Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Στο σημερινό μας άρθρο θα δούμε την πορεία του Ιουλίου Καίσαρα από τις απαρχές της δημόσιας δράσης του μέχρι τη διάβαση του Ρουβίκωνα ποταμού και τη συνεπακόλουθη έναρξη του εμφυλίου μεταξύ αυτού και του Πομπήιου, το 50-49 π.Χ. Παράλληλα, θα επιχειρήσω να καταδείξω την πορεία παρακμής της ρωμαϊκής Res Publica από τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Σύλλα και Μαρίου (89-82) μέχρι την οριστική της κατάλυση το 27, με την ανάρρηση του Οκταβιανού στο ύπατο αξίωμα.
Όπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο, η Ρώμη βρισκόταν αντιμέτωπη με μια μεγάλη κρίση μεταξύ των ανωτέρων και των κατωτέρων κοινωνικών της στρωμάτων. Τα προβλήματα ξεκίνησαν με τις φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις των αδερφών Γράκχων, στις οποίες αντιτάχθηκε η Σύγκλητος. Οι εσωτερικές τριβές παραμερίστηκαν προσωρινά κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου (91-87), αλλά εντάθηκαν ξανά με αφορμή τον Α΄ Μιθριδατικό. Η ένταση μεταξύ των «συντηρητικών» (optimates) και των «φιλελευθέρων» (populares) οδήγησε σε ένοπλη σύρραξη εντός Ρώμης, με αποτέλεσμα ο Σύλλας να «εισβάλει» στο pomerium, το ιερό σύνορο της Ρώμης, όπου η είσοδος στα στρατεύματα απαγορευόταν. Μετά τη νίκη επί του Μιθριδάτη, πληροφορούμενος την αλλαγή των συσχετισμών, εξεστράτευσε με τις λεγεώνες του εναντίον της Ιταλίας. Έχοντας την υποστήριξη της πλειονότητας των επαρχιακών διοικητών, κατανίκησε τις δυνάμεις των populares, εισήλθε στη Ρώμη και ανέλαβε το αξίωμα του δικτάτορα (82).
Στο κλήμα αυτό γεννήθηκε το 100 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας. Παρά τους ισχυρούς δεσμούς με την παράταξη των populares, όντας ανιψιός του Μαρίου και γαμπρός του Κίννα, επεβίωσε των προγραφών του Σύλλα χάρη στις ικεσίες συγγενών του και των Εστιάδων Παρθένων. Πριν την είσοδο του Σύλλα στη Ρώμη, είχε γίνει ιερέας του Δία (flamen Dialis), αξίωμα που στερήθηκε. Αφού συγχωρέθηκε από το Σύλλα, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Μυτιλήνης, κερδίζοντας μάλιστα για τις υπηρεσίες του τιμητική διάκριση (corona civica). Στη συνέχεια, εστάλη πρέσβης στο βασιλιά της Βιθυνίας Νικομήδη, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατο του Σύλλα (78). Κατά την επιστροφή συνελήφθη από πειρατές, τους οποίους μετά την απελευθέρωσή του συνέλαβε και σταύρωσε.
Επιστρέφοντας στη Ρώμη ακολούθησε πολιτική σταδιοδρομία. Μετά το θάνατο της πρώτης συζύγου του (69), Κορνηλίας, κόρης του Κίννα και μητέρας της κόρης του, Ιουλίας, ο Καίσαρας έγινε ταμίας στην Ισπανία. Επιστρέφοντας, παντρεύτηκε την εγγονή του Σύλλα, Πομπηία, την οποία χώρισε το 61. Αργότερα, (63) εξελέγη Μέγιστος Αρχιερέας (pontifex maximus). Αφού υπηρέτησε ως πραίτορας, ονομάστηκε ανθύπατος της Εκείθεν Ισπανίας (Hispania Ulterior) και χάρη σε νίκη του, επί δύο τοπικών φύλων, χαιρετίστηκε από τους στρατιώτες ως imperator, δηλαδή επιτυχημένος στρατηγός. Μετά την επιστροφή του από την Ισπανία, εξελέγη ύπατος του έτους 59.
Ο Καίσαρας, έχοντας οικονομικές εκκρεμότητες προς το Λικίνιο Κράσο, τον πλουσιότερο άνθρωπο του καιρού του, ο οποίος τον είχε χρηματοδοτήσει αφειδώς στην προσπάθεια πολιτικής ανέλιξής του, και επιζητώντας ερείσματα στη Σύγκλητο, πάντρεψε την κόρη του, Ιουλία, με τον αναδυόμενο αστέρα από πλευράς των optimates, Πομπήιο Μάγνο. Από τη σύμπραξη μεταξύ των τριών ανδρών, προέκυψε ένα σχήμα που έμεινε γνωστό με την ονομασία πρώτη τριανδρία. Ο μεν Καίσαρας, έλαβε την υπατεία με την προοπτική πενταετούς ανθυπατείας στην Εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία (Galia Cisalpina), το Ιλλυρικό και τη Ναρβωνίτιδα. Οι δε, με τη συμπαράσταση του Καίσαρα ως υπάτου, επέτυχαν την επικύρωση των πεπραγμένων του Πομπηίου στην Ανατολή και την ανάθεση της ανθυπατείας στη Συρία και των πολεμικών επιχειρήσεων κατά των Πάρθων στον Κράσο.
Την επόμενη χρονιά, ο Καίσαρας μετέβη στο νέο του πόστο και άρχισε τη ρωμαϊκή επέκταση στη Γαλατία (58-50), το ίδιο έπραξε και ο Κράσος στην Ανατολή. Ο Πομπήιος μόνος παρέμεινε στη Ρώμη. Παρά του τριγμούς που προέκυψαν, οι τρεις τους συναντήθηκαν εκ νέου το 56 και ανανέωσαν την ισχύ του μεταξύ τους διακανονισμού. Έτσι, εξελέγησαν ύπατοι της επόμενης χρονιάς (55) ο Πομπήιος με τον Κράσο, διατηρώντας ταυτόχρονα ανθυπατική εξουσία, ο μεν στην Ισπανία, ο δε στη Συρία, ενώ ο Καίσαρας ανανέωσε για πέντε ακόμα χρόνια τη θητεία του στη Γαλατία. Το 54 πέθανε κατά τη γέννα η Ιουλία, η μόνη ζωντανή σύνδεση Καίσαρα και Πομπήιου, την επόμενη χρονιά ακολούθησε ο Κράσος, νικημένος από τους Πάρθους στις Κάρρες της Μεσοποταμίας (53). Εν τω μεταξύ, η διαμάχη μεταξύ των δύο αντιπάλων παρατάξεων (optimates και populares) συνεχιζόταν αμείωτη. Τότε δολοφονήθηκε και ο ακραίος ηγήτωρ των populares, δήμαρχος Κλώδιος. Έτσι λοιπόν, ανέλαβε ο Πομπήιος την υπατεία για το 52 ως μόνος ύπατος (consul sine collega).
Tην ίδια στιγμή (51) στη Γαλατία, ο Καίσαρας κατανικούσε τους Γαλάτες με αρχηγό τους το Βερκιγγετόριγα και προσέθετε στο imperium Romanum μία νέα επαρχία, την Εκείθεν των Άλπεων Γαλατία (Galia Transalpina). Αντιμέτωπος με την προοπτική επανόδου ενός σημαντικού αντιπάλου (καίτοι θεωρητικά φίλου), ο Πομπήιος στράφηκε προς τη Σύγκλητο. Τότε ψηφίστηκε νόμος που προέβλεπε τη μεσολάβηση ενός διαστήματος πέντε ετών από τη θητεία ενός αξιωματούχου από τις επαρχίες στη Ρώμη με προφανή στόχο τον Καίσαρα, ο οποίος εποφθαλμιούσε την υπατεία και την παρεχόμενη από την κατοχή της ασυλία για το 48.
Ο Πομπήιος δεν επιθυμούσε την απ’ ευθείας σύγκρουση με τον παλαιό του συνεργάτη. Αποδέχθηκε μάλιστα, μία συμβιβαστική πρόταση που κατέθεσε ο δήμαρχος Κουρίων, με βάση την οποία οι δύο άνδρες έπρεπε να διαλύσουν τα στρατεύματά τους και να ιδιωτεύσουν. Έτσι, οι κινήσεις των εχθρών του Καίσαρα επιταχύνθηκαν, ο ύπατος της χρονιάς, Γάιος Μάρκελλος, με τη συνοδεία των υπάτων του επομένου έτους και σύσσωμη τη Σύγκλητο ζήτησαν από τον Πομπήιο να αναλάβει την υπεράσπιση της πατρώας πολιτείας. Η οριστική ρήξη με τον Καίσαρα επήλθε με την ανάθεση, παρά τα συμφωνηθέντα, της ανθυπατείας της Γαλατίας σε άλλον. Έτσι, το κράτος κηρύχθηκε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.
Την 11η Ιανουαρίου ο Καίσαρας διέβη επικεφαλής του στρατεύματός του το Ρουβίκωνα ποταμό με τη φράση του Μενάνδρου: Ἀνερρίφθω ὁ κύβος. Το διακύβευμα της επιλογής του δεν ήταν μόνο το μέλλον του ιδίου, αλλά και της ίδιας της Ρώμης. Τη συνέχεια θα δούμε στο επόμενο άρθρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mackay Ch., «Η κατάρρευση της Δημοκρατίας, 133-27 π.Χ.», Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 175-207.
- Μπουραζέλης Κ., Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 222-227.
- Rostovtzeff M., Ρωμαϊκή Ιστορία, Παπαζήση, Θεσσαλονίκη 1984, σ.128-154.
- Σακελαρίου Μ., «Από την προσάρτηση του Ελλαδικού χώρου ως την προσάρτηση της Αιγύπτου και το τέλος της Ελεύθερης Ρωμαϊκής Πολιτείας (148-30 π.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 14, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 80-88.
