Βία, φτώχεια και μετανάστευση στο «Βόρειο Τρίγωνο» της Κεντρικής Αμερικής

Του Γιάννη Χουλιάρα,

Το ζήτημα της μετανάστευσης από τις χώρες νότια των Ηνωμένων Πολιτειών και οι αντιθέσεις γύρω από αυτό, διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την προεδρία του Donald Trump. Η σκληρή στάση του τέως Αμερικανού Πρόεδρου, ο οποίος έλαβε διάφορα μέτρα για τον περιορισμό της μετανάστευσης και κάποτε χαρακτήρισε τα προσφυγικά κύματα από την Κεντρική Αμερική ως «εισβολή», προκάλεσε και ανάλογες αντιδράσεις από τους πολιτικούς αντιπάλους του. Η νέα κυβέρνηση του Joe Biden έχει υποσχεθεί αλλαγή πολιτικής, ωστόσο αναμένεται να βρεθεί αντιμέτωπη με τις ίδιες δυσκολίες, τις οποίες αντιμετώπισε ο προκάτοχός του.

Στις 17 Ιανουαρίου, χιλιάδες μετανάστες, οι οποίοι είχαν εισέλθει στη Γουατεμάλα από την Ονδούρα, επιχείρησαν να κινηθούν βόρεια προς τα σύνορα με το Μεξικό, με τελικό προορισμό τις Η.Π.Α.. Τις προηγούμενες ημέρες, ο συνολικός αριθμός των μεταναστών που εισήλθαν στη Γουατεμάλα έφτασε τις 7.000. Στην πορεία τους προς το βορρά, όμως, οι μετανάστες ήρθαν αντιμέτωποι με αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες δεν τους επέτρεψαν να συνεχίσουν την πορεία τους. Ορισμένοι επιχείρησαν να περάσουν με τη βία, αλλά απωθήθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Με την πορεία τους να έχει διακοπεί, πολλοί αποφάσισαν να παραμείνουν στην περιοχή μέχρι να παρουσιαστεί μια νέα ευκαιρία μετακίνησης, ενώ άλλοι κατέφυγαν στα γειτονικά βουνά.

Η κυβέρνηση της Γουατεμάλας δήλωσε πως δεν θα ανεχθεί «παράνομες μαζικές μετακινήσεις». Στην ίδια ανακοίνωση, ανέφερε πως συνεργάζεται με τα γειτονικά κράτη για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης ως περιφερειακό ζήτημα ασφαλείας. Η κυβέρνηση ανέφερε επίσης πως 21 μετανάστες διαγνώστηκαν θετικοί στον Covid-19, με την υγειονομική κρίση της πανδημίας να αυξάνει την πίεση στις αρχές.

Η μετανάστευση έχει αναδειχθεί σε πρωτεύον πολιτικό ζήτημα για τα κράτη του λεγόμενου «Βόρειου Τριγώνου» της Κεντρικής Αμερικής (Ελ Σαλβαδόρ, Ονδούρα και Γουατεμάλα). Σύμφωνα με την United Nations Refugee Agency (UNHCR), στα τέλη του 2017 ο αριθμός των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο από τα κράτη του Βόρειου Τριγώνου ξεπερνούσε τους 294.000 διεθνώς. Αυτά τα μεταναστευτικά ρεύματα αυξήθηκαν ιδιαίτερα από το 2014 και μετά.

Η κύρια αιτία του φαινομένου είναι τα εξαιρετικά υψηλά επίπεδα βίας. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το 2017 το Ελ Σαλβαδόρ είχε το 2^ο υψηλότερο ποσοστό δολοφονιών παγκοσμίως, η Ονδούρα το 4^ο και η Γουατεμάλα το 6^ο. Ένα σημαντικό ποσοστό αυτής της βίας προέρχεται από τον ανταγωνισμό μεταξύ εγκληματικών οργανώσεων, που αποτελούνται κυρίως από άντρες ηλικίας 12-24 ετών. Οι ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τον έλεγχο διαφόρων παράνομων δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγμα της διακίνησης ναρκωτικών μέσω της Κεντρικής Αμερικής προς τις Η.Π.Α. Οι δύο κύριες αντίπαλες εγκληματικές οργανώσεις είναι η Barrio 18 και η MS-13, οι οποίες έχουν στενές διασυνδέσεις με αντίστοιχες οργανώσεις στις Η.Π.Α.. Η εκτεταμένη διαφθορά και αδυναμία των κρατικών θεσμών και η ευρεία διαθεσιμότητα των όπλων στην περιοχή, δυσχεραίνουν τη μάχη κατά του οργανωμένου εγκλήματος.

Το πρόβλημα της βίας εντάθηκε ιδιαίτερα στην Κεντρική Αμερική μετά το 1996, όταν οι Η.Π.Α. απέλασαν μεγάλο αριθμό εγκληματιών πίσω στις χώρες προέλευσής τους. Το 2012, η κυβέρνηση του Ελ Σαλβαδόρ συμφώνησε «ανακωχή» με τις εγκληματικές οργανώσεις, η οποία μείωσε προσωρινά τη βία, ωστόσο κατέρρευσε δύο χρόνια αργότερα. Μεταξύ του 2010 και του 2017, στα κράτη του Βόρειου Τριγώνου καταγράφηκαν 120.952 δολοφονίες.

Η εκτεταμένη φτώχεια αποτελεί μία ακόμη αιτία για το φαινόμενο της μετανάστευσης. Περίπου το 1/3 του πληθυσμού του Ελ Σαλβαδόρ και σχεδόν το 50% του πληθυσμού της Ονδούρας και της Γουατεμάλας, επιβιώνουν με λιγότερα από $5,5 την ημέρα. Τα ποσοστά ανεργίας, ειδικά στους νέους, είναι εξαιρετικά υψηλά. Εκτιμήσεις υπολογίζουν πως ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ίσως και η πλειοψηφία, απασχολείται στην παραοικονομία. Η έλλειψη επαρκών θέσεων εργασίας συνδυάζεται με σταθερή αύξηση του πληθυσμού, γεγονός που επιτείνει το πρόβλημα. Οι καταστροφές από φυσικά φαινόμενα έχουν επίσης ωθήσει πολλούς ανθρώπους στη μετανάστευση. Τον προηγούμενο Νοέμβριο, δύο κυκλώνες προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές στα κράτη της Κεντρικής Αμερικής.

Η άμεση αιτία για την πρόσφατη προσπάθεια των μεταναστών να κινηθούν προς τις Η.Π.Α. φαίνεται να είναι η υπόσχεση της κυβέρνησης Biden να αναιρέσει τις πολιτικές του Donald Trump, ο οποίος ακολούθησε μια εξαιρετικά σκληρή γραμμή στο ζήτημα της μετανάστευσης. Ο Biden αναμένεται να χαλαρώσει τους περιορισμούς για την μετανάστευση προς τις Η.Π.Α., ειδικά για τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής.

Ωστόσο, οι πρόσφατες δηλώσεις στελεχών της κυβέρνησης επιχείρησαν να μετριάσουν τις φιλοδοξίες των μεταναστών. Αξιωματούχοι ανέφεραν πως οι μετανάστες που προσπαθούν να εισέλθουν στις Η.Π.Α. δε θα είναι σε θέση να το επιτύχουν άμεσα, λόγω του φόρτου εργασίας στα σύνορα, και πως η κυβέρνηση θα δώσει προτεραιότητα στην στήριξη των παράτυπων μεταναστών που ήδη βρίσκονται εντός αμερικανικού εδάφους. Μάλιστα, σύμβουλος του Biden δήλωσε: «Οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να πιστέψουν αυτούς στην περιοχή που προωθούν την ιδέα πως τα σύνορα θα είναι ανοιχτά […] από την πρώτη μέρα. Δεν θα είναι». Προφανώς, πέρα από τους ίδιους τους μετανάστες, αυτή η δήλωση στόχευε και στα κυκλώματα διακίνησης μεταναστών, τα οποία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στο ζήτημα της μετανάστευσης από το Βόρειο Τρίγωνο.

Καταληκτικά, παρά τις προεκλογικές υποσχέσεις για απομάκρυνση από τις αυστηρές πολιτικές του Trump κατά της μετανάστευσης και υιοθέτηση μιας πιο ήπιας στάσης, η νέα αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται να υιοθετεί προς το παρόν μια πιο μετριοπαθή γραμμή, λόγω και της έκτασης του προβλήματος στην Κεντρική Αμερική. Πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο προφανώς δεν δύναται να λυθεί με γρήγορα νομοθετικά μέτρα. Μακροπρόθεσμα, η μόνη αποτελεσματική απάντηση είναι η καταπολέμηση των δομικών αιτιών που ωθούν χιλιάδες ανθρώπους στη μετανάστευση, δηλαδή της βίας, της οικονομικής ανέχειας και τη διαφθοράς που επικρατούν στην περιοχή.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Migration from Central America, European Parliament, διαθέσιμο εδώ

• Migrant caravan: Guatemala blocks thousands bound for US, BBC, διαθέσιμο εδώ

• Northern Triangle: terrifying to live in, dangerous to leave, World Vision, διαθέσιμο εδώ

• Factbox: What Biden plans to do next on refugees, separated families and regional migration, Reuters, διαθέσιμο εδώ