αυτούς. Αν κοιτάξουμε με ιστορική ματιά τις δυτικές κατακτήσεις στον ελληνικό χώρο, όπως τις είδαμε παραπάνω, δε μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε μεμονωμένα φραγκικές.

Σε αυτό το σημείο, έρχεται ο όρος «λατινοκρατία» ως αρτιότερος, που θα χρησιμοποιηθεί σαν ομπρέλα κάτω από την οποία θα χωρέσουν όλα αυτά τα λατινικά φύλα. Για να μπορούμε όμως, να χρησιμοποιούμε με άνεση αυτό τον ευρύ όρο, πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι οι παραπάνω δυτικοί, έχουν και κάποιο άλλο κοινό στοιχείο εκτός της γεωγραφικής τους θέσης. Η θρησκεία για ακόμη μία φορά, αποτελεί το συνδετικό κρίκο, αφού όλοι τους είχαν κοινή θρησκευτική ταυτότητα (καθολικοί χριστιανοί) και αναγνώριζαν τον πάπα ως θρησκευτικό τους ηγέτη, με εξαίρεση τους Βενετούς, που είχαν αφοριστεί από το πάπα αρκετές φορές για πολιτικούς λόγους κυρίως, αφού και οι ίδιοι υποστήριζαν ότι είναι πρώτα βενετοί και μετά χριστιανοί.

Συνεπώς, η «λατινοκρατία» είναι ο σωστός όρος για να περιγράψει με σαφήνεια όλα τα φύλα που κυριάρχησαν στον τόπο μας γιατί η «φραγκοκρατία», αν και εν μέρει σωστή ως όρος, αφού είχαμε Φράγκους στην Ελλάδα, είναι τελικά πολύ περιοριστικός.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, «Η Αθήνα με τα μάτια των ζωγράφων-περιηγητών», εκδόσεις Τέχνης Οίστρος, Αθήνα 2007
• Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, Νικόλαος Γ. Νικολούδης, «Ο Ύστερος Μεσαιωνικό Κόσμος (11^ος-16^ος αιώνες) Βυζάντιο, Μεσαιωνική Δύση, Ανατολή και Ισλάμ, Βαλκάνια και Σλάβοι», εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα 2007
• Serge Berstein, Pierre Milza, «Ιστορία της Ευρώπης, Από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά Κράτη 5^ος-18^ος αιώνας», τόμος 1^ος, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997