Του Μάριου Ντινάκους,
Η Δημοκρατία του Μπουρούντι (Republic of Burundi) είναι χώρα της Κεντρικής Αφρικής. Συνορεύει στα βόρεια με τη Ρουάντα, στα ανατολικά με την Τανζανία και στα δυτικά με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η έκτασή του ανέρχεται στα 27.830 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχει πληθυσμό περίπου 11,5 εκατομμύρια, ενώ πρωτεύουσά του από το 2019 είναι η Γκιτέγκα (Gitega). Το Μπουρούντι θεωρείται μια χώρα ορεινή και το κλίμα της είναι τροπικό, ενώ η λίμνη Τανγκανίκα στα δυτικά -η οποία μάλιστα κατατάσσεται ανάμεσα στις 10 μεγαλύτερες λίμνες του κόσμου- συνεισφέρει θετικά στην οικονομία. Η εθνοτική σύνθεση της χώρας είναι η ίδια με αυτή της Ρουάντα, καθώς ξεχωρίζουν οι φυλές των Χούτου (81%) και τον Τούτσι (16%). Οι σχέσεις των δύο φυλών είναι ιδιαιτέρες και εντάθηκαν κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, διότι οι Τούτσι λάμβαναν περισσότερα προνόμια από τους Χούτου σε όλες τις πτυχές της ζωής της χώρας.
Η επίσημη γλώσσα είναι τα Κιρούντι, τα οποία προέρχονται από τη φυλή των Μπάντου και ομιλούνται από την πλειοψηφία των κατοίκων, ενώ παράλληλα ομιλούνται τα Γαλλικά και τα Σουαχίλι (οι δύο αυτές γλώσσες χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα στις εμπορικές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες). Η κυρίαρχη θρησκεία της χώρας είναι ο Χριστιανισμός, ενώ ταυτόχρονα ξεχωρίζουν οι παραδοσιακές τοπικές θρησκείες και ο Ισλαμισμός. Ως χώρα, συμμετέχει στην Αφρικανική Ένωση, στη Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών της Αφρικής και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Το επίσημο νόμισμα του κράτους είναι το Φράγκο του Μπουρούντι (BIF), το οποίο εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα του Μπουρούντι, η οποία βρίσκεται στην πόλη Μπουτζουμπούρα.
Ιστορικά, το Μπουρούντι εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα, όπου και αναπτύχθηκε σημαντικά τόσο εδαφικά όσο και πληθυσμιακά. Αποτέλεσε σημαντικό Βασίλειο εκείνη την εποχή στην Κεντρική Αφρική και υπήρχε έντονος ανταγωνισμός με τη Ρουάντα για μακρά περίοδο. Ωστόσο, από το 1891 αποτέλεσε μέλος της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής, μετά από αρκετές διαμάχες με τους αποικιοκράτες. Έπειτα από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ήττα της Γερμανίας, το Βέλγιο με τη συγκατάθεση της Κοινωνίας των Εθνών (μετέπειτα ΟΗΕ) ανέλαβε τη διοίκηση της περιοχής που ονομαζόταν Ρουάντα-Ουρούντι. Η βελγική κατοχή έληξε το 1962, έτος πλήρους ανεξαρτησίας του Μπουρούντι. Στην ουσία, από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μέχρι το 1959 η κοινωνία υποστήριζε εντονότερα το τέλος της βελγικής επιρροής και απαιτούσε άμεσες μεταρρυθμίσεις.
Με την ανεξαρτησία, οι κοινωνικές αναταραχές και η βία συνεχίστηκαν με σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, όπως η δολοφονία του πρωθυπουργού Πιερ Νγκεντενόν (ο οποίος άνηκε στη φυλή των Χούτου) το 1965 και η γενοκτονία του 1972, όπου θανατώθηκαν περίπου 200.000 Χούτου από τους Τούτσι. Τα γεγονότα του 1972 αποτέλεσαν αφορμή δημιουργίας μίσους και έντασης μεταξύ των δυο φυλών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της έντασης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη σύγκρουση των φυλών το πραξικόπημα του 1976 (στρατιωτική δικτατορία) και του 1987, με τη διαδοχή του Πιερ Μπουγκόγια στη θέση του Ζάν-Μπαπτίστ-Μπαγκάζα. Έπειτα, θεσπίστηκε νέο σύνταγμα και το 1993 διεξήχθησαν εκλογές -από τις πρώτες της χώρας- με πληθώρα ιδεολογιών και απόψεων, μετά τη στρατιωτική δικτατορία. Νικητής ήταν ο Μελχιόρ Νταντάγε (προερχόταν από τη φυλή των Χούτου), ο οποίος δολοφονήθηκε, γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για την έναρξη του εμφυλίου πολέμου (1993-2005) και τη γενοκτονία κατά των Τούτσι. Επίσης, μετά τη δολοφονία των προέδρων της Ρουάντα και του Μπουρούντι το 1994, η χώρα για τα επόμενα χρόνια γνώρισε συνεχείς εντάσεις και αύξηση της αναρχίας μέχρι και το πραξικόπημα του 1996 από τον πρώην πρόεδρο Πιερ Μπουγκόγια. Τα γεγονότα των ετών αυτών είναι αμφιλεγόμενα, καθώς έλαβε χώρα προπαγάνδα μεγάλης έκτασης και από τις δύο πλευρές και πολλά εγκλήματα πολέμου έμειναν στην αφάνεια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η χώρα βίωνε αλλεπάλληλες εμφύλιες διαμάχες και αναταραχές, που ουσιαστικά αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα για την οικονομική στασιμότητα του κράτους που ακολούθησε τα επόμενα χρόνια.
Το Μπουρούντι είναι μια χώρα που δε διαθέτει επαρκείς πόρους και έχει έναν αναπτυσσόμενο μεταποιητικό τομέα. Η γεωργία αντιπροσωπεύει πάνω από το 40% του ΑΕΠ και απασχολεί περισσότερο από το 90% του πληθυσμού. Οι κύριες εξαγωγές του Μπουρούντι είναι ο καφές και το τσάι, τα οποία αντιπροσωπεύουν περισσότερα από τα μισά κέρδη της χώρας σε συνάλλαγμα. Τα κέρδη αυτά, ωστόσο, επηρεάζονται από τις διεθνείς τιμές καφέ και τσαγιού, γεγονός που καθιστά τη χώρα ευπαθή, καθότι οι τιμές των οποιονδήποτε εμπορευμάτων καθορίζονται από τυχαίους παράγοντες και δεν αποτελούν αξιόπιστη πηγή εσόδων. Μάλιστα, η ευπάθεια αυτή είναι πολύ σημαντική για το Μπουρούντι, καθώς αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική ενίσχυση που λαμβάνει από τις εμπορικές του σχέσεις με τρίτες χώρες. Επίσης, το κράτος εξαρτάται σημαντικά και από τη συμμετοχή στην αποστολή της Αφρικανικής Ένωσης στη Σομαλία.
Η ξένη βοήθεια αντιπροσώπευε το 48% του εθνικού εισοδήματος του Μπουρούντι το 2015, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ξένης οικονομικής ενίσχυσης στην υπο-Σαχάρια Αφρική, αλλά ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε 33,5% το 2016 λόγω της πολιτικής αναταραχής που επικράτησε στη χώρα. Το Μπουρούντι αντιμετωπίζει αδυναμίες λόγω της χαμηλής κυβερνητικής ικανότητας, της διαφθοράς, του υψηλού ποσοστού φτώχειας, των άσχημων επιπέδων εκπαίδευσης, του αδύναμου νομικού συστήματος, του φτωχού δικτύου μεταφορών και του μεγάλου αριθμού δημόσιων επιχειρήσεων που εμπόδισαν την εφαρμογή προγραμματισμένων οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Η αγοραστική δύναμη των περισσότερων κατοίκων του Μπουρούντι έχει μειωθεί, καθώς οι αυξήσεις των μισθών δεν συμβαδίζουν με τον πληθωρισμό, ο οποίος έφτασε περίπου στο 18% το 2017. Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ μειώθηκε δραστικά κατά τη διάρκεια των πολιτικών γεγονότων το 2015 και δεν έχει ακόμη ανακάμψει στα προ της σύγκρουσης επίπεδα. Το ΑΕΠ της χώρας είχε έντονες διακυμάνσεις την περίοδο των κοινωνικών αναταραχών και των εμφυλίων, οι οποίες επιδείνωσαν όλες τις μεταβλητές του ΑΕΠ, την ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση, τις ιδιωτικές επενδύσεις, καθώς και το εμπορικό ισοζύγιο. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του 2000 παρατηρείται συνεχής αυξητική τάση (200% σε σχέση με το 2004) λόγω και της ειρηνικής περιόδου μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και του προγράμματος μεταρρυθμίσεων που υιοθέτησε η χώρα. Από την άλλη, το 2015 το ΑΕΠ μειώθηκε και πάλι λόγω των αναταραχών αλλά και της έλλειψης εμπιστοσύνης στο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα της χώρας από το εξωτερικό.
Αντίστοιχα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μέχρι το 1992 είχε αυξητικές τάσεις (από τα 200$ το 1970 αυξήθηκε στα 300$ το 1990) και έπειτα μειώθηκε λόγω των γενοκτονιών και των εμφυλίων μέχρι και το 2004. Το έτος εκείνο παρατηρείται μια μικρή άνοδος του ΑΕΠ κυρίως λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της ανάπτυξης σε αρκετούς τομείς της οικονομίας. Το βιοτικό επίπεδο είναι αρκετά μειωμένο και στάσιμο για αρκετό διάστημα παρά τα προγράμματα μεταρρυθμίσεων που εφάρμοσε η κυβέρνηση.
Αρκετά σημαντικός είναι ο δείκτης του πληθωρισμού, ο οποίος αποτυπώνει την αγοραστική δύναμη των κατοίκων και την κατάσταση της οικονομίας για εκείνες τις περιόδους. Όπως παρατηρείται και από το διάγραμμα, τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 το ποσοστό πληθωρισμού αυξήθηκε στο 35% περίπου, λόγω της αναταραχής και του εμφύλιου πολέμου, που οδήγησαν την οικονομία σε αδιέξοδο.
Γενικά, με τη λήξη του εμφυλίου ο πληθωρισμός κυμαίνεται περίπου στο 10%. Αυτό συμβαίνει, διότι η οικονομία στηρίζεται στο εμπορικό της ισοζύγιο, δηλαδή στις τιμές των προϊόντων που εξειδικεύεται και εξάγει. Αντίστοιχα η προσφορά χρήματος είναι σε αρκετά υψηλά επίπεδα λόγω των χαμηλών επιτοκίων και της μικρής και σταθερής οικονομικής ανάπτυξης. Οι δύο αυτοί παράγοντες ασκούν πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία. Τα χαμηλά επιτόκια κάνουν το χρήμα πιο «φθηνό», πράγμα που αυξάνει τη ζήτησή του. Από την άλλη, η άνοδος των οικονομικών δεικτών συνεπάγεται ότι έχει αυξηθεί η παραγωγικότητα της χώρας. Αυτή η αύξηση της παραγωγικότητας πρέπει να συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση στον πληθωρισμό (όχι μεγαλύτερη αλλά ούτε και μικρότερη από τη μεταβολή στην παραγωγικότητα) προκειμένου να συνεχίσει να υφίσταται η οικονομική ανάπτυξη, αλλιώς η οικονομία θα περάσει σε φάση ύφεσης και θα επιστρέψει στο σημείο που βρισκόταν πριν από την αύξηση της παραγωγικότητας. Η Νομισματική Πολιτική, λοιπόν, επηρεάζει σημαντικά την πραγματική οικονομία της χώρας και συμβαδίζει με αυτήν και τις απαιτήσεις της. Επομένως, με μια άριστη Νομισματική Πολιτική και με τη διαφοροποίηση της οικονομίας και την απεξάρτησή της από τις τιμές μερικών προϊόντων ο πληθωρισμός σταθεροποιείται γύρω στο 5%, ένα ποσοστό το οποίο θεωρείται ικανοποιητικό για τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Εν κατακλείδι, το Μπουρούντι μετά από όλες αυτές τις συνεχείς εντάσεις και εμφυλίους έχει επηρεαστεί δομικά σε όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας. Σύμφωνα, μάλιστα, με τους περισσότερους οικονομικούς αναλυτές και τα δεδομένα που είδαμε πιο πάνω, το βιοτικό επίπεδο θεωρείται αρκετά καλύτερο σε σχέση με τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, η κυβέρνηση πρέπει να προβεί άμεσα σε μεταρρυθμίσεις για να επιτευχθεί η βέλτιστη ευημερία των πολιτών. Οπότε, με την πολιτική και κοινωνική σταθεροποίηση, τη μείωση του πληθωρισμού και την αύξηση του ΑΕΠ, η χώρα θα είναι σε θέση να ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- René Lemarchand, Burundi. Retrieved from here
- Burundi, CIA World Fact Book. Retrieved from here
- Burundi country profile, 2020, BBC. Retrieved from here
- The Conflict Between the Tutsi and Hutu, Mount Holyoke College. Retrieved from here
- Janvier D. Nkurunziza (2017), The origin and persistence of state fragility in Burundi. Retrieved from here
- Hogoskolan Dalarna & Juvenal Hatungimana (2011), The cause of conflict in Burundi. Retrieved from here
- Astrid Jamar, Case Study Burundi. Retrieved from here
- Janvier D. Nkurunziza and Floribert Ngaruko (2004), Explaining Growth in Burundi. Retrieved from here
- Burundi, African Economic Outlook. Retrieved from here
- Janvier Nkurunziza, Political Instability, Inflation Tax and Asset Substitution in Burundi. Retrieved from here
